Borys Nikołajewski (ur. 8 października
1887
w
Bielebieju
- zm. w
1966
w
Nowym Jorku
) -
rosyjski
historyk i
lewicowy
działacz polityczny. Posługiwał się pseudonimami A. Andriejew, N. Borisow, E. Nikołajew i G. Gołosow.
Biografia
Działalność rewolucyjna w Rosji
Urodził się w rodzinie
prawosławnego
kapłana. Z ruchem socjalistycznym związał się w wieku 14 lat. Po rozłamie w
Socjaldemokratycznej Partii Robotników Rosji
początkowo opowiedział się za
bolszewikami
, jednak po trzech latach przeniósł się do frakcji
mienszewickiej
, był czynnym publicystą w prasie partyjnej. W
1907
był delegatem na V zjazd partii. Wielokrotnie zatrzymywany i więziony za swoją działalność.
W
1917
poparł lewe skrzydło bolszewików, publikował m.in. w Iskrze. Uczestniczył w I Wszechrosyjskim Zjeździe Rad Robotniczych i Żołnierskich, gdzie został wybrany do Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego. W czasie
rosyjskiej wojny domowej
działał na
Powołżu
i na
Uralu
jako przedstawiciel Komitetu Centralnego mienszewików. Wzywał do sojuszu z bolszewikami w celu wspólnej walki z
Kołczakiem
. Po zakończeniu walk na Uralu udał się do Moskwy, gdzie podjął pracę w archiwum historyczno-rewolucyjnym.
W lutym
1921
aresztowany przez
Czeka
razem z innymi przywódcami mienszewickimi, w czasie
powstania w Kronsztadzie
i towarzyszącej mu fali
strajków
w
Piotrogrodzie
, spędził 11 miesięcy w więzieniu. Mając do wyboru zsyłkę do
Wiatki
lub wyjazd z
RFSRR
, zdecydował się na emigrację.
Działalność emigracyjna
Zamieszkał na stałe w
Berlinie
, gdzie publikował w gazecie Новая русская книга. Współtworzył również czasopismo Летопись революции i prowadził zbiór materiałów i dokumentów związanych z najnowszą historią polityczną Rosji. Był berlińskim przedstawicielem Rosyjskiego Zagranicznego Archiwum Historycznego z siedzibą w
Pradze
, zaś w latach
1924
-
1931
pełnił jednocześnie funkcję przedstawiciela zagranicznego
moskiewskiego
Instytutu Karola Marksa i Fryderyka Engelsa (p. Dawid Riazanow). Wykonując swoje obowiązki gromadził materiały związane z historią międzynarodowego ruchu robotniczego i publikował w radzieckich gazetach Каторга и ссылка oraz Летопис марксизма. W lutym
1932
, po wyrażeniu przez niego negatywnej oceny przeprowadzonej przez władze stalinowskie kolektywizacji, został pozbawiony obywatelstwa radzieckiego.
W
1933
, po dojściu do władzy
NSDAP
w Niemczech, emigrował do
Paryża
, wywożąc ze sobą archiwa
Socjaldemokratycznej Partii Niemiec
, które przekazał do Międzynarodowego Instytutu Historii Społecznej w
Amsterdamie
(pracował w jego oddziale w Paryżu). Między lutym a sierpniem
1936
, działając z ramienia kierownictwa działających jeszcze
mienszewików
, prowadził rozmowy z
Nikołajem Bucharinem
w sprawie sprzedaży do Związku Radzieckiego archiwum Karola Marksa (ostatecznie zakończone fiaskiem). Był również w kontakcie z
Lwem Siedowem
, synem
Lwa Trockiego
, zaś z samym Trockim rozmawiał w związku z jego pracą nad Historią rewolucji rosyjskiej. Informacje, jakie uzyskał od Bucharina nt. relacji panujących w kierownictwie
WKP(b)
i walki o władzę w ZSRR opublikował następnie w artykułach, w tym najbardziej znanym: List starego bolszewika[1] (
1936
), który przez wiele lat pozostawał i pozostaje do dziś ważnym źródłem opisującym genezę i wydarzenia polityczne u progu
Wielkiej Czystki
.
W
1940
ponownie emigrował, tym razem do
USA
, gdzie utrzymywał się z pracy publicystycznej w rosyjskiej prasie emigracyjnej. Pełnił również funkcję dyrektora Amerykańskiego Archiwum Robotniczego w Nowym Jorku, należał do redakcji Социалистического вестника. Pomagał nowo przybyłym do Stanów Zjednoczonych emigrantom rosyjskim. Na nowo rozpoczął zbieranie archiwaliów; duża część jego poprzednich zbiorów została przejęta przez nazistów po zajęciu Francji, a następnie zniszczona. Pozostawał czynnym krytykiem
stalinizmu
i analitykiem wydarzeń zachodzących w ZSRR. W
1963
sprzedał posiadane zbiory
Instytutowi Hoovera
Uniwersytetu Stanforda
, pozostając jednak nadal bezpośrednim opiekunem (kuratorem) kolekcji.
Przypisy
- ↑ Szczegółowa relacja Bucharina.
Bibliografia