Bielawa
Herb Flaga Herb Bielawy Flaga Bielawy
Województwo	dolnośląskie
Powiat	dzierżoniowski
Gmina • rodzaj	Bielawa miejska
Założono	XIII w.
Prawa miejskie	1924 r.
Burmistrz	Ryszard Dźwiniel
Powierzchnia	36,21 km²
Wysokość	280–345 m n.p.m.
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	30 871[1]▼ 852,6 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 74
Kod pocztowy	58-260 do 58-263
Tablice rejestracyjne	DDZ
Położenie na mapie Polski Bielawa
50°42'N 16°37'E / 50.7, 16.617 Na mapach: 50°42'N 16°37'E / 50.7, 16.617
TERC ( TERYT )	5020102011
SIMC	0983818
Miasta partnerskie	Chatham - Kent Hronov Kostelec nad Orlicí Lingen (Ems) Burton
Urząd miejski pl. Wolności 1 58-260 Bielawa
Strona internetowa miasta

Góra Parkowa i zbiornik Sudety

Bielawa ( niem. Langenbielau) – miasto i gmina miejska w województwie dolnośląskim , w powiecie dzierżoniowskim . Bielawa położona jest na Przedgórzu Sudeckim , u podnóża Gór Sowich . Rozciąga się na długości 12 m wzdłuż potoku Bielawica ( niem. Biele), na wysokości 280-345 m n.p.m.

Według danych GUS z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 30 871 mieszkańców.

Nazwa miasta

Pierwsza udokumentowana forma nazwy miejscowości (Bela) pochodzi z 1288 r. i wskazuje na to, iż pierwotnie była ona nazywana "Białą". Potwierdza to także zapis z 1379 r. (zur Bele). Od XV w. występuje już przystosowana do wymowy niemieckiej forma "Belau" czy "Bielau" (Berlaw 1472 , Bylaw 1511 ). Ostatecznie w XVI w. utrwala się przedrostek "lang" (niem. "długi"), nawiązujący do charakterystycznej rozciągłości geograficznej wsi (8 km) - Langenbilav 1665 r., Langenbielau 1758 r. Jednocześnie lokalnie funkcjonowała dialektowa forma Biele.

W 1945 r. władze polskie dokonały repolonizacji nazwy na Bielawa, choć forma ta nie ma prawdopodobnie oparcia historycznego.

Geografia

Góry

Bielawa położona jest u podnóża Gór Sowich . Najwyższym szczytem Bielawy jest Kalenica (964 m n.p.m.). Na południe od centrum miasta położona jest Góra Parkowa (455 m n.p.m.), a na niej znajduje się wieża widokowa i wyciąg narciarski. W granicach miasta znajduje się też Łysa Góra (364 m n.p.m.)^[2], funkcjonująca w starszej nomenklaturze topograficznej także jako Strażnik^[3] - roztacza się stąd panorama miasta z widokiem na Góry Sowie . Miejsce to jest również wykorzystywane do uprawiania sportów lotniarskich.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2005^[4] Bielawa ma obszar 36,2 km², w tym:

• użytki rolne : 48,18%
• użytki leśne : 35,47%
• tereny mieszkaniowe: 4,67%
• drogi: 4,2%
• tereny przemysłowe: 1,87%
• tereny wypoczynkowe: 1,19%
• wody: 1,19%
• inne: 3,23%

Miasto stanowi 7,56% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2005 ^[5]:

Według danych z roku 2002^[6] średni dochód na mieszkańca wynosił 1214,12 zł.

Rozwój demograficzny miasta

• Wykres liczby ludności miasta Bielawa na przestrzeni ostatnich 140 lat

Największą populację Bielawa odnotowała w 1992 r. – wg danych GUS 34 851 mieszkańców^[7].

Historia

• XIII w. - założenie wsi łańcuchowej dla kolonistów z Frankonii, Turyngii i Szwabii, zapewne na miejscu wcześniejszego osadnictwa słowiańskiego
• 1288 — Pierwsza udokumentowana wzmianka o Bielawie
• 1428 — Husyci w Bielawie
• 1530 — Wskutek rozpowszechnienia się we wsi reformacji przejęcie kościoła katolickiego przez protestantów
• 1598 — Budowa zamku
• 1654 — (9.III) Nakaz zwrotu kościoła katolikom
• 1713-1714 — Zaraza
• 1720 — Pierwszy murowany dom mieszkalny w Bielawie
• 1741 — Zajęcie wsi przez wojska pruskie; przyznanie ewangelikom swobód wyznaniowych
• 1742 — Pokój wrocławski - Bielawa wraz z całym Dolnym Śląskiem i większą częścią Górnego stała się częścią Prus ; założenie gminy ewangelickiej i pierwszej szkoły (ewangelickiej)
• 1743 — Otwarcie zboru ewangelickiego
• 1762 — Bitwa pod Fischerbergiem (Pilawą)
• 1801 — Urbarz bielawski
• 1804 — Wielka powódź i głód
• 1805 — Christian Dierig zakłada przedsiębiorstwo tkackie, które później rozwinie się w największą fabrykę włókienniczą na Śląsku (Christian Dierig AG)
• 1806-1808 — Okupacja francuska
• 1826 — Pierwsza apteka
• 1840 — Pierwsza placówka pocztowa
• 1842-1843 — Budowa szosy
• 1844 — (5.VI) Powstanie tkaczy
• 1847 — Wprowadzenie targów tygodniowych
• 1864 — Wprowadzenie oświetlenia gazowego
• 1872 — Otwarcie szpitala ewangelickiego
• 1874 — Pierwsze zabiegi o uzyskanie praw miejskich
• 1876 — (15.XI) Otwarcie nowego kościoła katolickiego
• 1877 — Powstanie pierwszej gazety Langenbielauer Anzeiger
• 1883 — Pierwsze światło elektryczne
• 1891 — (1.VI) Otwarcie linii kolejowej Dzierżoniów – Bielawa
• 1899 — (7.X) Pierwszy samochód w Bielawie
• 1900
  • Otwarcie kolei sowiogórskiej
  • (15.X) Otwarcie Zawodowej Szkoły Włókienniczej
• 1901 — (30.IX) Otwarcie Szpitala św. Elżbiety
• 1902 — Uruchomienie rzeźni miejskiej
• 1907 — (7.VIII) Otwarcie szkoły średniej (gimnazjum)
• 1921 — Utworzenie Centralnej Gazowni
• 1924 — (1.V) Nadanie Bielawie praw miejskich
• 1925
  • Otwarcie wieży widokowej na Górze Parkowej
  • Miasto zamieszkuje 12 129 protestantów i 5 596 katolików
• 1931 — (XII) Wydanie "Kroniki Bielawy" Fritza Hoenowa
• 1933 — Wytyczenie rynku (dziś Pl. Wolności)
• 1945
  • (8.V) Zajęcie Bielawy przez wojska radzieckie
  • (10.V) Nacjonalizacja przez administrację polską i ponowne uruchomienie zakładów włókienniczych Christian Dierig AG pod nazwą Państwowa Fabryka Wyrobów Bawełnianych Nr 1 w Bielawie (tzw. Bielawska Jedynka), od 1950 jako Bielawskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. II Armii Wojska Polskiego
  • (23.VI) Powołanie pierwszego polskiego burmistrza
• 1946 — (12.IV) Rozpoczęcie akcji przesiedlenia dotychczasowych mieszkańców Bielawy do Niemiec Zachodnich
• 1947 — Zaczęła ukazywać się gazeta "Krosno"
• 1975 — Bielawa wchodzi w skład nowo utworzonego województwa wałbrzyskiego
• 1977 — Likwidacja połączenia kolejowego ze Srebrną Górą , następnie fizyczna rozbiórka linii; zawieszenie połączenia osobowego z Dzierżoniowem
• 1995 — (I) Podpisanie umowy partnerskiej z niemieckim miastem Lingen (Ems)
• 1996 — Podpisanie umowy o Współpracy i Przyjaźni z czeskim miastem Hronov
• 1999 — Bielawa w granicach województwa dolnośląskiego
• 1999 — (IX) Otwarcie pływalni miejskiej "Aquarius"
• 2000 — zawieszenie towarowego połączenia kolejowego z Dzierżoniowem ; ostatnie połączenie kolejowe Bielawy ze światem przestaje istnieć
• 2006 — (14.IV) Otwarcie obwodnicy

Zabytki

Komunikacja

Samochodowa - dawniej przejazd przez Bielawę był trudniejszy, jednak stał się łatwiejszy gdy w 2006 otwarto obwodnicę zajmującą ulicę Jana Pawła II i Władysława Sikorskiego w ciągu DW384 .

Autobusowa - komunikacją autobusową na terenie powiatu dzierżoniowskiego zajmuje się ZKM Bielawa (Zarząd Komunikacji Miejskiej w Bielawie). Autobusy dojeżdżają do wszystkich osiedli Bielawy oraz wiosek położonych pod nim. W Bielawie nie ma wyodrębnionego dworca PKS.

Kolejowa - dawniej miasto posiadało dwa czynne dworce kolejowe (Bielawa Wschodnia i Bielawa Zachodnia). Linia kolejowa z Dzierżoniowa kończyła się na tym drugim końcu. Stacje zostały zamknięte razem z linią gdy głównym przewoźnikiem do Dzierżoniowa stały się autobusy. Warto też zaznaczyć że Bielawa leżała na trasie kolei sowiogórskiej , a w samym mieście istniały dwa dworce tej właśnie kolei (Bielawa Zachodnia Dworzec Mały - w budynku Bielawy Zachodniej i Nowa Bielawa).

Bielawa posiada dwie, nieczynna od 1977 , stacje kolejowe:

• Bielawa Zachodnia - stacja położona w zachodniej części miasta , niedaleko fabryki Bielbaw
• Bielawa Wschodnia - stacja położona przy skrzyżowaniu ulic Stefana Żeromskiego i Kolejową , niedaleko fabryki Bieltex

Lotnicza - komunikacja lotnicza w tej okolicy jest słabo rozwinięta. Najbliższym czynnym lotniskiem jest port lotniczy Wrocław-Strachowice im. Mikołaja Kopernika .

Gospodarka

Położenie geograficzne Bielawy w południowo-zachodniej części Polski sprawia, że bliżej jest np. do Pragi - ok. 250 km, Wiednia ok. 360 km, niż do Warszawy ok. 420 km. Odległość do Wrocławia (najbliższe lotnisko) wynosi ok. 67 km. Przejścia graniczne z Republiką Czeską w Tłumaczowie oddalone jest o ok. 30 km, w Kudowie Słonem o 85 km., a z Niemcami w Zgorzelcu - 160 km. Przez miasto przebiega obwodnica miejska należąca do drogi wojewódzkiej nr DW384 Wrocław - Nowa Ruda - Tłumaczów . W regionie działa Komunikacja Miejska (autobusowa) obsługująca 13 okolicznych miejscowości, w których żyje ok. 100 tys. mieszkańców.

Obwodnica Bielawy , widok z Góry Parkowej

U podnóża Łysej Góry w ciągu drogi wojewódzkiej nr DW384 przebiega obwodnica miejska, wokół której zlokalizowano tereny inwestycyjne dla małych i średnich przedsiębiorstw. Do zagospodarowania przewiduje się ok. 65 ha. uzbrojonych działek inwestycyjnych^[].

Rozwojowi miasta sprzyja specyficzne położenie w trójkącie miast, w skład którego wchodzą również Dzierżoniów i Pieszyce . Usytuowanie to stwarza możliwość łączenia ponadlokalnych funkcji komunikacji, oświaty, kultury. Połączenie to zwiększa potencjał gospodarczy regionu, a także sprzyja rozwojowi sektora usług w gminie.

Największe firmy w Bielawie to: Lincoln Electric Bester – producent spawarek oraz Ace Rico - producent półproduktów m.in. dla LG, Samsunga oraz firmy Dell. Do niedawna w Bielawie istniały firmy włókiennicze - Bielbaw oraz Bieltex które ogłosiły upadłość. W okresie swojej świetności zatrudniały 10 tys pracowników. W Bielawie istnieje również kilkanaście średnich przedsiębiorstw specjalizujących się w budownictwie, kamieniarstwie, elektronice, produkcji okien, mebli, tarcicy, oprawek okularowych, pędzli i szczotek. Pozostałe podmioty gospodarcze to małe firmy rodzinne zatrudniające do kilku osób. Zajmują się one przeważnie handlem lub świadczeniem usług^[].

Bielawski Park przemysłowy

Władze Bielawy planują utworzenie parku przemysłowo technologicznego. Miasto na lokalizację parku wyznaczyło tereny znajdujące się wewnątrz nowej obwodnicy bielawskiej. Na jego terenie, na 24 hektarach, mają powstać zakłady przemysłowe, a pod działalność usługową zarezerwowano kolejnych 10 hektarów. W ramach parku powstanie Inkubator Przedsiębiorczości, który będzie funkcjonował przy ulicy Wolności^[].

Zobacz też: obwodnica Bielawy , Bielbaw .

Znane obiekty współczesne

Urząd Miasta w Bielawie

Najbardziej znanymi obiektami są:

• Pływalnia Miejska "AQUARIUS"
• Ośrodek Wczasowo Wypoczynkowy "Sudety"

Sport

W okresie powojennym powstał Klub Sportowy "Bielawianka", który już w zmienionej formie, działa do obecnych czasów z sekcjami: piłkarską, lekkoatletyczną, zapaśniczą i siatkarską. Od 2003 roku działa również ULKS Muflon zrzeszający młodzież z Bielawy i Dzierżoniowa, szkoląc ją w lekkiej atletyce, a także od roku 2006 w narciarstwie biegowym.

Od 1991 r. w Bielawie działa również koszykarski Klub Sportowy Ziemi Dzierżoniowskiej "LUZ". Drużyny młodzieżowe tego klubu rywalizują w rozgrywkach organizowanych przez Dolnośląski Związek Koszykówki. Od 1998 r. organizowane są amatorskie rozgrywki koszykarskie pod nazwą Bielawska Liga Koszykówki. W rywalizacji bierze udział zarówno młodzież, jak dorośli, którzy chcą aktywnie spędzić wolny czas.

W mieście znajduje się boisko treningowe i stadion z trybunami, hala sportowa z nawierzchnią tartanową, sala treningowa oraz pływalnia "Aquarius" z basenem przygotowanym do rozgrywania zawodów pływackich. W roku 2001 powstało Miejskie Centrum Kultury Fizycznej, które ma za zadanie koordynować i wspomagać działalność rekreacyjno-sportową w mieście. Organizuje również imprezy sportowe oraz współpracuje z innymi organizatorami. Jedną z imprez są Mistrzostwa Dolnego Śląska w Toczeniu Opony Wielkogabarytowej.

W styczniu 2007 powstała drużyna futbolu amerykańskiego Bielawa Owls.

Turystyka

W Bielawie można znaleźć dogodne warunki do odpoczynku oraz uprawiania turystyki. Z Bielawy prowadzą szlaki turystyczne piesze i rowerowe w Góry Sowie w kierunku przełęczy Jugowskiej i dalej na Wielką Sowę . Latem turyści oni wędrować szlakami turystycznymi oraz wypoczywać nad zalewem przy Ośrodku Wypoczynkowym "Sudety", zimą zaś mogą korzystać z terenów narciarskich oraz cieszyć się urokami śnieżnych krajobrazów. Do najważniejszych atrakcji architektonicznych Bielawy można zaliczyć: neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, kościół katolicki pw. Bożego Ciała, Pałac Sandreckich, barokowe domy oraz krzyże pokutne.

Pomnik sowy na kolumnie, symbolu miasta, położonego na placu Wolności

Wydarzenia kulturalne

• "eFHa Festiwal"- Festiwal Amatorskich Filmów Fantastycznych i Horrorów - kwiecień
• Gra Terenowa - "Poszukiwacze Złotego Pazura" - maj
• StreetFighter Festival (SFF) – impreza motocyklowa w Bielawie – maj/czerwiec
• Dni Bielawy – czerwiec
• TOLK FOLK – festiwal Tolkiena w Bielawie – lipiec
• Sudeckie Lato – festyn sportowo-rekreacyjny w Bielawie – lipiec
• Lines Of Bielawa - skateboarding festival - sierpień
• Reggae Dub Festival – koncert muzyki reggae w Bielawie – sierpień
• Sudety Sound- Event z muzyką Trance
• Powiatowy Konkurs Krasomówczy "Sowiogórski Bajarz" - listopoad - styczeń

Osiedla

Panorama Bielawy widziana z gór Sowich

• Osiedle Włókniarzy
• Osiedle Konstytucji 3 maja
• Osiedle Centrum
• Osiedle Słoneczne
• Osiedle Podgórskie
• Osiedle Białe
• Nowa Bielawa
• Osiedle XXV-lecia
• Osiedle Europejskie
• Osiedle Południowe
• Kamieniczki
• Józefówek

Edukacja

Obecnie gmina Bielawa jest organem prowadzącym dla: 6 przedszkoli, 5 szkół podstawowych, 5 gimnazjów i Świetlicy Socjoterapeutycznej. Wszystkie gimnazja i szkoły podstawowe mają pracownie komputerowe z dostępem do internetu.

Ciekawe miejsce stanowi ekologiczny plac zabaw przy Przedszkolu Publicznym nr l „Parkowe Skrzaty” przy ul. Parkowej 5, który powstał dzięki realizacji międzynarodowego polsko-niemieckiego projektu ekologiczno-edukacyjnego.

W starannie wyremontowanym budynku z końca XIX wieku przy ul. Wolności 57 mieści się Powiatowe Centrum Kształcenia Praktycznego, z nowocześnie wyposażonymi pracowniami komputerowymi przeznaczonymi do szkoleń zawodowo-technicznych oraz z zakresu maszyn sterowanych CNC. Zajęcia w tych kierunkach organizuje Lokalna Akademia Informatyczna.

Na terenie Bielawy funkcjonują 2 szkoły średnie tj.: Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zespół Szkół w Bielawie. Absolwenci tych szkół mogą kontynuować naukę w kilku policealnych szkołach znajdujących się również w Bielawie.

23 marca 2001 r. w Bielawie została otwarta dziesiąta w Europie, a pierwsza w kraju i Europie Wschodniej „Szkoła Słoneczna”. Było to wydarzenie na miarę XXI wieku. Szkoła kształci instalatorów solarnych urządzeń instalacji grzewczych: centralnego ogrzewania oraz ciepłej wody użytkowej, a także systemów fotovoltaicznych – współpracujących z siecią elektryczną i akumulatorami. W roku 2002 rozszerzono działalność „Szkoły Słonecznej” tworząc Centrum Energii Odnawialnej.

Od 1990 r. w mieście działa również Zespół Szkół Społecznych, który oprócz szkoły podstawowej i gimnazjum, prowadzi Szkołę Muzyczną I stopnia.

Inne placówki oświatowe w mieście to: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Zespół Szkół Specjalnych, Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna

Kościoły

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

• Kościół Rzymskokatolicki
• Kościół Ewangelicko-Augsburski (filia)
• Kościół Zielonoświątkowy

Bielawianie

• Christian Gottlob Dierig - przemysłowiec
• Eleni - piosenkarka
• Robert Skibniewski - koszykarz
• Tomasz Zabłocki - koszykarz
• Bartłomiej Świderski - aktor
• Grzegorz Mostowicz-Gerszt - aktor
• Sławomir Chorąży - aktor
• Hubert Klimko-Dobrzaniecki - pisarz
• Jarosław Kuźniar - dziennikarz TVN24 (wcześniej również Radio Zet, Polskie Radio Wrocław, Radio Sudety)
• Janusz Góra - piłkarz
• Jacek Trzeciak - piłkarz
• Jarosław Florczak - Zwycięzca "Maratonu Uśmiechu" (edycja 2002), laureat ŚLĄKFY 2006 (Fan roku)
• Natalia Grosiak - piosenkarka ( wokalistka zespołu Mikromusic )
• Aleksandra Kwaśniewska - piosenkarka
• Reinmar von Bielau - postać fikcyjna, główny bohater trylogii husyckiej autorstwa Andrzeja Sapkowskiego

Miasta partnerskie

• Lingen (Ems) ( Niemcy )
• Hronov ( Czechy )
• Kostelec nad Orlicí (Czechy)
• Chatham-Kent ( Kanada )
• Burton-upon-Trent ( Wielka Brytania )

Sąsiednie gminy

Dzierżoniów , Nowa Ruda , Pieszyce , Ząbkowice Śląskie .

Przypisy

Zobacz też

• zabytki Bielawy

Linki zewnętrzne

• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Oficjalna strona internetowa Bielawy
• Zdjęcia Bielawy
• Bielawa dawniej i dziś