Bitwa o Borneo (1941-42) II wojna światowa , wojna na Pacyfiku
Japońskie wojska lądują na zachodnim wybrzeżu Północnego Borneo, 1942 r.
Data	16 grudnia 1941 - 1 kwietnia 1942
Miejsce	Borneo
Przyczyna	japońskie roszczenia terytorialne
Wynik	zwycięstwo Japończyków
Terytorium	Holenderskie Indie Wschodnie [1]
Strony konfliktu   Holandia   Wielka Brytania   Indie Brytyjskie Sarawak   Japonia Dowódcy Robert Brooke-Popham Charles Lane Kiyotake Kawaguchi Siły 1000 żołnierzy 1050 żołnierzy 2565 żołnierzy 4500 żołnierzy Straty nieznane nieznane

Bitwa o Borneo (1941–42) – bitwa lotniczo-lądowa, stoczona w dniach 16 grudnia 1941 r. – 1 kwietnia 1942 r., pomiędzy wojskami japońskimi a brytyjsko-hindusko-holenderskimi na Borneo , zakończona zwycięstwem Japończyków.

Preludium walk i siły aliantów

W październiku 1940 r. w Singapurze odbyła się narada poświęcona obronie protektoratu Sarawak oraz Północnego Borneo . Tereny te należały do Wielkiej Brytanii od 1888 r. Sarawak , leżący w północnej części Borneo, wcześniej znajdował się we władaniu sułtanatu Brunei . W następnych latach stał się brytyjskim protektoratem, natomiast w północnej części Borneo utworzono kolonię brytyjską, która nosiła nazwę Borneo Północne . Centralną część prowincji zajęło terytorium zależne Brunei, zamieszkałe przez muzułmanów. Do lat 30. XX w. Sarawak nie wzbudzał większego zainteresowania władz brytyjskich. Sytuacja uległa zmianie po odkryciu na terenie prowincji olbrzymich złóż ropy naftowej . Wydobycie odbywało się głownie w rejonie Miri i Lutongu. Brytyjczycy nie posiadali rozbudowanych baz wojskowych na terenie Borneo, obrona wyspy miała spoczywać na barkach jednostek stacjonujących w Singapurze . Bezpieczeństwo prowincji postanowiono zwiększyć, rozbudowując system lotnisk polowych. Do 1940 r. powstało pięć lotnisk (Kuczing – największe lotniska leżące w Bukit Sabir 11 km od Kuczingu, Oya, Bintulu, Mukah oraz Miri). Plany obrony Sarawaku opierające się głównie na lotnictwie zaaprobował głównodowodzący na Dalekim Wschodzie marsz. sir Robert Brooke-Popham. W razie ataku nieprzyjaciela obrona miała się skoncentrować w rejonie lotniska Bukit Sabir. Brytyjczycy i Holendrzy całkowicie zignorowali strategiczne położenie geograficzne Borneo, nie biorąc pod uwagę faktu, że opanowanie wyspy daje Japończyków kontrolę nad całymi Holenderskimi Indiami Wschodnimi. Borneo było bowiem idealną bazą do przeprowadzania dalszych operacji desantowych na Sumatrze , Jawie i na Celebesie .

Brytyjczycy utrzymywali w Sarawaku, słaby lokalny garnizon, składający się głównie z jednostek policyjnych i technicznych obsługujących lotniska. Na konferencji singapurskiej, która odbyła się w października 1940 r. zaakceptowano plany zniszczenia instalacji naftowych w razie desantu wojsk japońskich. Problem polegał jednak na tym, że nie dysponowano żadnymi oddziałami mogącymi stawić opór Japończyków i następnie zniszczyć instalacje naftowe. Zapadła decyzja o wysłaniu 2. batalionu 15. pułku Punjab (2/15 Punjab), baterii artylerii z pułku Hong Kong-Singapore Royal Artillery oraz oddziału wydzielonego z 35. kompanii saperów. Siłami tymi oraz całą lądową obroną Sarawaku i Północnego Borneo miał dowodzić płk. Charles Lane. W grudniu 1940 r. do Miri przybyła pierwsza kompania z 2/15 Punjab, ostatni żołnierze tego batalionu przybyli do Sarawaku w maju 1941 r. Łącznie 2/15 Punjab liczył 1050 żołnierzy i oficerów.

Po przybyciu pierwszych oddziałów 2/15 Punjab zostały one rozmieszczone w rejonie Miri (Miri Detachment): 1. kompania z 2/15 Punjab, bateria artylerii z HK-S Royal Artillery, pluton saperów oraz w rejonie lotniska Bukit Sabir (Kuching Detachment) 6 plutonów z 2/15 Punjab. Gubernator Sarawaku sir Charles Vyner Book wyraził zgodę na organizację oddziałów ochotniczych składających się głównie z tubylców oraz Europejczyków przybywających na terenie prowincji. Oddziały te nazwano Sarawak Rangers, ich liczebność wynosiła 1500 ludzi. Z tych sił oraz jednostek brytyjskich (2/15 Punjab oraz Coastal Marine Service) utworzono Sarawak Force (SAFOR), liczące ogółem 2565 żołnierzy. Całością tych sił dowodził płk. Lane, natomiast nadzór nad przygotowaniami do obrony sprawował sekretarz obrony Sarawaku J.L. Noakes. We wrześniu 1941 r. w stolicy Sarawaku, Kuchingu , doszło do spotkania przedstawicieli administracji brytyjskiej i holenderskiej na Borneo. Jego celem było uzgodnienie wspólnych planów obrony przed japońską inwazją. Opracowany plan obrony zakładał, że w razie inwazji siły obrońców zostaną skoncentrowane w rejonie lotniska Bukit Sabir. Obszar ten miał być broniony możliwie najdłużej. W przypadku załamania się obrony należało zniszczyć uradzenia na lotniska, a następnie wycofać się do dżungli w rejon gór Müllera i przejść do działań partyzanckich . Przewidywano, że w wypadku, gdy siły desantowe będą liczyć 5 tys. żołnierzy, korzystniej będzie wycofać się z całością sił w głąb lądu i czekać na posiłki z Singapuru. Plan obrony był bardzo realistyczny. W końcu listopada 1941 r. do Sarawaku przybył z dwudniową inspekcją gen. Arthur Percival , którego celem było zapoznanie się z możliwościami obrony prowincji. Po zapoznaniu się z planem obrony całkowicie go odrzucił. Wydał rozkaz, aby wszystkie siły miały zostać skoncentrowane w rejonie lotniska Bukit Sabir, gdzie miała przebiegać główna linia obrony. Aby podnieść morale obrońców, zobowiązał się przysłać kilka armat przeciwlotniczych, co miało zwiększyć siłę obrony.

Siły japońskie

Zadanie zdobycia Sarawaku otrzymał zespół dowodzony przez gen. Kiyotake Kawaguchi. Siły inwazyjne składały się z: dowództwa 35. Brygady Piechoty, 124. pp, 2. samodzielnej kompanii inżynieryjnej, 33. dywizjonu artylerii przeciwlotniczej oraz służb wydzielonych z 18. DP stacjonującej w rejonie Kantonu . Cesarska Marynarka Wojenna wydzieliła 10 transportowców osłanianych przez krążownik "Yura" adm. Shintaro Hashimoto oraz 12. dywizjon niszczyciel ("Murakumo", "Shinonome", "Shirakumo" i "Usugumo"). W desancie miał także wziąć udział 2. Specjalny Morski Oddział Desantowy Yokosuka. Wsparcie zapewniał zespół okrętów pod dowództwem adm. Takeo Kurity (2 ciężkie krążowniki i 2 niszczyciele).

Bitwa

Zespól inwazyjny wyszedł w morze 13 grudnia 1941 r., a 15 grudnia znalazł się w rejonie Borneo. Lądowanie miało się odbyć w rejonie Miri i Serii . Do akcji zostały skierowane dwa ugrupowania, których wyładunek rozpoczął się o godz. 1:00 16 grudnia. Trudne warunki pogodowe sprawiły, że dopiero ok. godz. 5:30 pierwszy zespól zakończył wyładunek żołnierzy pod Miri, a drugi o 6:30 w rejonie Serii. Pierwszy zespól lądujących jednostek japońskich składał się z piechoty morskiej. Lotnisko w rejonie Miri bronione było przez oddział 50 holenderskich policjantów, którzy nie stawili żadnego oporu. Następnie dwie kompanie piechoty morskiej skierowane zostały do Serii. Japończycy umocnili przyczółek i skierowali się na Lutong, gdzie znajdowały się pola naftowe. Walki o opanowanie tych rejonów trwały do 23 grudnia. Japończycy stracili 40 zabitych. Wiadomość o lądowaniu dotarła do dowództwa SAFOR o godz. 9:00 rano 16 grudnia. Jedynymi krokami jakie można było podjąć, było skierowanie lotnictwa w rejon bazowania floty japońskiej. Holendrzy zdołali zatopić jeden niszczyciel i uszkodzić jeden transportowiec. Gen. Kawaguchi postanowił, że z powodu ograniczeń czasowych nie będzie toczył walk w dżungli . Skierował drogą morską jeden batalion piechoty pod dowództwem ppłk. Watanabe w rejon północnego Borneo. Drugi batalion miał przeprowadzić lądowanie w rejonie Kuczingu . Japończycy napotkali jednak pewne trudności. Brytyjczycy zdołali przed wycofaniem się zniszczyć wszystkie jednostki pływające, które mogłyby być wykorzystane przez wojska japońskie. Dopiero 31 grudnia 1941 r. ppłk. Watanabe zdołał obsadzić dwie łodzie rybackie (zaledwie dwa plutony piechoty) i skierował się na wybrzeże Brunei . Sułtanat został zdobyty 1 stycznia 1942 r. Następnie Japończycy skierowali się na Jesselton (od 1968 r. Kota Kinabalu ), gdzie w ich ręce dostało się kilka dużych jednostek pływających. Pozwoliło to zorganizować zespól desantowy. 8 stycznia 1942 r. dwie kompanie piechoty zdołały wylądować w rejonie Sandakanu. Stolica Borneo Północnego została poddana przez gubernatora Roberta Smitha 19 stycznia 1942 r. 24 stycznia zdobyto Datu, a 31 stycznia Lahad Datu . W trakcie tych operacji zespól ppłk. Watanabe nie poniósł żadnych strat bojowych.

Drugi zespól, którego celem zadaniem było lądowanie w rejonie Kuczingu , opuścił port w Miri 22 grudnia. W godzinach południowych zespól został wykryty przez lotnictwo holenderskie w odległości ok. 150 mil od rejonu lądowania. Ponieważ lotnictwo holenderskie było w trakcie przebazowania na lotniska znajdujące się na Sumatrze , atak wykonały dość niewielkie siły lotnicze. Do walki włączyły się holenderskie okręty podwodne, które zatopiły dwa transportowce i jeden niszczyciel. Nie przeszkodziło to jednak w lądowaniu. Płk. Lane o godz. 18:00 otrzymał meldunek, że flota japońska znajduje się w rejonie ujścia rzeki Santubong. Po przedstawieniu sytuacji dowództwu w Singapurze otrzymał zgodę na zniszczenie lotniska, z znaczeniem jednak, że należy utrzymać pozycje tak długo jak to będzie możliwe. 24 grudnia o godz. 9:00 rano na przylądku Sipang wylądował oddział płk. Akinosuke Oka. Japończycy natychmiast napotkali opór Hindusów. Ogień ciężkich karabinów maszynowych początkowo przygniótł Japończyków, jednak ostatecznie napastnicy zdołali złamać opór Hindusów wykorzystując do tego lekkie moździerze. Po południu w rejonie rzeki istniał już silny przyczółek japoński. Celem gen. Kawaguchi było szybkie zdobycie lotniska oraz drogi do Batu Kitang, co odcięłoby drogę odwrotu Brytyjczykom. Lotnisko bronione było przez ok. 400-500 żołnierzy. O północy 24 grudnia stało się ono celem ataku spadochroniarzy japońskich z 2. Yokosuka (pełniących wyłącznie rolę piechoty morskiej). Obronę prowadziły tam dwie kompanie Hindusów. Walka była zacięta, poległo 230 żołnierzy z pułku Punjab, w tym wszyscy oficerowie. Po stronie Japończyków było ok. 100 poległych i 50 rannych. 25 grudnia o godz. 16:40 lotnisko zostało zajęte. Oddziały płk. Oka skierowały się do Kuczingu , który został zdobyty 26 grudnia. Pozostałe jednostki brytyjskie wycofały się do holenderskiego lotniska Singkawang II. Jego rejon miał stanowić nową linię obrony. Lotniska broniło 750 żołnierzy armii holenderskiej. Siły japońskie, które zostały wydzielone do zdobycia lotniska, składały się z pięciu kompanii. Lotnisko zostało zaatakowane 26 grudnia. Największy opór stawiali Hindusi, którzy dwukrotnie odmówili kapitulacji. 17 pozostałych przy życiu żołnierzy poddało się dopiero po wyczerpaniu się amunicji. Części żołnierzy holenderskich i hinduskich udało się wydostać z rejonu walk, skierowali się do Lendo na południowy zachód od lotniska. Było to ostatnie stracie sojuszniczych jednostek na Borneo z wojskami japońskimi w regularnej bitwie. Brytyjczycy i Holendrzy postanowili się przedzierać przez dżunglę do południowego wybrzeża wyspy, aby później przedostać się statkami na Jawę. Celem było dotarcie do miejscowości Sampit, skąd chciano nawiązać kontakt radiowy z jednostkami na Jawie . W rejon Sampit dotarło 104 żołnierzy 2/15 Punjab. Ponieważ Japończycy wylądowali w tym rejonie 7 marca, Brytyjczycy skierowali się do Kotabesi, a następnie do Pandau. Tam otrzymano wiadomość, że jednostki alianckie skapitulowały na Jawie. Pod koniec marca większość sił brytyjskich i holenderskich, które stacjonowały na Borneo skoncentrowały się w rejonie Pangkalanbun. Większość żołnierzy chorowała na choroby tropikalne, kończyła się także amunicja i żywność, w tej sytuacji dowódcy postanowili skapitulować. Jednostki alianckie skapitulowały 1 kwietnia 1942 r.

Bibliografia

Przypisy