Prawica - zwyczajowe określenie sił politycznych , które charakteryzuje szacunek dla tradycji , autorytetów , religii , istniejącej hierarchii społecznej oraz wstrzemięźliwość przy dokonywaniu zmian w systemie społeczno-gospodarczym i politycznym. Poglądy prawicowe są przeciwstawiane lewicowym .

Do prawicy zalicza się: środowiska o poglądach konserwatywnych , konserwatywno-liberalnych (reprezentujące najczęściej liberalizm gospodarczy – a nie społeczny), chrześcijańsko-demokratycznych , monarchistycznych i narodowych (nacjonalistycznych). W szerszym znaczeniu do prawicy zalicza się również środowiska skrajnie prawicowe (o poglądach np. faszystowskich , rasistowskich , szowinistycznych ) oraz środowiska centroprawicowe (które bywają również zaliczane do centrum sceny politycznej). Ideologia prawicowa odwołuje się niekiedy do przed politycznych zasad porządku "wyższego", których wspólnym mianownikiem jest przeciwstawianie się doktrynom i ruchom lewicowym, zwłaszcza rewolucyjnym, klasowym, egalitarystycznym i laicystycznym, jak jakobinizm , socjalizm czy komunizm .

Współcześnie podział na prawicę i lewicę często nie bywa jednoznaczny. Do partii prawicowych bywają zaliczane te, które mają pewne lewicowe elementy, podobnie jak i do lewicowych zalicza się te, które mają elementy prawicowe. Ze względu na trudności w jednoznacznej klasyfikacji współcześnie istniejących partii tradycyjny podział na lewicę i prawicę jest zastępowany alternatywnym podziałem dwuosiowym , gdzie jedna oś przedstawia kwestie ekonomiczne, druga zaś społeczne.

Pochodzenie nazwy

Termin wywodzi się z okresu rewolucji francuskiej ( 1789 ), kiedy to w Zgromadzeniu Narodowym przedstawiciele szlachty , arystokracja i duchowieństwo zasiadali po prawej stronie sali, zaś po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych (lewica).

Określenie prawica przez cały XIX w. było kojarzone z ugrupowaniami zachowawczymi, walczącymi o utrzymanie feudalnych przywilejów stanowych, zwalczającymi postępowe ruchy społeczne.

Spotykane cechy prawicy

Poniższe zestawienie cech jest jedynie poglądowym zestawieniem. Nie wszystkie poniższe cechy występują u wszystkich ugrupowań prawicowych, a także żadna z tych cech nie jest cechą wyłączną prawicy.

• konserwatywny światopogląd (przywiązanie do tradycji i wybranych autorytetów ),
• pogląd hierarchicznie zorganizowanego społeczeństwa (sprzeciw wobec równości społecznej).
• przywiązanie do własności prywatnej; często liberalizm gospodarczy,
• dla "nowej" prawicy postulaty minimalizacji ingerencji państwa w różne dziedziny życia; dla prawicy "starej" szczególny szacunek dla autorytetu państwa i prawa ("państwo powinno być proste, twarde i skuteczne"),
• przywiązanie do wartości religijnych,
• sprzeciw wobec zmian rewolucyjnych ,
• sprzeciw wobec interwencjonizmu państwowego,
• sprzeciw wobec rozbudowanej polityki socjalnej państwa,
• prywatna służba zdrowia i edukacja ,
• postulaty uproszczenia systemu administracji państwowej , systemu podatkowego ,
• postulaty wprowadzenia ostrzejszego prawa,
• sprzeciw wobec prób sztucznej regulacji rynku ,
• sprzeciw wobec liberalizmu społecznego i obyczajowego,
• u liberalnej prawicy postulat wprowadzenia armii zawodowej ,
• niechęć do poprawności politycznej .
• obrona suwerenności państwa.
• eurosceptycyzm .
• sprzeciw wobec migracji .
• sprzeciw wobec ruchów LGBT i feminizmu .
• antykomunizm

Kontrowersje i problemy z klasyfikacją

Podział prawicy

O treści ideowej prawicy informuje szeregowe wyliczenie odmian, z których główne to:

• prawica tradycjonalistyczna i legitymistyczna (kontrrewolucyjna)
• prawica konserwatywna (ewolucjonistyczna)
• prawica liberalna
• prawica narodowa (nacjonalistyczna)
• prawica autorytarna
• prawica rewolucyjno-konserwatywna
• Nowa Prawica

Dopiero zestawienie tych określeń z układem triadycznym (tzn. przy założeniu, że prawica sama w sobie ma "swoją" prawicę, "swoje" centrum i "swoją" lewicę) oraz z uwzględnienie ekstremów pozwala przedstawić rozkład poglądów wewnątrz prawicy dokładniej i bardziej adekwatnie, niż za pomocą dychotomii.

Wedle takiej metody zaliczyć możemy do:

• tradycjonalistycznej "skrajnej prawicy prawicy" (p. "ultra") - patriarchalizm , restauracjonizm, legitymizm monarchiczny (m.in. hiszpański karlizm ) - prawie całkowicie pokrywający się z propapieskim ultramontanizmem , "evoliański" tradycjonalizm integralny oraz "integrystyczny" tradycjonalizm katolicki;
• reakcyjnej "prawicy prawicy" - niemiecki konserwatyzm romantyczny, rojalistyczny nacjonalizm integralny typu Action Française , hiszpański "nacjonal-katolicyzm" (nacional catolicismo), katolicki korporacjonizm , narodowo-katolickie postaci autorytaryzmu (Austria 1934-1938, salazaryzm, frankizm ), "młodokonserwatywny" nurt "konserwatywnej rewolucji", amerykański " paleokonserwatyzm ";
• zachowawczego "centrum prawicy" - ewolucjonistyczny konserwatyzm klasyczny typu brytyjskiego, konserwatyzm kulturowy, ziemiański konserwatyzm amerykańskiego Południa (Southern Tradition), antydemokratyczny liberalizm arystokratyczny, republikański nacjonalizm konserwatywny a'la Barres, partie chrześcijańsko-społeczne typu katolickiego Centrum w II Rzeszy Niemieckiej lub kalwińskiej Partii Antyrewolucyjnej w Holandii;
• demokratycznej "lewicy prawicy" - plebiscytaryzm ( bonapartyzm , gaullizm ), monarchizm i konserwatyzm liberalny (np. orleanizm ), konserwatyzm demokratyczny a'la Tocqueville, liberalizm klasyczny ( leseferyzm ), nacjonalizm liberalny (np. włoski neogwelfizm), umiarkowane partie chrześcijańsko-demokratyczne typu CDU/CSU i mieszczańsko-"ludowe" (np. hiszpańska Partia Ludowa ), neoliberalizm , amerykański konserwatyzm indywidualistyczny i neokonserwatyzm ;
• rewolucyjnej "skrajnej lewicy prawicy" - faszyzujące ruchy narodowo-radykalne i narodowo-syndykalistyczne (hiszpańska Falanga , belgijski "rexizm", rumuński Legion Michała Archanioła), nurt "nacjonalizmu żołnierskiego" i "narodowo-bolszewicki" w "rewolucji konserwatywnej", doktryny i ruchy "tercerystyczne" ("trzeciej drogi"), "prawicowy gramscizm" Nowej Prawicy.

Faszyzm, nazizm, liberalizm, monarchizm

Na całym świecie kontrowersje wzbudza zaliczanie faszyzmu i nazizmu do ruchów prawicowych lub skrajnie prawicowych , co wynika przede wszystkim z różnic metodologicznych wśród badaczy, z których nastawieni prawicowo widzą w nich przede wszystkim ideologie (np. wywodzące się z oświecenia ), nastawieni lewicowo funkcje późnokapitalistycznych przemian społeczno-gospodarczych. Zwraca się też uwagę na zasadniczo etatystyczny program gospodarczy nazizmu i faszyzmu. Także status liberalizmu , niektórych form monarchizmu ( Nowa Akcja Rojalistyczna ) i ruchu ludowego podlega dyskusji.

Poglądy prawicowe

Poglądy gospodarcze

Prawicowa wizja gospodarki to gospodarka wolnorynkowa , w której panują zasady kapitalizmu . Obniżenie podatków, likwidacja przymusowych ubezpieczeń społecznych, większości koncesji gospodarczych, uproszczenie procedur i prywatyzacja są głównymi postulatami gospodarczymi partii prawicowych.

Stosunek do socjalizmu

Zdaniem uznających się za jedynych w Polsce przedstawicieli "prawdziwej" prawicy konserwatywnych liberałów podstawowym warunkiem, którego spełnienia należałoby oczekiwać od partii prawicowej jest, zgodnie z rozumowaniem, według którego prawica stanowi całkowite zaprzeczenie lewicy, jest odrzucenie całości idei społeczno-politycznych kojarzonych z lewicą, od radykalnych postaw takich jak komunizm po socjaldemokrację (według słów jednego z redaktorów tygodnika Najwyższy CZAS! być prawicą to nie stać na prawo od lewicy - to stać dokładnie naprzeciw). Dlatego większość konserwatywnych liberałów i paleolibertarian uważa, że tylko ich nurty społeczno-polityczne mogą być uznane za prawdziwą prawicę, wypominając innym partiom uważanym za prawicowe lewicowe elementy programu (w Polsce przykładami są: solidarne państwo PiS-u , umiłowanie demokracji PO czy interwencjonizm gospodarczy mieszczący się w ramach programu LPR ).

Stosunek do religii

Prawica jest często kojarzona ze strukturami religijnymi przeważającymi w danym państwie. Narodowcy , konserwatyści , konserwatywni liberałowie , monarchiści oraz paleolibertarianie bardzo często odwołują się do tradycji , religii i innych wartości . Nie zawsze jednak odwoływanie się do tych wartości oznacza poparcie związku instytucjonalnego struktur państwowych z kościelnymi (czasem jest to zdecydowany sprzeciw). Poglądy libertarian i niektórych liberałów są sprzeczne z nauką wielu religii. W tej kwestii pojawiają się wątpliwości w przypisywaniu terminu prawica zwolennikom prawa do aborcji , eutanazji i małżeństw homoseksualnych .

Stosunek do narodu

Prawica często kojarzona jest z nacjonalizmem . Jednak część nacjonalistów ma lewicowe poglądy na gospodarkę (w Polsce wyjątkiem jest narodowo-konserwatywna Organizacja Monarchistów Polskich, którą cechuje liberalizm gospodarczy). Temat stosunku prawicy do narodu jest dyskusyjny i nie można zaliczyć wszystkich partii narodowych do prawicy.

Stosunek do demokracji

Monarchiści i niektórzy konserwatywni liberałowie sprzeciwiają się demokracji , ponieważ uważają, że ten ustrój wyklucza wolny rynek , jest niestabilny i pozwala rządzić osobom niewykształconym oraz nie znającym się na rządzeniu. Za najlepszy ustrój uważają monarchię (w przypadku konserwatywnych liberałów jest to monarchia konstytucyjna ). Większość liberałów i część konserwatywnych liberałów popiera republikę(z elementami demokracji).

Stosunek do Unii Europejskiej

Większość europejskich organizacji prawicowych jest eurosceptyczna . Ich zdaniem Unia Europejska dąży do utworzenia socjalistycznego , antyklerykalnego i biurokratycznego superpaństwa. Według nich unijne dotacje przyczyniają się do wzrostu podatków i niczemu nie służą. Prawica dąży do ograniczonej integracji europejskiej opartej na zasadach wolnego rynku lub do wyjścia ich krajów z Unii.

Stosunek do kary śmierci

Wśród partii określających się jako prawicowe oraz centroprawicowe spotykane jest popieranie kary śmierci (np. Wolność i Praworządność , Unia Polityki Realnej , Prawo i Sprawiedliwość , Liga Polskich Rodzin , Klub Zachowawczo-Monarchistyczny , Organizacja Monarchistów Polskich), ponieważ ich zdaniem to jedyny sposób na zmniejszenie liczby morderstw. Zwolennikami kary śmierci wśród prawicy są zazwyczaj konserwatyści i konserwatywni liberałowie . Wśród centroprawicy zwolennikami kary śmierci są ludzie o konserwatywnych poglądach w sferze obyczajowej.

Stosunek do państwowej edukacji

Konsekwencją poparcia przez prawicę idei wolnego rynku jest postulat prywatyzacji, w samym nurcie prawicowym dyskutowane jest to, jak głęboko owa prywatyzacja powinna sięgnąć (np. konserwatywni liberałowie opowiadają się za pozostawieniem w kwestii państwa m.in. policji,wojska i sądów, anarchokapitaliści są zwolennikami własności prywatnej także i na tym polu). Zdaniem partii liberalnych centralny organ zarządzający edukacją w państwie (np. MEN ), jak i sama państwowa edukacja są niepotrzebne, czy wręcz szkodliwe, a edukacja powinna być całkowicie prywatna, zdaniem niektórych partii konserwatywnych edukacja prywatna niesie groźby łapówek i szerzenia takich poglądów jakich sobie życzy właściciel szkoły

Historia prawicy

Zgromadzenie Narodowe

Termin prawica pochodzi z czasów Rewolucji Francuskiej , kiedy to przedstawiciele szlachty, arystokracji i kleru zasiadali po prawej stronie sali Zgromadzenia Narodowego . Walczyli o utrzymanie feudalnych przywilejów stanowych, potępiali antyklerykalizm , laicyzację oraz postępowe i radykalne zmiany, które wprowadzała lewica .

Początki konserwatyzmu

Twórcą konserwatyzmu był Edmund Burke - angielski filozof i polityk , krytyk rewolucji francuskiej . Jako idea polityczna termin ten po raz pierwszy użyty został na początku XIX wieku przez François René de Chateaubriand .

Wojna domowa w Hiszpanii

W 1936 wybory w Hiszpanii wygrał Front Ludowy składający się z socjalistów , komunistów , potem popierany również przez anarchistów . Gdy lewicowy rząd realizował swój program (m.in. reforma rolna, wywłaszczenia, walka z Kościołem katolickim), prawica zdecydowanie się mu sprzeciwiała, także zbrojnie (nielegalna działalność bojówek). Na jej czele stanął generał Francisco Franco . Po wygraniu wojny domowej przejął on władzę. W latach 40. prowadził politykę interwencjonizmu, ale w latach 50. widząc powolny rozwój hiszpańskiej gospodarki zaczął ją znacznie liberalizować.

Pucz wojskowy w Chile

Wybory prezydenckie w Chile w 1970 wygrał wspierany przez Jedność Ludową socjalista Salvador Allende . 11 września 1973 chilijskie siły zbrojne dokonały zamachu stanu, a władzę przejął generał Augusto Pinochet . Oficjalnie realizował on program "zamienienia Chile z kraju proletariuszy w kraj wolnych przedsiębiorców" i ożywienia gospodarki kraju, sprawując równocześnie rządy autorytarne.

Zobacz też

• skrajna prawica , centroprawica , centrum , lewica
• antydemokratyzm , monarchizm
• kapitalizm , leseferyzm , liberalizm , wolny rynek , korporacjonizm
• polityka , scena polityczna , partia polityczna , polskie partie polityczne