Bogatynia
Herb Herb Bogatyni
Województwo	dolnośląskie
Powiat	zgorzelecki
Gmina • rodzaj	Bogatynia miejsko-wiejska
Założono	XIII wiek
Prawa miejskie	1945 rok
Burmistrz	Andrzej Grzmielewicz
Powierzchnia	59,88 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	18 688 312,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 75
Kod pocztowy	59-920 lub 59-916
Tablice rejestracyjne	DZG
Położenie na mapie Polski Bogatynia
50°54'27″N 14°57'14″E / 50.9075, 14.95389 Na mapach: 50°54'27″N 14°57'14″E / 50.9075, 14.95389
TERC ( TERYT )	5020125034
SIMC	0935908
Miasta partnerskie	Hrádek nad Nisou , Zittau
Urząd miejski ul. Daszyńskiego 1 59-920 Bogatynia
Strona internetowa miasta

Bogatynia ( niem. Reichenau) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, w woj. dolnośląskim , w powiecie zgorzeleckim , siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Bogatynia . Położone na Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim , nad potokiem Miedzianką .

Według danych z 31 grudnia 2009 roku miasto miało 18 688 mieszkańców^[1].

Jest to jedna z najbogatszych gmin w Polsce , na jej terenie znajdują się Kopalnia Węgla Brunatnego Turów oraz Elektrownia Turów zatrudniające łącznie ok. 7 tysięcy osób. ^[]

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 59,88 km²^[2].

Bogatynia leży w Kotlinie Turoszowskiej , która ograniczona jest od południa Granicznym Wierchem (616 m n.p.m. , Góry Izerskie), a od północy wyniosłością Działoszyńską (ok. 340 m n.p.m. ). Najniższym punktem, a zarazem sztucznie utworzonym jest kopalnia odkrywkowa PGE KWB Turów, o wys. poniżej 100 m n.p.m. ^[].

Miasto położone jest nad potokiem Miedzianką . W Bogatyni do Miedzianki uchodzą potoki Jaśnicą oraz mniejszy Czerwienica. W południowej części miasta do Jaśnicy uchodzi także potok Wądolno.

Części miasta: Markocice , Strzegomice, Trzciniec , Turoszów , Turoszów-Wieś, Zatonie , Zatonie-Kolonia.

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego .

Historia

Zabudowa rejonu Elektrowni Turów

Kopalnia Węgla Brunatnego Turów

Elektrownia Turów

Bogatynia położona jest w Kotlinie Turoszowskiej . Założono ją w XII wieku jako osadę łużycką zwaną Richnow, później Reichenau ( niem. Reichenau od reich – bogaty, die Aue – błonie, łąka. Pierwsze informacje o miejscowości pochodzą z 1262 roku^[3]. Od początków do XVII wieku osada była pod rządami czeskimi .

Wieś średniowieczna rozwijała się ze względu na dogodną lokalizację na szlaku handlowym pomiędzy bogatymi miastami Dreznem i Świdnicą . W 1430 roku została doszczętnie zniszczona przez wojska husyckie^[3].

Po pokoju praskim i umowie zawartej między królem czeskim-cesarzem a Księciem saskim w 1635 , Saksonia przejęła Łużyce wraz z Bogatynią^[3][4]. W tym czasie osada była kondominium klasztoru cysterek z Marienthal i miasta Żytawy .

Pod patronatem klasztoru następował rozwój bogatyńskiego rzemiosła. W czasach nowożytnych wieś rozkwitała jako ośrodek tkactwa , zamożność osady wzrastała zagrażając ościennej konkurencji. W 1627 roku, mistrzowie tkaccy z sąsiedniej Żytawy, powołując się na szesnastowieczny przywilej, zniszczyli bogatyńskie warsztaty i zabrali surowiec potrzebny do prac.^[3] W XVIII wieku Bogatynia dzięki tkactwu chałupniczemu była już bogatym ośrodkiem, czego dowodem były kunsztowne domy przysłupowo-zrębowe zrujnowane przez powódź sierpnia z 2010 roku^[5].

Od połowy XIX wieku do końca II wojny światowej Reichenau-Bogatynia należała do Saksońskiego okręgu Zittau. Rozwinął się przemysł lekki i wydobycie węgla brunatnego, a miasto stało się ośrodkiem administracyjnym dla okolicznych gmin.

W 1856 roku Bogatynia otrzymała Saski Sąd Królewski . W 1884 otworzono kolej wąsko torową z Żytawy do Markocić przez Bogatynię, która po 1900 roku została przedłużona do Heřmanice u Frydlantu w Czechach. Połączenie zostało zbudowane przy stacji Frýdlant w Czechy). Linię tą zamknięto po 1945 roku.

W 1904 roku podział na Bogatynię klasztorną i żytawską został zniesiony i powstała saska gmina Reichenau.

W 1945 miasto przyłączono do Polski , a niemiecką ludność która pozostała w Bogatyni wysiedlono do Niemiec. Początkowo administracja polska używała nazwy Rychwałd (do 1947), ostatecznie jednak przyjęto formę Bogatynia. W 1973 Bogatynię połączono z Turoszowem.

Powódź w Bogatyni

7 sierpnia 2010 roku w wyniku oberwania chmury spływający ze stoków Gór Izerskich potok Miedzianka wystąpił z koryta. Piotr Pawlas z Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w Zgorzelcu, określił iż Miedzianka na godzinę 12 tego dnia była głęboka na 5,68 m, podczas gdy normalnie po opadach poziom wody w rzece nie przekraczał 1,5 m.^[6]

Płynąc ulicami miasta zdewastował je, zabierając dobytek wielu osób. Wezbrana rzeka niszczyła budynki (w tym zabytkowe-łużyckie) i mosty. Od naporu wody 12 budynków zostało całkowicie zniszczonych^[7], a 600 zostało uszkodzonych^[8]. Woda podmywała odcinki ulic i dróg, w tym drogę wojewódzką nr 352 . Dojazd do Bogatyni był możliwy przez Niemcy lub Czechy^[9].

W czasie powodzi w mieście ucierpiało 277 zabytkowych domów. Jedenaście z nich zostało zniszczonych całkowicie, a 36 częściowo – odpadły im ściany. Część domostw o kilkusetletniej historii została mocno podmyta, a ich konstrukcja została naruszona. Wszystkie wspomniane domy ujęte były w gminnej ewidencji zabytków lub rejestrze zabytków^[10].

powiedział Krzysztof Kurek przedstawiciel jeleniogórskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków^[10].

Kilkadziesiąt z zalanych zabytków to najcenniejsze historycznie konstrukcje przysłupowe, zbudowane pomiędzy 2 poł. XVII a początkami XIX wieku^[10], większość z nich eksperci nadzoru budowlanego zakwalifikowali do rozbiórki^[11].

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, ustalił jednak po dokonanej samodzielnej kontroli, że do odbudowy nie nadają się co najwyżej 4 domy:

- powiedział Wojciech Kapałczyński - kierownik delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków^[12].

Burmistrz Bogatyni Andrzej Grzmielewicz poprosił o interwencję wojsko oraz straż pożarną z innych rejonów Polski. Na wezwanie samorządu pomocy miastu udzielało 1300 strażaków z województw: dolnośląskiego , opolskiego , wielkopolskiego , śląskiego oraz małopolskiego ^[13] i 900 żołnierzy, w tym ponad 850 z Wojsk Lądowych. Do walki ze skutkami powodzi skierowano żołnierzy z 23 Śląskiej Brygady Artylerii z Bolesławca , 1 Brzeskiej Brygady Saperów z Brzegu , 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej z Żagania oraz Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych . Z lotniska we Wrocławiu i w Zgorzelcu operowały 4 śmigłowce ze składu 25 Brygady Kawalerii Powietrznej . W sumie wykonały one kilkadziesiąt godzin nalotu. Kolejne 4 maszyny znajdowały się w pogotowiu na lotnisku w Tomaszowie Mazowieckim ^[14]. Bogdan Klich który był w zalanym mieście zapewnił że wojsko będzie pomagać tak długo, jak będzie trzeba^[15] Do Bogatyni dla niesienia pomocy otworzono most powietrzny; śmigłowce Mi-8 i 17 oraz W3W Sokół latały na zmianę^[16].

Burmistrz Bogatyni oszacował, że aż 1000 mieszkańców jego gminy będzie potrzebowało nowego dachu nad głową, w związku z tym powstał plan budowy dla nich nowego osiedla stworzonego z domów modułowych^[17].

Zabytki

Podstawowymi zabytkami Bogatyni są dawne drewniane domy przysłupowo-zrębowe zbudowane w stylu łużyckim oraz alzackim^[18].

Lista zabytków chronionych prawem^[19]:

• zabudowa miasta wybudowana od końca XVIII wieku do XIX wieku,
• zabudowa dawnej wsi Markocice,
• zespół kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP, wybudowany w latach 1863-68 (ul. Kurzańska 3), obejmujący: kościół, cmentarz, kaplica przedpogrzebowa, plebania, salka katechetyczna, ogrodzenie
• kościół ewangelicki, wybudowany w XVIII wieku, XIX,
• dawny zajazd przy pl. Obrońców Warszawy 3 wybudowany w 1828 roku,
• dom przy ul. Turowskiej 60 z XIX wieku,
• szachulcowy dom przy ul. Waryńskiego 17 wybudowany w 3. ćw. XIX/XX,
• dom przy ul. Wąskiej 14 z 1706 roku,
• drewniane domy przy ul. Nadrzecznej (4, 6, 9, 11, 14, 15, 16, 20, 22, 24, 30, 26)
• drewniane domy przy ul. Głównej (3, 4, 7, 8, 11, 12, 17, 23, 24, 25, 26, 27, 30, 33, 35, 36, 37, 41, 50, 53, 54, 58, 66)
• drewniane domy przy ul. Górskiej (2, 5, 6, 7)
• drewniane domy przy ul. Kolejowej (2, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 19, 25)
• dom przy ul. Kościuszki 1,
• dom przy ul. Kościuszki 2,
• dom przy ul. 1 Maja 3, wybudowany w XVIII wieku,
• dom przy ul. 1 Maja 5, wybudowany w XIX wieku,
• dom przy ul. 1 Maja 25, wybudowany w połowie XVIII wieku,

Oświata

W miejscowości funkcjonuje Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Marii Skłodowskiej-Curie, prowadzące wieloletnią współpracę z Gymnasium w niemieckim Herrnhut oraz dwie szkoły średnie: Zespół Szkół Zawodowych i Zespół Szkół Energetycznych i Ekonomicznych.

Kultura i sport

Od ponad 23 lat Bogatynia co roku gości jedyny w swoim rodzaju ogólnopolski Turniej Łgarzy im. Koziołka Matołka, na którym zawodnicy starają przedstawić najbardziej absurdalne bądź najbardziej wiarygodne kłamstwo. Znajduje się tu również klub Granica, którego drużyna gra obecnie w jeleniogórskiej klasie okręgowej^[20].

Administracja

Bogatynia uczestniczy we współpracy z miastem czeskim Hradek nad Nisou i niemiecką Żytawą ( Zittau )^[].

Związek Miast "Mały Trójkąt - Bogatynia - Hrádek nad Nisou - Zittau"

Na obszarze miasta utworzono 7 jednostek pomocniczych miasta , będących osiedlami (nr 1 – 7)^[21][22][23].

Wspólnoty religijne

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia pw. Św. Maksymiliana Marii Kolbego, ul. Wyczółkowskiego 32
  • Parafia pw. Św. Marii Magdaleny, ul. Jasna 3b
  • Parafia pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła, ul. Skłodowskiej-Curie 42
  • Parafia pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, ul. Kurzańska 3
• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Filiał w Bogatyni
• Kościół Zielonoświątkowy
  • Zbór w Bogatyni, ul. Traugutta 1
• Świadkowie Jehowy
  • Zbór , Sala Królestwa , ul. Dymitrowa 7.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi