Nerses Bedros XIX , patriarcha Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego

Kościół katolicki obrządku ormiańskiego, Kościół ormiańskokatolicki, jeden z katolickich Kościołów wschodnich , patriarchalny, wchodzący w skład Kościoła katolickiego , uznający władzę i autorytet papieża .

Liczy ok. 600 000 wiernych, mieszkających m.in. w Armenii , Argentynie , Kanadzie , Francji , Libanie , Syrii , Turcji , USA i w Polsce .

Obecnym patriarchą jest Nerses Bedros XIX .

Historia

Pierwsza unia Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego z Rzymem trwała od 1195 do 1375 . Pod wpływem władz świeckich i bliskich związków Królestwa Małej Armenii z Zachodem patriarchat (przeniesiony w ślad za wiernymi do Cylicji), zawarł w 1198 unię z Rzymem i zerwał z monofizytyzmem . Patriarchowie Grzegorz VI ( 1194 - 1208 ), Jan VI ( 1208 - 1221 ), Konstantyn I ( 1221 - 1267 ) i ich następcy, a także podlegli im biskupi na synodach w Sis ( 1307 , 1346 ) i w Adanie ( 1317 ) przyjęli katolicką naukę o Chrystusie i prymat papieża. Jednakże unia nie rozszerzyła się poza Małą Armenię i zakończyła się wraz z jej upadkiem w 1375 . Pozostałe ośrodki Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego unię odrzuciły, a na fali sprzeciwu wobec niej biskupi pozostali we właściwej Armenii odnowili patriarchat w Eczmiadzynie .

W 1439 na Soborze Florenckim unia została odnowiona jednak obejmowała jedynie stosunkowo niewielką liczbę Ormian .

W 1630 biskup lwowskiej eparchii Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego Mikołaj Torosowicz złożył publicznie we lwowskim kościele Karmelitów katolickie wyznanie wiary i w 1635 powtórzył je przed papieżem Urbanem VII tym samym przywracając jedność z Rzymem i tworząc zalążek Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego.

W 1742 papież Benedykt XIV utworzył Kościół katolicki obrządku ormiańskiego, zaś patriarchą z siedzibą w Bejrucie w Libanie i jurysdykcją nad południową częścią Imperium Osmańskiego mianował arcybiskupa Abrahama Ardziwiana. Jego siedzibę przeniesiono czasowo do Konstantynopola , ale w 1928 powróciła do Bejrutu.

Struktura i teraźniejszość

Na czele Kościoła stoi Patriarcha Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego , wybierany przez synod duchownych Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego, a następnie zatwierdzany przez papieża . Patriarcha ma status kardynała biskupiego Kościoła katolickiego .

Struktura Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego jest regulowana Kodeksem kanonów Kościołów wschodnich , promulgowanym przez papieża Jana Pawła II w 1990 r.

Kościół katolicki obrządku ormiańskiego terytorialnie podzielony jest obecnie w następujący sposób:

Metropolia patriarchatu cylicyjskiego

• Archieparchia Bejrutu (   Liban , patriarsza)
• Eparchia Aleksandrii (  Egipt )
• Eparchia Isfahanu (   Iran )
• Eparchia Kamishli (   Syria )

Archieparchie

• Archieparchia Aleppo (   Syria )
• Archieparchia Iraku (  Irak )
• Archieparchia Konstantynopola (Stambułu) (   Turcja )
• Archieparchia Lwowa (   Ukraina , nieobsadzona od 1938 ^[1])

Eparchie

• Eparchia Pani z Nareku w Nowym Jorku (   Stany Zjednoczone )
• Eparchia Sainte-Croix-de-Paris (   Francja )
• Eparchia Św. Grzegorza z Nareku w Buenos Aires (   Argentyna )

Egzarchat apostolski

• Egzarchat apostolski Ameryki Łacińskiej i Meksyku (   Brazylia ,   Meksyk )

Ordynariaty dla wiernych obrządku ormiańskiego

• Ordynariat Europy Wschodniej (   Armenia )
• Ordynariat Grecji (   Grecja )
• Ordynariat Rumunii (   Rumunia )

Egzarchaty patriarchalne

• Egzarchat patriarchalny Damaszku (   Syria )
• Egzarchat patriarchalny Ziemi Świętej i Jordanii (   Izrael ,   Palestyna ,   Jordania )

Ponadto istnieje jeden ormiańsko-katolicki zakon męski – Ojców Mechitarystów oraz jeden zakon kobiecy – Kongregacja Ormiańskich Sióstr Niepokalanego Poczęcia.

Najważniejszą instytucją kształcącą duchownych ormiańsko-katolickich jest Papieskie Kolegium Ormiańskie w Rzymie .

Obrządek ormiański

Ksiądz Tadeusz Isakowicz-Zaleski (z prawej) podczas sprawowania nabożeństwa w obrządku ormiańskim

Obrządek ormiański wywodzi się z Armenii i ma dwa główne ryty – libański i lwowski, z których oba znane są w Polsce. Pochodzi głównie od świętego Bazylego z Cezarei i różni się od greckiego tylko szczegółami, spośród których najbardziej charakterystyczny wydaje się "pocałunek pokoju" w trakcie mszy.

Charakterystyczny jest język grabar (staroormiański), który zachował się tylko w modlitwach. Inną cechą wyróżniającą jest dominacja śpiewu (podstawą jest śpiew chóru), szaty liturgiczne księdza, wydłużony czas liturgii do 1,5 godziny oraz ustawienie kapłana "tyłem do wiernych", czyli w kierunku wschodnim (tak jak w większości innych tradycyjnych rytów). Występują również pewne odrębności w układzie mszy św .

W obrządku ormiańskim mamy przygotowanie darów, przeistoczenie , następnie modlitwa „ Ojcze nasz ”, a dopiero potem następuje podniesienie . W obrządku łacińskim mamy najpierw przygotowanie darów, przeistoczenie, podniesienie, a następnie „Ojcze nasz”. Różnicę możemy również zauważyć w sakramentach świętych . W obrządku łacińskim dziecko otrzymuje na początku swojego życia chrzest , a po osiągnięciu pewnej dojrzałości i wiedzy religijnej przystępuje do sakramentu bierzmowania . W obrządku ormiańskim oba te sakramenty udzielane są jednocześnie już w wieku niemowlęcym. Ale i w samym obrządku ormiańskim możemy zauważyć niewielkie różnice między rytem lwowskim i libańskim.

Księża ormiańscy są obowiązani nosić brody^[2].

Ryt libański

Nie należy mylić go z rytem maronickim . W rycie libańskim kapłan do mszy św. zakłada koronę kapłańską, nieco inne (bardzo długie) szaty liturgiczne, a zamiast butów specjalne, ozdobne pantofle.

Ryt lwowski

Ryt lwowski był zbliżony do obrządku łacińskiego. Próby jego "delatynizacji" podejmował przed II wojną światową , za zgodą abpa Teodorowicza , ks. infułat Dionizy Kajetanowicz . Ostatnim kapłanem posługującym w tym rycie był ks. prałat Kazimierz Filipiak .

Kościół katolicki obrządku ormiańskiego w Polsce

Katedra ormiańska we Lwowie

Historia

Ormiańska eparchia ( diecezja Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego ), obejmująca swą jurysdykcją ziemie Rusi , Mołdawii i Wołoszczyzny powstała we Lwowie w XIV wieku . W 1630 jej biskup Mikołaj Torosowicz złożył publicznie we Lwowskim kościele Karmelitów katolickie wyznanie wiary i w 1635 powtórzył je przed Ojcem Świętym Urbanem VII tym samym przywracając jedność z Rzymem. Od tego czasu Kościół ormiański w Polsce stał się zalążkiem unickiego Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego zwanego Kościołem ormiańsko-katolickim. Lwowska archieparchia liczyła wtedy około 3500 wiernych, 20 duchownych i 15 kościołów.

W 1807 utworzona została eparchia w Mohylowie Podolskim z biskupem Józefem Krzysztofowiczem na czele. Podlegały jej parafie na terenie Ukrainy w tym także między innymi w Odessie , Mikołajowie i na Krymie , na Kaukazie w Mozdoku i Kizlarze , a także na terenie Rosji (w Astrachaniu ). Eparchia ta działała do 1828 . Po 1848 Kościół katolicki obrządku ormiańskiego na terenach wchodzących w skład Rosji został przeniesiony do nowo utworzonej diecezji w Tyraspolu .

Na początku XX wieku na terenie Galicji było ponad 5500 Ormian . Wierni ormiańskokatoliccy mieszkali przede wszystkim na terytorium archidiecezji lwowskiej obrządku ormiańskiego . Posiadali oni 9 kościołów parafialnych i 15 kaplic. W 1922 roku (po odpadnięciu od archidiecezji lwowskiej Bukowiny ), na jej terytorium leżało jedynie 8 parafii ormiańsko-katolickich:

• dekanat lwowski
  • Lwów
  • Brzeżany
• dekanat stanisławowski
  • Stanisławów
  • Łysiec
  • Tyśmienica
• dekanat kucki
  • Kuty
  • Horodenka
  • Śniatyn

Poza Galicją Ormianie obecni byli również w Czerniowcach , Suczawie , Kamieńcu Podolskim , Płoskirowie i Charkowie (jako kaplica w kościele obrządku łacińskiego). Mała liczba duchownych powodowała konieczność zapraszania birytualistów oraz księży obrządku łacińskiego. We Lwowie istniał jeden ormiański klasztor sióstr benedyktynek, w którym przebywało kilkanaście zakonnic, posiadały one prywatną szkołę posiadająca od 1926 prawa gimnazjum publicznego.

Kapituła ormiańska składała się z 8 członków: prepozyta infułata , 3 kanoników gremialnych i 4 honorowych.

Ordynariuszem archidiecezji w latach 1901 — 1938 był wspaniały kapłan i wybitny polski patriota Józef Teofil Teodorowicz , który zmarł 4 grudnia 1938 . Administratora archidiecezji wybrano 6 grudnia 1938 – zgodnie z prawem kanonicznym wikariuszem kapitulnym został ks. Dionizy Kajetanowicz , który pełnił tę funkcję do czasu zesłania go na Syberię .

2 stycznia 1939 we Lwowie zebrali się ormiańscy duchowni archidiecezji, by wybrać trzech kandydatów, spośród których papież prekonizuje metropolitę. Zgodnie z prawem i tradycją lwowskiej archidiecezji ormiańskiej całe jej duchowieństwo wybierało trzech kandydatów na nowego ordynariusza, spośród nich papież mianował arcybiskupem jednego, zazwyczaj tego, który otrzymał największą ilość głosów. W głosowaniu najwięcej, bo 11 z 18 głosów, zyskał ks. infułat Dionizy Kajetanowicz . Oprócz Kajetanowicza wybrani zostali: ks. Walerian Bąkowski i ks. Kajetan Amirowicz. Informację tę wysłano do Rzymu w celu zatwierdzenia i mianowania jednego z nich na biskupa, jednak śmierć papieża Piusa XI oraz wybuch II wojny światowej uniemożliwił dokończenie wyboru. Dionizy Kajetanowicz został więc administratorem archidiecezji, ale nie został konsekrowany. Od śmierci ks. Kajetanowicza archidiecezja lwowska pozostaje nieobsadzona; choć formalnie wciąż istnieje, faktycznie przestała funkcjonować.

W wyniku wojny ormiańska społeczność znacznie osłabła a większość duchownych została wymordowana przez Sowietów . Po 1945 większość spośród pozostałych Ormian osiadła na Ziemiach Zachodnich i Północnych oraz w Warszawie , Krakowie , Gdańsku (ks. Kazimierz Filipiak ), Gliwicach , Łodzi i Poznaniu .

Teraźniejszość

Kościół ormiańskokatolicki pw. św. Trójcy w Gliwicach

Struktury Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego na obszarze części Europy Wschodniej (w tym Polski) zostały wyłączone spod administracyjnej jurysdykcji patriarchy i podporządkowane są bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Za sprawy jurysdykcyjne (w tym personalne) odpowiada więc watykańska Kongregacja Kościołów Wschodnich i ordynariusz wiernych obrządku ormiańskiego. Natomiast sprawy związane z obrządkiem, a więc ceremoniał Mszy św., sposób jej celebrowania, ceremoniał Sakramentów św., tradycja i kultura ormiańska należą do Komisji Liturgicznej Patriarchatu Kościoła Katolickiego obrządku ormiańskiego z siedzibą w Libanie.

Obecnie ordynariuszem wiernych Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego w Polsce jest arcybiskup - metropolita warszawski Kazimierz Nycz . Dekretem z 20 listopada 2009 uporządkował on struktury Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego w Polsce, likwidując istniejące dotąd ormiańskokatolickie parafie personalne w Gliwicach i Gdańsku oraz duszpasterstwa Ormian.

Od 1 grudnia 2009 powstają trzy parafie terytorialne:^[3]:

• Parafia południowa, której siedzibą jest kościół pw. Świętej Trójcy w Gliwicach , przy ul. Mikołowskiej (proboszcz: ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski )

• Parafia centralna, której siedzibą jest kościół rektorski Res Sacra Miser w Warszawie , przy ul. Krakowskie Przedmieście 62 (proboszcz: ks. Artur Avdalyan)

• Parafia północna, której siedzibą jest kościół parafialny pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Gdańsku , przy ul. Żabi Kruk 3 (proboszcz: ks. Cezary Annusewicz)

W kościele św. św. Piotra i Pawła znajduje się Sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej z cudownym ormiańskim obrazem MB Łaskawej ze Stanisławowa, zaś w kościele Trójcy Świętej w Gliwicach – Sanktuarium Matki Boskiej Łysieckiej z cudownym ormiańskim obrazem MB Ormiańskiej z Łyśca k. Stanisławowa.

Przypisy

Zobacz

• Lista patriarchów Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego .
• Arcybiskupi lwowscy obrządku ormiańskiego
• Kodeks kanonów Kościołów wschodnich
• Mechitaryści
• Benedyktynki ormiańskie
• Kościół katolicki w Polsce
• Apostolski Kościół Ormiański
• Ormiański Kościół Ewangelicki
• Ormianie

Linki zewnętrzne

• Oficjalna witryna internetowa Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego
• Fundacja Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich
• Podział administracyjny Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego
• Wystawa w BU KUL, 2001
• Armeniapedia