Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Bielik

Bielik

Bielik (Haliaeetus albicilla) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych .

Spis treści

Występowanie

Zamieszkuje północną, środkową i wschodnią Europę , Islandię , wschodnią Grenlandię aż po wschodnią Azję na północ od Himalajów . Na wielu europejskich stanowiskach odnotowano zanik tego ptaka. Głównie północne populacje, np. syberyjskie, są wędrowne (zimują na południu), pozostałe są osiadłe.

W Polsce bardzo nieliczny ptak lęgowy spotykany na całym niżu, ale głównie na zachodzie i północy kraju (635-720 par - kraj ten jest jedną z największych jego ostoi, podczas gdy w Europie ok. 2400 par)[3][4]. Najliczniej występuje na Pomorzu Zachodnim : w rejonie Zalewu Szczecińskiego w lasach na wyspie Wolin ( Woliński Park Narodowy ) i w Puszczy Wkrzańskiej oraz na Pojezierzu Myśliborskim i Drawskim . Drugim co do liczebności obszarem jest północno-wschodnia Polska ( Pojezierze Olsztyńskie , Mrągowskie i Iławskie oraz Równina Mazurska i Kraina Wielkich Jezior Mazurskich ). Widuje się go głównie pojedynczo, choć w Dolinie Baryczy po spuszczeniu wody z tamtejszych stawów można dostrzec stada bielików złożone 50-60 osobników, które zbierają się by wyłapać ryby z błotnistych kałuży. Spotykany jest również na wschodzie Polski przy większych zbiornikach wodnych (chodzi tu o żywność, szczególnie o ryby), nawet w warszawskim odcinku Wisły. Dzięki wprowadzeniu w Polsce ochrony miejsc jego gniazdowania staje się ptakiem coraz częściej spotykanym. Może nielicznie zimować na wodach śródlądowych, ale poza rewirami lęgowymi. Gdy one zamarzną przenosi się nad rzeki lub morze.
W Europie Środkowej to ptak osiadły lub częściowo wędrowny. Dalekie przeloty na południe lub południowy-zachód wykonują ptaki młode. Do tej części Starego Kontynentu przylatują też północne populacje, np. z Norwegii do Niemiec i Polski.

Bielik błędnie uważany jest za orła , podczas gdy zaliczany bywa do odrębnej podrodziny – orłanów .

Charakterystyka

Osobnik dorosły, Niemcy
Cechy gatunku 
To największy ptak szponiasty północnej Europy. Samice są nieznacznie większe od samców , lecz w upierzeniu nie ma różnic między płciami. Grzbiet i brzuch ciemnobrunatne. U dorosłych ptaków głowa i szyja jasnobeżowa. Ptaki młode są całe ciemnobrunatne o czerwonobrązowym łuskowaniu. Ogon krótki, układający się w wachlarz, klinowaty, początkowo ciemny, z każdym rokiem staje się jaśniejszy, by po 5–6 latach stać się śnieżnobiały. U niewybarwionych ptaków na płaszczu, brzuchu i skrzydłach zobaczyć można białe pióra. Po 5 latach wykształca się całkowicie dorosła szata, oprócz głowy, która jasna jest dopiero po 8-10 latach. Dziób mocny, ciemno-szary u młodych, jaśnieje z wiekiem do jasnożółtego lub koloru kości słoniowej u 4-letnich ptaków, woskówka żółta. Nogi żółte i mocne zakończone silnymi szponami służącymi do rozrywania ciała, skok do połowy nieopierzony. Wyjątkowo spotkać można bardzo jasne odmiany płowo-beżowe. Bieliki są większe od orła przedniego, ale mniejsze od bielika amerykańskiego, który ma śnieżnobiałą głowę.

Lot

Bielik w locie, Dania

Bieliki mają szerokie, prostokątne skrzydła o palczastych końcach lotek I rzędu. W locie widać ich kontrastujące podbarkówki. Machają wtedy seriami płytkich uderzeń skrzydeł, wykonując tylko krótkie ślizgi. Gdy krąży skrzydła trzyma płasko lub nieznacznie uniesione. W powietrzu rzuca się też w oczy krótki ogon w odróżnieniu od długich skrzydeł. Lata jednak szybko i zręcznie unosząc się najchętniej na prądach powietrznych w godzinach południowych.

Wymiary

dł. ciała 
ok. 85–95 cm
rozpiętość skrzydeł 
samce do 220 cm, samice do 240 cm
waga 
samce 3,5–4,5 kg, samice 4–6 kg

Biotop

Lęgnie się w różnorodnych krajobrazach w których występują akweny lub cieki wodne - starodrzewa w pobliżu dużych, otwartych zbiorników wodnych (stawów hodowlanych, jezior, zbiorników zaporowych). Osobniki przed osiągnięciem dojrzałości (5. rok życia) koczują. Można je wtedy zobaczyć w większych grupach w całej Europie i Zachodniej Azji. W Europie Środkowej bielik spotykany jest na zalesionych równinach w jej północno-wschodniej części, jak też nad wybrzeżem morskim.

Okres lęgowy

Toki

Bieliki swój pierwszy lęg zakładają mając 5 lat. Ponad swoim terytorium ptaki wykonują, zimą lub wczesną wiosną, na dużej wysokości lot godowy. W jego trakcie samiec tak napiera na samicę, by ta przekręciła się na grzbiet i mogła połączyć się szponami z partnerem. Następnie oboje koziołkują powoli spadając, aż nisko nad ziemią rozlatują się w różne strony, po czym przystępują do ponownego połączenia w powietrzu. Samiec doniośle i przenikliwie krzyczy "kyik kyik", następnie samica wtóruje mu głębszym odzewem. Para dochowuje sobie wierności często do końca życia - ptak zmienia partnera tylko w razie jego śmierci.
Bieliki mają duże wymagania jeśli chodzi o powierzchnię swojego areału - pary lęgowe w czasie godów zajmują terytorium równe około 100 km2. Z powodu rzadkiej gęstości występowania spotkanie go w terenie jest dla ornitologa dużym sukcesem. Jednak na obszarach o dużej ilości starych lasów i jezior gniazda poszczególnych par mogą być oddalone o zaledwie 3-5 km, co powodować może regularne walki powietrzne na granicach rewirów - w czasie ataku jeden ptak pikuje na drugiego z góry, a ten w ostatniej chwili przekręca się szponami i odpiera nalot. Przywiązanie do danego rewiru jest tak duże, że para bielików przepędza z niego nawet swoje dorosłe dzieci, a dla innych intruzów wtargnięcie może skończyć się śmiercią.

Gniazdo

Młody, 60-dniowy bielik na gnieździe

W środkowej części Europy bieliki budują lęgi na wysokim, starym drzewie (w jego koronie), w pobliżu pnia, tak by mieć łatwy do niego dostęp. Mogą jednak je lokować na nadmorskich klifach, a na Półwyspie Skandynawskim na skałach. Zazwyczaj w danym okresie lęgowym jedna para buduje ich kilka, 2-3. Podstawa gniazda składa się z patyków i gałęzi o szerokości dochodzącej do 1 metra, które przynosi oboje przyszłych rodziców. Wyścielają go trawą i innymi podobnymi materiałami jak mchy i porosty, sierść i morskie wodorosty. Jego wielkość jest jedną z największych w gromadzie ptaków - przekracza niekiedy 2 metry wysokości i ciężar dochodzący do 1 tony! Prowadzi to wyjątkowo do zarwania się drzewa pod jego ogromną wagą. Te same gniazda mogą być wykorzystywane przez wiele lat.

Jaja

W ciągu roku wyprowadza jeden lęg , składając 2 białe jaja (rzadko od 1 do 4) w marcu lub kwietniu.

Wysiadywanie i opieka nad młodymi

Jaja wysiadywane są przez okres około 38-42 dni przez obydwoje rodziców. Może przeżywać tylko 1 młode, ale w bardziej korzystnym okresie udaje się im wychować 2. W okresie 4 tygodni od wyklucia młodymi zajmuje się samica, a samiec przynosi pokarm. Po tym okresie oba dorosłe ptaki polują, choć rola samca jest tu mniejsza. Pisklęta, początkowo okryte szarym puchem, opuszczają gniazdo po około 70 dniach. Na przełomie czerwca i lipca rodzice zabierają pisklę na naukę latania, która odbywa się na zrębach pozostawionych przez człowieka. Młode początkowo przeskakuje z gałęzi na gałąź. Zdolne do lotu staje się po 80-90 dniach, ale rodzice zajmują się nim przez kolejne 2-3 miesiące nim nie osiągnie całkowitej niezależności. Na wolności bieliki dożywają 21-30 lat, w niewoli nawet do 40.

Pożywienie

Szczątki upolowanej przez bielika ryby w rezerwacie Miedzno

Łowi głównie ryby (w 65%) – duże leszcze , karpie , ale też szczupaki . Często wybiera te słabsze, chore i pływające przy powierzchni tafli. Poluje również na ptaki (przede wszystkim wodne, do wielkości czapli / gęsi włącznie). Głównie są to jednak perkozy, kaczki i łyski. Sporadycznie łapie ssaki - zające, gryzonie, a nawet młode sarny. Zimą wzrasta udział ptaków w diecie. Przy braku świeżej zdobyczy, głównie zimą, zjadana jest również padlina . Jego dzienne zapotrzebowanie energetyczne pokrywa 500 g mięsa w okresie rozrodczym, a 200-300 g w okresie zimowym.

Polowanie urządza z zasiadki (na ziemi lub na słupie wypatrując ofiar) lub z lotu patrolowego. W obrębie swojego rewiru może mieć tzw. czatownie (są nimi wysokie drzewa) z których obserwuje jezioro lub staw. Spada na ofiarę z wyciągniętymi szponami. Może też udać się za nią w pościg. Ze względu na polowanie na zwierzęta wodne (ryby, ptaki), które wyławia z wody, w przeciwieństwie do orłów, bielik nie ma opierzonych skoków aż po palce, co mogłoby mu przeszkadzać. Łapie ryby z powietrza i podobnie jak rybołów może zanurzyć się w tym celu w wodzie. Gdy upatrzy dużą grupę ptaków stara się odsunąć pojedyncze osobniki od reszty i dopiero wtedy je atakuje. Zwykle nęka zdobycz zmuszając ją do ciągłego nurkowania aż ta wyczerpie swoje siły. Może też lecąc nisko nad wodą atakować znienacka. Czasem zdarza mu się odebrać pokarm innym ptakom oraz wydrom.

Pomiędzy krukowatymi (kruki, wrony) a bielikami zaobserwowano współpracę o obopólnych korzyściach występującą głównie zimą. Kruki same nie mogąc rozerwać dużej padliny, np. zdechłej sarny (swoimi nieprzystosowanymi do rozszarpywania skóry dziobami) starają się zwabiać bieliki do padłej zwierzyny. Drapieżniki swoimi ostrymi dziobami przecinają skórę i wyjadają część wnętrzności. Pozostaje jednak na tyle dużo łatwo dostępnych resztek, że kruki korzystają z tej okazji, ponawiając te zachowania kolejnym razem.

Zagrożenia

Bielik w trakcie nalotu na ofiarę wyciąga ku niej szpony

Prześladowania człowieka sprawiły, że na początku XX wieku doszło do gwałtownego obniżenia liczebności populacji bielików. Ich rozmiar może zobrazować fakt, że w Niemczech pod koniec XIX wieku wybijano rocznie 400 osobników tego gatunku. Dopiero po wprowadzeniu całorocznej ochrony gatunkowej liczebność ich zaczęła się odbudowywać. Po II wojnie światowej na terenie Polski gniazdowało jedynie ok. 45 par. Na przełomie lat 1950-1980 liczba tych ptaków nie zmieniała się. Okazało się, że kolejne zagrożenie stanowią zanieczyszczenia środowiska DDT. Pestycyd ten odkładał się w układzie pokarmowym ofiar i jego toksyczność przenosiła się na kolejne ogniwa łańcucha troficznego dochodząc wreszcie do drapieżników. Było to przyczyną mniejszej grubości skorupek jaj i obniżeniem sukcesu rozrodczego. Liczebność bielików wzrosła dopiero wraz z wprowadzeniem zakazu stosowania DTT i zaniechaniem polowań.

Obecnie grozi im głównie utrata miejsc gniazdowych, spowodowana rekreacyjną zabudową brzegów rzek i jezior oraz kurczeniem się powierzchni starych drzewostanów w pobliżu wód. Gniazda bielików potrzebują mocnych drzew jako podstawy. Nawet stuletnie drzewa nie zawsze spełniają te warunki. Oprócz tego bieliki często giną rozbijając się o napowietrzne linie energetyczne. Niepokojone są tez przez turystów i wczasowiczów w okresie lęgowym, kiedy to potrzebują spokojnego miejsca na gniazdo. Komitet Ochrony Orłów ocenia, że rocznie z rąk człowieka ginie w Polsce 25-35 osobników, choć takie zachowania są oceniane przez społeczeństwo negatywnie, a o sympatii do nich świadczą liczne próby pomocy w razie znalezienia się ich w niebezpieczeństwie.

Ochrona

Bielik to symbol Wolińskiego Parku Narodowego

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą . Wymieniony w Dyrektywie Ptasiej i Polskiej Czerwonej Księdze jako gatunek wymagający szczególnej uwagi. Wokół gniazd bielików obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1 stycznia do 31 lipca) – w promieniu do 500 m od gniazda[5]. Ich lokalizacja jest objęta tajemnicą prawną aby uchronić ptaki przed niepokojeniem, np. wybieraniem jaj i piskląt, fotografowaniem czy kłusownictwem. Polskie bieliki zostały wykorzystane do odtwarzania populacji tych ptaków w Irlandii.

Bielik jest symbolem Wolińskiego Parku Narodowego. Na jego obszarze znajduje się stanowisko lęgowe na którym kolejne pokolenia ptaków nieprzerwanie od 120 lat zakładają swe gniazda[6].

Bielik w kulturze

Bielik jest najczęściej podawanym pierwowzorem polskiego godła

Bielik wyglądający podobnie do orła był uważany za króla ptaków. Przyjmuje się, iż to ten gatunek jest uwidoczniony w godle Polski [7]. Jednak za ptaka umieszczanego w herbach polskich można też uznać 9 innych gatunków, takich jak: orzeł przedni , orzeł cesarski , orzeł stepowy , orlik grubodzioby , orlik krzykliwy , orzełek południowy , bielik wschodni , gadożer oraz rybołów . Przypisywanie tej roli bielikowi bierze się od białej barwy ogona. Kolor ten w heraldyce jest jednak czysto symboliczny, a miał być odpowiedzią na czarnego ptaka z godła zachodnich sąsiadów Polski, którzy za czasów Ottona III jednoczyli plemiona germańskie[8]. Na monetach z czasów Bolesława Chrobrego na skrzydłach ptaka w koronie znajdują się kropki, które mogą odnosić się do białych lotek na złożonych skrzydłach bielika. Ten mógł się stać symbolem plemiona Polan. Za omawianym gatunkiem opowiadają się również historycy kojarząc jego wygląd z majestatem i wielkością. Biały ptak, przypominający orła, w godle Państwa Polskiego był używany od 1295 roku. Niektórzy uważają, że pierwowzorem mógł być podobny orzeł przedni, który jest jednak od bielika mniejszy. Sprawę komplikuje fakt, że bielików nie zalicza się obecnie do podrodziny orłów. Ptak na godle ma nieopierzony w całości skok, więc według systematyki jest orłanem.

Zobacz też

Przypisy

  1. Haliaeetus albicilla w: Integrated Taxonomic Information System ( ang. )
  2. Haliaeetus albicilla . Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) ( ang. )
  3. Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 207. . 
  4. Bielik Haliaeetus albicilla ( pol. ). Komitet Ochrony Orłów. [dostęp 2010-02-15].
  5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
  6. Woliński Park Narodowy ( pol. ). [dostęp 2010-07-23].
  7. Piotr Stanisławski, Marcin Zegarek: Orłana cień ( pol. ). Tygodnik Przekrój. [dostęp 2010-07-22].
  8. Tomasz Pietras: Znak zwycięskiego orła ( pol. ). [dostęp 2010-05-07].

Bibliografia

  • Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. . 
  • Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. . 
  • Danuta Peplowska: Orzeł bielik . 
  • Antoni Marczewski: Pod skrzydłami bielika . Rzeczpospolita. 

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Bielik":

Mazurski Park Krajobrazowy ...

Kraina Węgorapy ...

Sanok ...

Katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu ...

Czarnobyl strefy ochronnej powróciło wiele gatunków rzadkich ptaków, jak czarny bocian czy orzeł Bielik , oraz mnóstwo łabędzi i sów . Zarówno wśród fauny jak i flory ...

Czapla siwa ...

Ptaki Ptaki Bielik afrykański (Haliaeetus vocifer) Systematyka Domena eukarionty Królestwo zwierzęta Typ strunowce Podtyp kręgowce Gromada ptaki Nazwa systematyczna Aves Linnaeus , 1758 Ptaki (Aves) – gromada ...

Karkonosze ...

Kraina Wielkich Jezior Mazurskich ...

Park Narodowy Yellowstone (Canis lupus) rosomak (Gulo gulo) kojot (Canis latrans) ryś kanadyjski (Lynx canadensis) ryś rudy (Lynx rufus) lis rudy wydra Bielik amerykański orzeł przedni (Aquila chrysaetos) kruk sroka (Pica pica) rybołów pstrąg Roślinożercy: bizon (Bison bison) bóbr kanadyjski łoś amerykański podgatunek ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Bielik":

032. Ekologia biosfery (plansza 7) a także pumy, grzechotniki i aligatory oraz będący godłem Stanów Zjednoczonych – Bielik amerykański. Obszary zajmowane pierwotnie przez lasy liściaste są obecni najgęściej zaludnione ...

033. Krainy zoogeograficzne (plansza 8) łoś, jeleń, wilk, niedźwiedź brunatny, sarna, żubr, dzik, żbik, łasica, kuna, orzeł Bielik ...

212. Fauna Polski (plansza 7) ludźmi. W górach bytują rysie, wilki oraz żbiki, a z ptaków: orzeł Bielik oraz orzeł przedni. Z płazów występują: traszka karpacka (endemit), salamandra plamista, ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie