Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Bohdan Chmielnicki

Bohdan Chmielnicki - (ukr. Богдан Теодор Зиновій Хмельницький, ur. 27 grudnia 1595 najprawdopodobniej w Czehryniu koło Kijowa, zm. 6 sierpnia 1658 w Czehryniu, pochowany w Subotowie) – hetman zaporoski, przywódca powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej w latach 1648-1654, bohater narodowy Ukrainy.

Młodość

Urodził się prawdopodobnie i zmarł w Czehryniu, jako syn Michała, podstarościego czehryńskiego. Kwestia szlachectwa Bohdana jest dyskusyjna – chociaż pieczętował się herbem Abdank – albo też jego dziad był banitą pozbawionym szlachectwa. Z jednej strony dowodem "niskiego pochodzenia" Bohdana Chmielnickiego mogłaby być Konstytucja Sejmu Ekstraordynaryjnego z 1659, gdzie w punkcie 11. zawarta została uchwała mówiąca: ...Jerzego Chmielnickiego, potomka Bohdana Chmielnickiego hetmana zaporoskiego, w protekcyją naszą bierzemy, a chcąc go przychęcić do dzieł rycerskich tudzież naszey y Rzpltey usługi, kleynot szlachectwa polskiego onemu konferuiemy. Z drugiej strony trudno przypuścić powierzenie Michałowi Chmielnickiemu (ojcu Bohdana) urzędu podstarościego czehryńskiego (był to urząd szlachecki) przez Jana Daniłowicza (wojewodę ruskiego i m.in. starostę czehryńskiego) gdyby nie był on szlachcicem (a już na pewno nie był banitą – gdyż jako podstarości wykonywał władzę sądowniczą – jako przewodniczący sądu grodzkiego). Obaj Chmielniccy służyli u boku Stanisława Żółkiewskiego.

Chmielnicki uczył się z całą pewnością w kolegium jezuickim we Lwowie, założonym przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego w 1608 (i niewątpliwie z jego poparciem), gdzie ukończył klasy gramatyki, poetyki i retoryki. Naukom tym zawdzięczał swoją znajomość w mowie i w piśmie polskiego i łaciny. Pomimo pobytu w kolegium jezuickim zachował prawosławie. Według pewnych niesprawdzonych przekazów kształcił się również w Krakowie, ale nie ma na ten temat żadnych bliższych danych.

Następny znany i potwierdzony fakt z życia Chmielnickiego, to jego udział w bitwie pod Cecorą (1620), w której zginął jego ojciec, a on sam wraz ze Stanisławem Koniecpolskim dostał się do niewoli tureckiej, w której nauczył się krymskotatarskiego i podobno tureckiego. Z niewoli w Stambule po dwóch latach prawdopodobnie uciekł (choć są i inne hipotezy – wykupiła go matka, król Zygmunt III Waza za zasługi ojca, przyjaciele rodziny). Po powrocie na Ukrainę osiadł w Subotowie nad Taśminą (niemal naprzeciw Czehrynia), gdzie parę lat wcześniej ojciec postawił okazały dwór. W tym czasie próbował też służby dworskiej jako koniuszy u Mikołaja Potockiego, ale nie zagrzał tam długo miejsca wdając się w zatarg ze swym potężnym pracodawcą, czego o mało nie przypłacił głową. Po tym wstąpił do rejestrowego wojska kozackiego.

Około 1625 ożenił się z Anną, siostrą Jakyma Somko, bogatego kozaka perejesławskiego, który dorobił się na handlu. Miał z nią liczne potomstwo, o czym mówi zapis w bezimiennym diariuszu

W 1637 został pisarzem wojska zaporoskiego (jako taki podpisywał 24 grudnia kapitulację powstania kozackiego Pawluka po klęsce pod Kumejkami i posłował do Warszawy jako członek delegacji kozackiej mającej prosić Sejm o łaskawe potraktowanie upokorzonych Kozaków), a po skasowaniu urzędu pisarza wojsk zaporoskich został setnikiem kurenia czehryńskiego. Zetknął się tam z mianowanym po śmierci hetmana Stanisława Koniecpolskiego przez jego syna Aleksandra podstarościm Czaplińskim, który poprzez zajazd zagrabił majątek Chmielnickiego (chutor Subotów – część królewszczyzny dzierżawionej przez Koniecpolskich ), nadany ongiś Michałowi Chmielnickiemu przez Jana Daniłowicza (m.in. starostę czehryńskiego) – Stanisław, a później Aleksander Koniecpolscy mieli nadane przez króla po Daniłowiczu starostwo czehryńskie. Czapliński uwiódł także drugą młodą żonę Chmielnickiego i próbował zabić syna, a na jego samego zorganizował zamach. Chmielnicki szukał bezskutecznie sprawiedliwości w polskich trybunałach, a nawet u króla. Prawie na pewno nie był nigdy we Francji, co sugerowali niektórzy historycy rosyjscy i ukraińscy w XIX i XX wieku, przypisujący mu nawet udział w oblężeniu Dunkierki w 1645. W tym czasie był zresztą Chmielnicki głęboko zaangażowany w plany wojenne króla Władysława IV, który wespół z hetmanem wielkim koronnym Stanisławem Koniecpolskim i kanclerzem wielkim koronnym Jerzym Ossolińskim rozważał plan wojny z Chanatem Krymskim ( i jego wcielenie do Rzeczypospolitej), przy założeniu wojny z Imperium Osmańskim (zwierzchnikiem Chanatu) i zaangażowanie w tę wojnę sił wojskowych Kozaków Zaporoskich. Do projektu dopuszczeni zostali – ze strony kozackiej – atamani Barabasz i Nestorenko oraz setnik Chmielnicki. Hetman

Plan wojny z Turcją po śmierci Koniecpolskiego w 1646 upadł na sejmie wobec oporu szlachty (wspieranej przez wrogich królowi magnatów) przejawiającej nastroje pacyfistyczne i obawiającej się wzmocnienia władzy królewskiej. Wobec bezskutecznego szukania sprawiedliwości w drodze prawnej, czy nakazu królewskiego w sporze z Czaplińskim (osłanianego przed królem i sądami przez swego możnego protektora – magnata Aleksandra Koniecpolskiego), wykradł osobiście przechowywane przez Barabasza kopie listów królewskich z zapowiedzią zorganizowania wyprawy na Turcję (i deklarujących w związku z tym zwielokrotnienie rejestru kozackiego) i zbiegł w grudniu 1647 na Sicz. Tu szermując hasłami wyzwolenia spod władzy magnatów sprzeciwiających się woli królewskiej – przejął władzę i stanął na czele powstania jako hetman kozacki. By wzmocnić swe siły wszedł w sojusz z chanem, który wspomagał go (z przerwami) aż do ugody perejasławskiej (1654) i najazdu Rosji na Rzeczpospolitą, gdy nastąpiło odwrócenie sojuszy (chan stał się sojusznikiem Rzeczypospolitej). Po śmierci w roku 1648 Władysława IV Wazy poparł kandydaturę, zabiegającego o ugodę z Kozakami brata zmarłego króla, Jana Kazimierza w staraniach o elekcję na tron Rzeczypospolitej. Po bitwie pod Piławcami przekonany o słabości Rzeczypospolitej i o własnej sile, w 1649 podjął ideę utworzenia państwa kozackiego. Zbudował jego zalążek (ze stolicą w Czehryniu, a potem w Białej Cerkwi) zawierając liczne i często sprzeczne sobie sojusze (z Wenecją, Francją, Austrią, Rosją, chanatem i Turcją) i opierając na strukturach wojska zaporoskiego w sile ok. 80 tys. ludzi, z rządem (on sam i jego najbliższe otoczenie), odpowiednikiem parlamentu (starszyzna kozacka) oraz aparatem przemocy (pułki kozackie) pobierającym od chłopów i mieszczan podatki oraz ściągając kontrybucje. Prowadził chwiejną i nie rokującą nadziei na trwałe efekty politykę, zarówno w stosunku do Rzeczypospolitej, jak i Rosji, Krymu czy Turcji, z którego to powodu jego dalekosiężne zamierzenia nigdy się nie ziściły, a jego następcy zaprzepaścili nadzieje na trwałe istnienie państwa. Był jednak pierwszym ukraińskim wodzem, w którego głowie zrodziła się myśl o niepodległości.

Powstanie

Szermujące antymagnackimi, antyszlacheckimi i antysemickimi hasłami powstanie, które wybuchło wiosną 1648 r., mimo początkowych sukcesów nie przyniosło Ukrainie autonomii. Chmielnicki odniósł sukcesy pokonując Polaków nad Żółtymi Wodami, pod Korsuniem i Piławcami, ale już w 1649 r. zostały odparte ataki jego wojsk (w sojuszu z chanatem krymskim) na Zbaraż, aż wreszcie – po nierozstrzygniętej bitwie pod Zborowem – doszło do ugody, która dawała Kozaczyźnie spore przywileje, a której ani Chmielnicki, ani Polska nie dotrzymali. W 1651 r. przegrał pod Beresteczkiem i podpisał nową ugodę w Białej Cerkwi, której warunki ponownie nie zostały dotrzymane.

Po kolejnej bitwie i rzezi żołnierzy polskich pod Batohem w 1652 szansa na porozumienie z Polską przepadła, szukał więc potężnego sojusznika i w 1654 r. podpisał w Perejasławiu układ z Rosją oddając się pod opiekę cara. Stał na czele Rady Perejasławskiej. Rosjanie okazali się twardszymi negocjatorami niż Polacy, car powołując się na swą władzę absolutną (samodzierżawie) odmówił zaprzysiężenia ugody wobec Kozaczyzny, natomiast bezzwłocznie wprowadził garnizon wojskowy do Kijowa. Ugoda doprowadziła w konsekwencji do zagarnięcia znacznej części Ukrainy (całe lewobrzeże z Kijowem) przez Rosję i wieloletniej, wyniszczającej wojny Rosji z Rzeczpospolitą. Tu Chmielnickiego opuściło szczęście – odeszli odeń Tatarzy, dla których Rosja była znacznie poważniejszym przeciwnikiem niż Rzeczpospolita. W 1655 pobity przez wojska polskie Piotra Potockiego i Tatarów chana Mehmeda IV Gireja w bitwie pod Jezierną zmuszony został do uznania zwierzchności Rzeczypospolitej nad prawobrzeżną Ukrainą.

Po ograniczeniu swobód kozackich przez Moskwę (co było jednym z negatywnych skutków ugody perejasławskiej z 1654), zaczął poszukiwać zagranicznych sprzymierzeńców, chcących poprzeć plany utworzenia niepodległej Ukrainy. Nawiązał w tym celu kontakty ze Sztokholmem, Berlinem i z dworem księcia Rakoczego w Siedmiogrodzie. Po podpisaniu pomiędzy Rzecząpospolitą a Rosją układu w Niemieży (3 listopada 1656), przewidującego m.in. wybór cara rosyjskiego na tron polski, utwierdził się w przekonaniu iż porozumienie to stanowi istotne zagrożenie dla niezależnej Kozaczyzny. Była to jedna z głównych przyczyn, które spowodowały iż wraz z Karolem X Gustawem, Fryderykiem Wilhelmem, Bogusławem Radziwiłłem oraz księciem Rakoczym, podpisał dnia 6 grudnia 1656 traktat w Radnot – przewidujący rozbiór Rzeczypospolitej. Porozumienie nie zostało zrealizowane, a sam Chmielnicki nigdy nie zdecydował się na całkowite zerwanie związków z Rosją. Bohdan Chmielnicki zmarł podczas Potopu Szwedzkiego z powodu wylewu krwi do mózgu na wieść o fiasku wyprawy Rakoczego przeciwko Polsce.

Całą jego politykę jako hetmana charakteryzowała chwiejność i trudność w pojmowaniu realiów politycznych, a mianowicie tego, że w istniejącej sytuacji politycznej musi wybierać pomiędzy ustępliwą Rzecząpospolitą a autorytarnymi reżimami Rosji lub Turcji. Mając w zasięgu ręki utworzenie – w ramach Rzeczypospolitej – trzeciego jej członu, Księstwa Ruskiego, wybrał politykę lawirującą tak, by wydrzeć coś od każdej ze stron. Oddaliło to Ukrainę od niepodległości na długie 350 lat. Polska, która na skutek Powstania Chmielnickiego utraciła znaczną część swego potencjału obronnego, w kolejnych wojnach ze Szwecją, Rosją, Siedmiogrodem i Turcją osłabła na tyle, że jej upadek stał się wyłącznie kwestią czasu.


Inne hasła zawierające informacje o "Bohdan Chmielnicki":

Insurekcja kościuszkowska ...

Zamek Chojnik ...

Pozaalpejska Europa Środkowa ...

Order Orła Białego ...

Stepan Bandera ...

Gerard Labuda ...

Bohdan Drozdowski ...

1975 ...

1938 ...

2010 ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Bohdan Chmielnicki":

50. Polska w strukturach międzynarodowych (plansza 7) ...

119b Wojny XVII w. i ich konsekwencje (plansza 5) ...

114. Konflikty wewnętrzne w Rzeczpospolitej (plansza 18) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie