Bitwa pod Culloden miała miejsce dnia
16 kwietnia
1746
roku na błotnistym stoku w pobliżu
Inverness
w
Szkocji
pomiędzy
jakobitami
, wspieranymi przez wojska francuskie, a wojskami
Jerzego II
, panującego króla z dynastii hanowerskiej.
Podłoże
W roku 1745 w Szkocji wylądował książę
Karol Edward Stuart
(Bonnie Prince Charlie), pragnący odzyskać królestwo dla swego ojca Jakuba Edwarda, którego z kolei ojciec król Jakub II wygnany został z kraju w roku
1688
, a rządy objął Wilhelm Orański. Wywodzący się głównie z klanów szkockich górali jakobici popierali jednak kandydaturę króla za morzami – jak nazywano Jakuba Edwarda Stuarta. Na czele licznych klanów szkockich Karol Edward wyruszył na południe, zdobywając
Edynburg
, stolicę kraju.
Następnie powstańcy szkoccy odnieśli zwycięstwo pod
Prestopans
(
1745
), gdzie zadali klęskę wojskom angielskim. Armia powstańcza rosła w siłę i liczyła około 5 tysięcy ludzi. Wojska Karola doszły aż do miejscowości Derby w środkowej
Anglii
i zamierzały ruszyć na
Londyn
, jednak po informacjach o nadciąganiu 30-tysięcznej armii królewskiej i dezercji około tysiąca ludzi Szkoci rozpoczęli odwrót. W ślad za nimi ruszyli Anglicy. Jednak i tym razem powstańcy wzmocnieni pułkami francuskimi rozbili silniejszego przeciwnika pod
Falkirk
17 stycznia
1746
r. W drodze powrotnej jakobici pustoszyli tereny górskie i atakowali forty i placówki rządowe.
Bitwa
W kwietniu
1746
r. Anglicy (8 tys. ludzi) dowodzeni przez
księcia Cumberland
byli ponownie gotowi do walki. Ich oddziały (składające się głównie z Hanowerczyków) dotarły na niegościnny obszar torfowisk i wrzosowisk Culloden Moor, gdzie ulokowały się wojska jakobitów (7 tys. ludzi). W noc poprzedzającą bitwę z szeregów powstańców ubyło około 2 tys. ludzi, którzy rozbiegli się w poszukiwaniu pożywienia, a wielu zasnęło na równinie. O świcie, gdy Anglicy podeszli na odległość kilku km od stanowisk jakobickich, w ich obozie zarządzono pośpieszną pobudkę.
Bitwa rozpoczęła się około godz. 13 gdy Anglicy podeszli na odległość pół kilometra i rozpoczęli ostrzał artyleryjski wyrządzając znaczne szkody powstańcom. Wówczas Szkoci przypuścili chaotyczną szarżę. Atak jakobitów został odparty ogniem artylerii angielskiej. Pierwsza salwa powaliła na ziemię setki Szkotów. Dwa pułki królewskie przyjmując na siebie pierwszy atak rebeliantów rozproszyły się co umożliwiło około pięciuset Szkotom przedarcie się przez pierwszą linię nieprzyjaciela. Tutaj jednak natknęli się na obronę drugiej linii, która ich otoczyła i rozbiła. Inna brygada jakobicka pod wodzą Murraya pogubiła się w tym czasie na polu bitwy i dostała pod silny ostrzał przeciwnika. Żołnierze regularnej armii angielskiej walczący pod Fontenoy mówili później, że jeszcze nigdy nie widzieli tylu zabitych na polu walki. W końcu dragonia hanowerska zmusiła Szkotów i
pikinierów
irlandzkich do odwrotu, który zakończył się paniczną ucieczką. Kolejny atak kawalerii rojalistów na tyły jakobitów szybko zakończył bitwę. Anglicy stracili 52 zabitych i 259 rannych, jakobici zaś ponad 2 tys. zabitych i rannych, co było prawie połową stanu całej armii. Większość rebeliantów zginęła po wycofaniu się z bitwy ścigana przez kawalerię rojalistów.
W czasie pościgu zginęły też setki bezbronnych cywili, którzy przyszli obserwować bitwę. Po bitwie Anglicy i Hanowerczycy przeczesali pole bitwy dobijając rannych. Innych rannych stracono później w Anglii. Około tysiąc jeńców sprzedano jako niewolników na amerykańskie plantacje bawełny.
Książę
Karol Edward Stuart
został wyprowadzony z pola bitwy i następne 6 miesięcy spędził jako zbieg, dopóty nie został zabrany ze Szkocji przez okręt francuski. Sam Cumberland zwany był odtąd w Szkocji Rzeźnikiem.
Bibliografia
- Paul K. Davis: 100 Decisive Battles from Ancient Times to the present, Oxford University Press 1999,
Zobacz też
