Widok osady z jeziora

Stanowisko archeologiczne w Biskupinie położone jest na terenie należącym do wsi Biskupin w województwie kujawsko-pomorskim , w powiecie żnińskim , w gminie Gąsawa (na Pojezierzu Gnieźnieńskim ).

Historia badań archeologicznych

Osada starożytna w Biskupinie została odkryta w 1933 r. przez miejscowego rolnika a przypisana nauczycielowi^[], który nagłośnił znalezisko- Walentemu Szwajcerowi . O odkryciu wystających z wody drewnianych bali, powiadomił on prof. Józefa Kostrzewskiego z Poznania. Badania wykopaliskowe zostały zainicjowane w roku 1934 i kontynuowane były do wybuchu II wojny światowej. W czasie wojny, w latach 1939-1942, specjalny niemiecki oddział SS-Ausgrabung Urstätt, pod dowództwem Hauptsturmführera Prof. Dr Hansa Schleifa prowadził wykopaliska na terenie osady biskupińskiej, w celu wykazania jej pragermańskości. Po wojnie polscy archeolodzy, pod kierunkiem Zdzisława Rajewskiego , wznowili badania i kontynuowali je do roku 1974 . Ogółem przebadano ok. 3/4 powierzchni osady.

Badania w Biskupinie – zarówno w okresie międzywojennym, jak i po wojnie były przykładem najwyższego możliwego wówczas poziomu metodycznego prowadzenia wykopalisk, stanowiąc wzór do naśladowania nie tylko w Polsce, ale i za granicą. Zainicjowano w Biskupinie w okresie międzywojennym interdyscyplinarne badania paleoekologiczne , dokonywano eksperymentów archeologicznych, inicjując w ten sposób archeologię eksperymentalną . Wojciech Kóčka w czasie tych badań zastosował fotografię dokumentacyjną z aparatów latających, inicjując w ten sposób archeologię lotniczą w Polsce^[].

Gród w Biskupinie, jest jedynym w Polsce stanowiskiem archeologicznym, dla którego opracowano program długoterminowej konserwacji . Konserwacja polega na utrzymywaniu wysokiego poziomu wody w jeziorze otaczającym stanowisko, oraz wdrożeniu system monitorowania parametrów środowiska dla zapewnienia optymalnych warunków przetrwania autentycznej substancji zabytkowej.

Gród w Biskupinie uznany został za pomnik historii Polski.

Osada obronna kultury łużyckiej

Stanowisko

Brama zrekonstruowanej osady

Stanowisko archeologiczne w Biskupinie z epoki brązu. Jedna z wielu "jednostek mieszkalnych", w chacie ognisko. Rekonstrukcja

Festyn Archeologiczny w skansenie w Biskupinie

Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej , trwającym od środkowej epoki brązu , od ok. XIV w. p.n.e., po wczesną epokę żelaza , czyli do ok. V w. p.n.e. Kultura łużycka to pojęcie archeologiczne, pod którym różni badacze widzieli różne etnosy – Pragermanów lub Illirów . Sprawa przynależności etnicznej Biskupina była wykorzystywana dla celów ideologicznych w sporach dotyczących praw różnych narodów do ziem dzisiejszej Polski. Obecnie powszechnie przyjmuje się za fakt, że przynależności etnicznej kultury łużyckiej, podobnie jak i większości innych pradziejowych kultur archeologicznych , bezdyskusyjnie nie da się ustalić .

Na podstawie badań elementów konstrukcyjnych osiedla (drewnianych bali, zob. dendrochronologia ) stwierdzono, że powstało ono najprawdopodobniej zimą 738 roku p.n.e. Założono je na podmokłej wyspie na Jeziorze Biskupińskim (obecnie półwysep), o kształcie w przybliżeniu owalnym i powierzchni ok. 2 ha (w obrębie wałów mieściło się ok. 1,3 ha powierzchni). Wyspa wznosiła się 0,8 – 1,2 m ponad wody otaczającego jeziora. Gród biskupiński był zasiedlony przez 150 lat.^[1]

Na terenie osady znajdowało się ok. 106 domostw, o wymiarach przeciętnie ok. 8 × 10 m, usytuowanych rzędowo wzdłuż moszczonych drewnem 11 ulic, o szerokości ok. 2,5 m każda. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Osada otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym o długości 740 m, szerokości 3 m i domniemanej wysokości do 6 m, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony był falochronem o szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z ukośnie wbitych pali.

Regularny schemat zabudowy grodu biskupińskiego powtarza się również w przypadku innych grodów kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza (np. Sobiejuchy , Izdebno na Pałukach , Jankowo na Kujawach czy Biehla w Saksonii).

Przyczyny budowy grodów obronnych o regularnej wewnętrznej zabudowie szeregowej przez ludność kultury łużyckiej są przedmiotem niezakończonej konkluzywnymi wnioskami dyskusji naukowców. Z punktu widzenia ekonomicznego zamieszkiwanie ludności rolniczej w zamkniętej przestrzeni grodu otoczonego wodą lub podmokłymi obszarami, nie jest racjonalne. W literaturze przedmiotu pojawiły się zatem co najmniej trzy próby wyjaśnienia tego fenomenu:

1. zagrożenie ze strony ludów koczowniczych – Kimmerów i Scytów ;
2. walki wewnątrzplemienne;
3. chęć naśladownictwa miast greckich, z którymi społeczności kultury łużyckiej zapoznać się mogły dzięki dalekosiężnej wymianie handlowej organizowanej przez kolonie greckie.

Podobnie nieznana jest przyczyna upadku Biskupina i innych grodów tego typu. W tej kwestii przedstawiono również kilka konkurencyjnych hipotez:

• zniszczenie grodów przez Scytów (rzeczywiście, niektóre grody zostały spalone, w niektórych znaleziono też grociki od strzał scytyjskich);
• podniesienie się poziomu wód w jeziorach w związku z pogorszeniem klimatu ;
• wyeksploatowanie środowiska naturalnego wokół grodu i konieczność przeniesienia się na inne tereny.

Osadnictwo w Biskupinie

Obszar Pałuk został ukształtowany przez lodowiec skandynawski, który wyżłobił w czasie ostatniego zlodowacenia liczne doliny. Od północy naturalną granicę Pałuk stanowi Puszcza Notecka , południową granicą jest rzeka Wełna .

Najstarszymi pozostałościami na terenie Biskupina są obozowiska łowców reniferów sprzed 10 tysięcy lat (górny paleolit ), a także neolityczny dom pierwszych rolników oraz położone w pobliżu miejsca pochówku. Ciekawym obiektem jest tzw. kraal z wczesnej epoki brązu, otoczony systemem rowów.

Pierwotna osada obronna została opuszczona w VI wieku p.n.e. z powodu podniesienia się poziomu wody w jeziorze wskutek zmian klimatycznych i wyeksploatowania środowiska naturalnego (drewno, erozja gleb). W V i IV wieku p.n.e. powstała na jej miejscu osada otwarta. Ludność Biskupina zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem , zbieractwem i rzemiosłem ( garncarstwo , tkactwo ).

We wczesnym średniowieczu na obszarze tym funkcjonowały grody i osady, a ostateczny upadek Biskupina wiąże się ze wzrostem znaczenia Piastów . W XI wieku obszary te należały do biskupstwa gnieźnieńskiego, o czym mówi bulla papieża Innocentego II ( 1136 ).

Rekonstrukcja, popularyzacja i edukacja w Biskupinie

Gród w Biskupinie jest jednym z nielicznych stanowisk archeologicznych w Polsce zawierających pełnowymiarowe rekonstrukcje wału obronnego, falochronu, bramy, ulic i budynków mieszkalnych. Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane na nowe w związku z potrzebą ich aktualizacji w wyniku dokonania nowych ustaleń naukowych.

Oprócz rekonstrukcji w Biskupinie znajduje się muzeum, a w każdym trzecim tygodniu września odbywa się tam festyn biskupiński, obejmujący prezentacje eksperymentalne i pokazy odtwórcze. Biskupin jest też jednym z dwóch istniejących w Polsce laboratoriów konserwacji drewna mokrego wydobytego ze stanowisk archeologicznych oraz ośrodkiem archeologii eksperymentalnej.

Zobacz też

• Biskupin (powiat żniński)
• Skansen w Wolinie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Muzeum Archeologiczne w Biskupinie
• Wideo – Historia osady w Biskupinie
• Biskupin na Google Maps