Pieczęć konna Bolesława Pobożnego z
1258
Bolesław Pobożny (ur. między
1224
a
1227
, zm.
13
lub
14 kwietnia
1279
) –
książę wielkopolski
w latach 1239–1247 (według niektórych historyków tylko książę na
Ujściu
w latach
1239
–
1241
), książę
kaliski
w latach
1247
–
1249
, książę
gnieźnieński
w latach 1249–
1250
, w latach 1250–
1253
usunięty, książę gnieźnieńsko-kaliski w latach 1253–1257, w całej Wielkopolsce w latach
1257
–
1273
, od
1261
roku w
Lądzie
, książę regent na
Mazowszu
w latach
1262
–
1264
, w
Bydgoszczy
w latach
1268
–
1273
, w
Inowrocławiu
w latach
1271
–
1273
, od 1273 roku książę gnieźnieńsko-kaliski.
Genealogia i przydomek
Bolesław Pobożny był drugim pod względem starszeństwa synem księcia wielkopolskiego
Władysława Odonica
(prawnukiem założyciela wielkopolskiej linii Piastów
Mieszka III Starego
) i
Jadwigi
wywodzącej się prawdopodobnie z pomorskiego rodu Święców (mogła to być córka rządcy Pomorza Gdańskiego:
Mściwoja I
)[1]. Nie wiadomo kiedy dokładnie się urodził, musiało to jednak nastąpić pomiędzy
1224
a
1227
rokiem. Imię otrzymał bardzo popularne w dynastii, nie wiadomo więc dokładnie, po którym przodku je nosił. Bardzo szybko przylgnął do niego przydomek Pobożny (
łac.
Pius) nadany jeszcze za życia wielkopolskiego Piasta przez Rocznik kapituły poznańskiej.
Dzieciństwo (1224–1239)
Z pewnością pierwsze lata po urodzeniu nie były dla Bolesława zbyt łatwe, gdyż młody książę musiał dzielić trudne koleje losu walczącego zażarcie o tron wielkopolski Władysława Odonica. Niemniej ojciec zadbał należycie o wychowanie potomka, gdyż mamy dowody, że Bolesław, tak jak i jego starszy brat
Przemysł I
posiedli umiejętność czytania i pisania po łacinie.
Okres współrządów z bratem (1239–1247)
W
1239
roku braci zaskoczyła śmierć ojca i Bolesław, jako niepełnoletni znalazł się pod opieką Przemysła I. Z początku dziedzictwo obu braci było niewielkie, obejmowało bowiem tylko północno-wschodnią Wielkopolskę z
Nakłem
i
Ujściem
. W
1241
roku Władysławowice rozpoczęli jednak skuteczną rewindykację straconych za czasów ojca ziem. Do
1243
roku odzyskali większość ziem księstwa poznańskiego i gnieźnieńskiego,
1244
Kalisz,
1247
Santok
,
1249
Rudę. W
1244
poparł Bolesław brata w konflikcie, jaki wybuchł pomiędzy rycerstwem a duchowieństwem kierowanym przez biskupa poznańskiego
Boguchwała II
o przywileje immunitetowe wydane przez Władysława Odonica w
1237
. Od
24 kwietnia
1245
roku możemy mówić o Bolesławie, jako pełnoletnim, gdyż podczas uroczystej mszy ku czci św. Wojciecha w Gnieźnie, celebrowanej przez arcybiskupa Pełkę, Przemysł I pasował go na rycerza.
księstwa polskie za czasów Bolesława Pobożnego
Pod opieką brata. Książę kaliski i gnieźnieński (1247–1257)
Stan niepodzielności księstwa z pewnością nie podobał się Bolesławowi i w końcu w
1247
roku udało mu się przekonać brata do oddania sobie własnej dziedziny. Był to zamek Kalisz wraz z przyległościami rozciągającymi się od rzeki
Prosny
aż do
Przemętu
i dalej w stronę północną aż do rzeki
Warty
i stąd aż do rzeki
Obry
, czyli mówiąc skrótowo księstwo kaliskie. Podział ten, mimo że raczej krzywdzący Bolesława, został zatwierdzony przez kościół i za jego naruszenie groziła ekskomunika. Pomimo wydzielenia własnej dzielnicy Bolesławowi politykę zagraniczną pozostawił Przemysł I w swoich rękach, co najjaskrawiej objawiło się przy próbie odzyskania przez młodszego z braci kasztelanii lądzkiej znajdującej się w rękach
Kazimierza kujawskiego
(było to wiano jakie podarował poprzedni suweren tych ziem
Henryk II Pobożny
Kazimierzowi Konradowicowi wraz z ręką swojej córki, decyzji tej nie uznali z początku obaj synowie Władysława Odonica, lecz z czasem Przemysł I w odróżnieniu od Bolesława z faktem tym się pogodził, a nawet więcej związał się z sojuszem z kujawskim księciem, co skutecznie torpedowało wszelkie próby zmiany przynależności spornej ziemi). W
1249
roku Bolesław Pobożny niezadowolony z nadmiernej opieki brata wymógł na nim nowy podział ojcowizny. Otrzymał wówczas księstwo gnieźnieńskie, kaliskie zaś powiększone właśnie o odzyskaną od książąt opolskich Rudę wróciło pod panowanie starszego z synów Władysława Odonica. Nowy podział musiał odbyć się w zgodzie, skoro jeszcze w tym samym roku obaj bracia wspólnie udzielili pomocy księciu głogowskiemu
Konradowi
walczącego z
Bolesławem II Rogatką
.
19 maja
1250
roku doszło jednak do niewyjaśnionego do tej pory zdarzenia bowiem, jak nas informuje Kronika Wielkopolska: Przemysł pojmał brata swego Bolesława i zajął wszystkie jego warownie i grody. Konflikt z pewnością do błahych nie należał, skoro Bolesław odzyskał wolność dopiero
20 kwietnia
1253
roku. Stało się do na skutek nacisków możnych i duchowieństwa wielkopolskiego. Do ostatecznej ugody doszło w maju tego roku na wiecu w Pogorzelicy, koło
Giecza
, gdzie dzięki mediacji arcybiskupa gnieźnieńskiego Pełki otrzymał odpowiednią do jego ambicji dzielnicę tj. księstwo gnieźnieńsko-kaliskie. Od tej pory współpraca między braćmi odbywała się bez zgrzytów, chociaż nadal Bolesław nie mógł realizować swoich celów polityki zagranicznej. Wspólnymi akcjami była wyprawa we wrześniu
1254
roku wraz Konradem głogowskim na dzielnicę wrocławską
Henryka III Białego
, oraz wojna wraz z innymi książętami polskimi (w działaniach brali udział:
Kazimierz I kujawski
,
Siemowit I mazowiecki
,
Bolesław V Wstydliwy
) przeciwko księciu pomorskiemu
Świętopełkowi
.
Samodzielne rządy. Książę Wielkopolski (1257–1279)
Polityka zagraniczna
Śmierć
4 czerwca
1257
roku Przemysła I otworzyła przed Bolesławem Pobożnym nowe horyzonty. Przede wszystkim Bolesław objął bez przeszkód rządy nad całością Wielkopolski. Wprawdzie Przemysłowi I
14 października
1257
roku urodził się pogrobowy syn
Przemysł II
, lecz do czasu osiągnięcia przez niego pełnoletności opiekę nad bratankiem objął Bolesław. Pierwszym jawnym akcentem samodzielnej polityki Bolesława Pobożnego było małżeństwo zawarte w
1258
roku z córką władcy
Węgier
Beli IV
Jolentą Heleną
. Małżeństwo to spowodowało związanie się Bolesława z Węgrami i pomoc w konflikcie Arpadów z Czechami o spadek po
Babenbergach
(sojusz ten go kosztował solidne spustoszenie Wielkopolski zimą
1267
/
68
przez wojska wracającego z wyprawy pruskiej
Przemysła Ottokara II
. Jednym z etapów tej wojny była również wyprawa podjęta wraz z Bolesławem Wstydliwym i
Leszkiem Czarnym
jesienią
1273
roku na dzierżawy
Władysława opolskiego
sojusznika Przemyślidy).
Stosunki z Piastami kujawskimi i mazowieckimi
W latach
1258
–
1261
Bolesław zaangażował się długotrwałą i wyniszczającą wojnę z Kazimierzem I Kujawskim i jego sprzymierzeńcem
Świętopełkiem pomorskim
o kasztelanię lądzką. W tym celu książę wielkopolski sprzymierzył się z
Warcisławem III
księciem zachodniopomorskim, Siemowitem mazowieckim, Bolesławem Wstydliwym i Romanem księciem halickim. Wojna zakończyła się pełnym zwycięstwem i powrotem spornej kasztelanii do Wielkopolski - część wróciła dzięki układowi rozejmowemu z
29 listopada
1259
, jednak Kazimierz zwlekał z wykonaniem postanowień tego układu, co doprowadziło w
1261
roku do nowej wyprawy zakończonej zajęciem całości kasztelanii. W
1262
roku wobec tragicznej śmierci z rąk
litewskich
Siemowita mazowieckiego
i niewolą jego syna
Konrada
książę wielkopolski objął dwuletnią regencję nad małoletnim księciem
Bolesławem
. Do ponownej interwencji Bolesława w sprawy
Kujaw
doszło w
1268
roku. Otóż syn księcia Kazimierza
Siemomysł
dopuszczał do ważniejszych stanowisk państwowych możnych pochodzenia niemieckiego, co w oczywisty sposób nie podobało się miejscowym. Bojąc się utracić tron Siemomysł oddał Bolesławowi w zamian za mediację kasztelanię kruszwicką, lecz wobec trwania księcia inowrocławskiego przy swojej polityce, wkrótce doszło do nowego buntu i zajęcia na dwa lata (
1271
–
1273
) przez Bolesława Inowrocławia. Wprawdzie w
1273
oddał księstwo bratu Siemomysła Leszkowi Czarnemu, lecz
Radziejów
i
Kruszwica
pozostały przy Wielkopolsce.
Wojna z Brandenburgią
Na czoło polityki zagranicznej bardzo szybko wysunęła się sprawa stosunków z
Brandenburgią
. Z początku Bolesław próbował kontynuować politykę Przemysła I doprowadzając w
1260
roku do małżeństwa najstarszej córki brata –
Konstancji
z
Konradem
z dynastii askańskiej. Jako wiano (była to cena powstrzymania agresywnej polityki Brandenburczyków, podjęta zresztą za zgodą wiecu rycerstwa w
Poznaniu
w dniu
1 lipca
1260
roku.) została przekazana dynastii askańskiej kasztelania santocka, lecz bez tego ważnego grodu. Zawarty z tak dużym nakładem sił i środków układ został złamany już w
1265
roku przez stronę niemiecką, kiedy to zajęli oni dzięki zdradzie jakiś bliżej nie znanych Niemców przygraniczną fortecę. Dzięki natychmiastowej interwencji dyplomatycznej Bolesława doszło wkrótce do nowego układu, na mocy którego Polacy spalili umocnienia brandenburskiego
Drezdenka
, zaś Niemcy umocnienia
Santoka
. W
1269
roku walki z Brandenburgią wybuchły z nową siłą. Niemcy wybudowali silny gród w
Sulęcinie
, Bolesław zaś w odpowiedzi wzmocnił umocnienia
Międzyrzecza
. Szturm Międzyrzecza podjęty przez Ottona został skutecznie odparty i mógł Bolesław w grudniu 1269 roku spustoszyć ziemię lubuską (Podczas tej wyprawy spalono m.in. nowo wybudowany gród w Sulęcinie). Obie strony odbudowały też grody w Santoku (Niemcy) i Drezdenku (Polacy). Niestety ten ostatni został w
1270
roku opanowany przez Brandenburgię. Z tego też powodu na wiosnę
1271
roku Bolesław zorganizował wielką wyprawę na kasztelanię santocką i
Nową Marchię
(pustosząc te ziemie straszliwie) strat jednak z poprzedniego roku nie odzyskał. Wojna z Askańczykami nie została ograniczona tylko do pogranicznych terenów wielkopolskich. W
1272
roku ruszył na pomoc zagrożonemu ze strony Brandenburczyków
Mściwojowi II
i odzyskał dla niego opanowany przez wspólnych wrogów
Gdańsk
. Podłożyło to podwaliny do ściślejszej współpracy wielkopolsko-pomorskiej zakończonej już po śmierci Bolesława Pobożnego podpisaniem układu w Kępnie. W tym samym roku ruszyła jeszcze jedna wyprawa przeciw Brandenburgii. Nominalne dowództwo objął nad nią młody, bo szesnastoletni bratanek Przemysł II, faktycznie wyprawą kierowali doświadczeni dowódcy tacy jak wojewoda poznański Przedpełk Łodzia, czy kasztelan kaliski Janek. Przedsięwzięcie odniosło sukces, gdyż odzyskano Drezdenko i
Strzelce
. Ostatnią kampanię przeciwko Brandeburczykom Bolesław podjął latem
1278
roku, docierając aż pod
Myślibórz
i zdobywając ostatecznie Santok.
Stosunki z Przemysłem II
W
1273
roku po zwycięskiej wyprawie przeciw Brandenburgii Przemysł II zaczął nalegać stryja, aby ten wydzielił mu ojcowiznę. Ten pod presją możnych wyraził na to zgodę i wydzielił mu dzielnicę poznańską. Chcąc związać bratanka ze swoją polityką, ożenił go z
Ludgardą
córką księcia
meklemburskiego
Henryka Pielgrzyma, a wnuczką księcia zachodniopomorskiego Barnima I. Małżeństwo to miało wesprzeć antybrandenburski sojusz z Pomorzem Zachodnim. Polityczne drogi książąt wielkopolskich rychło się jednak rozeszły, gdyż Przemysł II związał się z
Henrykiem IV Probusem
, zaś Bolesław korzystając z uwięzienia śląskiego Piasta w
1277
roku próbował wymusić na nim ustępstwa finansowe. Politykę tę wsparł Bolesław, wydając swoją pierworodną córkę
Elżbietę
za księcia legnickiego
Henryka V Brzuchatego
. Nie mając jednak męskiego potomka, pozostawił całość swojego dziedzictwa jedynemu bratankowi.
Polityka wewnętrzna
Bolesław zasadniczo kontynuował politykę Przemysła I utrzymując na stanowiskach dostojników przez niego mianowanych. Dbał też o dobre stosunki z kościołem usiłując wpływać na obsadę co ważniejszych stanowisk, lecz nie za cenę większych zadrażnień. Był szczodrym dla duchowieństwa, a szczególnie upodobał sobie
franciszkanów
sprowadzając ich w
1259
roku do Gniezna. Rozpoczął też fundację klarysek Gnieźnie dokończoną już za czasów Przemysła II. W
1264
roku wydał ważne prawo regulujące sprawę zamieszkiwania na obszarze jego księstwa
Żydów
–
Statut kaliski
. Zawarto tam m.in. sprawy sądownicze, handlowe i stosunków wzajemnych z chrześcijanami.
Śmierć
Bolesław Pobożny, książę wielkopolski zmarł
13
lub
14 kwietnia
1279
roku w
Kaliszu
, został zaś pochowany w
katedrze w Poznaniu
. Bratankowi przekazał ostatnią wolą rządy w księstwie gnieźnieńsko-kaliskim oraz opiekę nad wdową i nad swoimi trzema córkami:
Na zawsze pozostanie Bolesław w pamięci, jako władca wybitny, wyróźniający się znacznie z długiego szeregu bezbarwnych Piastów z okresu rozbicia dzielnicowego. Był on jak napisał kronikarz wielkopolski maximus triumphator de Theutonicis tj. bardzo wielkim zwycięzcą Niemców.
Przypisy
- ↑ Pogląd o pomorskim rodowodzie Jadwigi reprezentowali:Oswald Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 221,Włodzimierz Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tablica 2, 17, Kazimierz Jasiński, Uzupełnienia do genealogii Piastów, Studia Źródłoznawcze, 5 (1960), s. 100. Obecnie z teorią jakoby Jadwiga pochodziła z rodu Przemyślidów i była córką zdetronizowanego księcia morawskiego Świętopełka wyszedł Norbert Mika, Imię Przemysł w wielkopolskiej linii Piastów. Niektóre aspekty stosunków książąt wielkopolskich z Czechami do połowy XIII wieku, w: Przemysł II. Odnowienie Królestwa Polskiego pod red. Jadwigi Krzyżaniakowej, Poznań 1997, s. 247-255.
Linki zewnętrzne