Bitwa morska pod Czesmą miała miejsce w dniach 5 - 7 lipca 1770 podczas wojny rosyjsko-tureckiej 1768-1774 .

Bitwa stoczona została w pobliżu i w zatoce Czeszme (po turecku Çeşme), między Azją Mniejszą a wyspą Chios , pomiędzy flotą turecką a flotą rosyjską.

Wstęp

Wraz z wybuchem wojny w 1768 Rosja wysłała z Bałtyku na Morze Śródziemne kilka eskadr w celu odwrócenia tureckiej uwagi od floty czarnomorskiej, liczącej tylko 6 liniowców . Dwie rosyjskie eskadry dowodzone przez admirała Grigorija Spiridowa i wiceadmirała Johna Elphinstona, brytyjskiego doradcy, połączyły się pod ogólną komendą Aleksego Orłowa. Po połączeniu flota rosyjska mająca 22 okręty (9 liniowców, 1 kecz, 3 fregaty , 5 mniejszych statków, 4 brandery - razem 810 dział) ruszyła w poszukiwaniu nieprzyjaciela.

Rosjanie znajdują flotę turecką

Dnia 5 lipca 1770 napotkali flotę turecką, która stała ustawiona w linię bojową, zakotwiczona na północ od zatoki Czeszme. Dokładne siły Turków nie są znane, ale na pewno mieli 16 liniowców łącznie z takimi okrętami jak 84-działowy Real Mustafa, 60-działowy Rodos i 100-działowy okręt flagowy. Ponadto mieli prawdopodobnie 6 fregat, 6 szebek, 13 galer i 32 małe statki - razem około 1300 dział. W głównej linii tureckiej było 10 liniowców mających 70-100 dział, w drugiej linii było 6 liniowców ustawionych tak, by mogły prowadzić ogień przez luki w pierwszej linii. Dalej stały fregaty, szebeki, galery i reszta statków. Flotą turecką dowodził Kapudan Pasza (czyli admirał) Hosameddin, znajdujący się na czwartym z kolei liniowcu licząc od frontu linii floty (czyli od północnego końca), gdzie pierwszym okrętem był liniowiec Real Mustafa z Hassanem Paszą, a Dżaffer Bej był na siódmym okręcie. Pierwszego wieczora dwa małe okręty opuściły flotę i odpłynęły w kierunku wyspy Mityleny .

Pierwszy dzień bitwy

Po opracowaniu planu ataku, rosyjska linia bojowa pożeglowała w kierunku południowego końca tureckiej linii bojowej a następnie skierowała się na północ, płynąc wzdłuż tureckiej linii. Tym sposobem koniec rosyjskiej linii wszedł w kontakt bojowy najpóźniej (Elphinston chciał najpierw uderzyć na północną część linii tureckiej, atakując okręt za okrętem - czyli metodą zastosowaną później przez admirała Nelsona w bitwie pod Abukirem ). Turcy otworzyli ogień o około 11:45, Rosjanie zaczęli kilka minut później. Trzy rosyjskie liniowce miały problemy z utrzymaniem pozycji; Ewropa obróciła się i stanęła za liniowcem Rostisław i Triech Swiatitelai, otaczając dwa tureckie okręty przed powrotem do rosyjskiej linii. Z tego powodu zostały przez pomyłkę ostrzelane przez okręt Triech Ierarchow, a Sw. Ianuarii obrócił się dookoła zanim zajął pozycję w linii.

Spiridow będący na Sw. Ewstafii stoczył walkę z okrętem Hassana Paszy Real Mustafa, w której doszło w końcu do abordażu. Gdy turecki okręt zaczął płonąć, jego główny maszt runął na pokład Sw. Ewstafii, doprowadzając do eksplozji rosyjskiego statku. Zaraz po tym eksplodował Real Mustafa.

Zanim doszło do abordażu przebywający na Sw. Ewstafii wodzowie floty rosyjskiej Spiridow i hrabia Fiodor Orłow opuścili okręt. Spiridow przeniósł się na okręt Triech Swiatitelai. Przeżył także kapitan okrętu Sw. Ewstafia, Kruse. Około godziny 14:00 walka zakończyła się gdyż Turcy odcięli łańcuchy kotwiczne i ruszyli na południe, do zatoki, formując się w linię defensywną złożoną z 8 liniowców, z dwoma liniowcami i resztą mniejszych okrętów z tyłu.

Klęska floty tureckiej

Dnia 6 lipca Rosjanie bombardowali turecką flotę oraz nadbrzeżne baterie tureckie broniące wejścia do zatoki, a 7 lipca o około 12:30 Orłow posłał Samuela Greiga (który przeniósł się na Rostislawa) by zaatakował bezpośrednio Turków z okrętami Ewropa, Rostislaw i Nie tron mienja tworzącymi południowo-północną linię, z okrętem Saratow w rezerwie i z okrętem Nadieżda atakującym baterie na wschodniej stronie wejścia do zatoki, z okrętem Afrika atakującym baterie na zachodniej stronie i z Gromem będącym blisko Afriki. O około 13:30 ogień prowadzony z liniowców Grom i Nie tron mienja doprowadził do eksplozji jednego z liniowców tureckich po tym jak jego topsel zajął się ogniem, a ogień szybko się rozprzestrzeniając dotarł do prochowni wywołując wybuch. Ogień przeniósł się także na sąsiednie jednostki tureckie i o 14:00 dwa kolejne tureckie liniowce eksplodowały, a większość pozostałych płonęła. Wówczas Greig posłał im jeszcze 3 brandery (czwarty widząc niebezpieczeństwo zatrzymał się), które powiększyły rozmiar nieszczęścia doprowadzając do tego, że już niemal cała flota turecka stała w ogniu. Około godziny 16:00 posłano łodzie by odholować jedyne dwa liniowce tureckie, które jeszcze nie zajęły się ogniem, jednak zanim się to udało jeden z nich zaczął się już palić. Inny okręt, 60 działowy Rodos także zdołał uniknąć pożaru, jednak został otoczony i zdobyty. Bitwa zakończyła się o 20:00. Rosyjskie straty 5 lipca wyniosły (nie licząc 636 zabitych z Sw. Ewstafii) 14 zabitych i około 30 rannych, natomiast 7 lipca tylko 11 zabitych. Tureckie straty były ogromne - zniszczone zostały 15 okrętów liniowych, 4 fregaty i 40 innych jednostek. Ponadto Rosjanie zdobyli 1 okręt liniowy (Rodos) i 6 galer. Przeżyli wodzowie floty tureckiej: Hosameddin, Hassan Pasza i Dżaffer Bej. Hosameddin został pozbawiony stanowiska, które zajął Dżaffer Bej.

Znaczenie bitwy

Pomnik upamiętniający bitwę pod Czeszme

Bitwa pod Czeszme była największą turecką klęską na morzu od czasu bitwy pod Lepanto w 1571 . Zwycięstwo to dało rosyjskiej flocie wojennej większą ufność we własne siły. Ponadto pozwoliło Rosjanom kontrolować Morze Egejskie . Wielka klęska tureckiej floty pobudziła do działania podbite przez Turków narody, wywołując liczne powstania, które w znacznym stopniu pomogły Rosji w pokonaniu Turcji. Katarzyna Wielka dla upamiętnienia tego wielkiego zwycięstwa nakazała wzniesienie czterech następujących budowli: Pałac Czeszme i zaraz przy tym pałacu cerkiew (w latach 1774-1777 w Petersburgu ), obelisk Czeszme w Gatczynie oraz Kolumnę Czeszme w Carskim Siole (1778).

Bibliografia

• R. C. Anderson, Naval wars in the Levant 1559-1853, Liverpool University Press, 1952; also 2005, Martino Pub., .

Zobacz też

• słynne bitwy