|
Biblioteka Załuskich
Biblioteka Załuskich - określana też m.in. jako Biblioteka Rzeczypospolitej – Załuskich zwana - biblioteka publiczna w Warszawie, jedna z największych bibliotek świata drugiej połowy XVIII wieku, jedna z pierwszych, które starały się realizować zadania biblioteki narodowej, gromadząc, katalogując i udostępniając możliwie pełny zasób narodowego piśmiennictwa.
Fundatorami byli bracia - biskupi Józef Andrzej i Andrzej Stanisław Załuscy. Biblioteka została otwarta dla publiczności 8 sierpnia 1747 w pałacu daniłowiczowskim. Po upadku powstania kościuszkowskiego zbiory Biblioteki zostały zrabowane przez Rosjan i wywiezione w okresie od grudnia 1794 do stycznia 1795 na rozkaz Katarzyny II do Sankt Petersburga, gdzie stały się w roku 1814 zrębem Cesarskiej Biblioteki Publicznej. Po I wojnie światowej zbiory dawnej Biblioteki Załuskich zostały częściowo zwrócone w latach 1921 – 1934 na mocy traktatu ryskiego. Stopniowo włączane od 1928 do Biblioteki Narodowej, uległy w znacznej części zniszczeniu w 1944, podpalone przez wojska niemieckie.
Zbiory i ich znaczenie
Zawiązek Biblioteki stanowiły prywatne zbiory J.A. Załuskiego, pomnożone przez jego braci: Marcina i Andrzeja Stanisława. W skład kolekcji Andrzeja weszły zbiory rodzinne oraz biblioteka Sobieskich, której najcenniejszą część stanowiły zbiory Żółkiewskich, składające się m.in. ze spuścizn po królach Zygmuncie Auguście i Stefanie Batorym.
Kolekcje braci Załuskich obejmowały księgozbiór, rzeźby i płótna, gabinety rycin (przeszło 40 tys. pozycji), numizmatyczny, historii naturalnej, zbiory kartograficzne i matematyczne oraz obserwatorium astronomiczne.
Przed konfiskatą księgozbiór liczył przeszło 400 tys. druków i ok. 12 tys. rękopisów. W zbiorze druków i rękopisów przeważały pozycje niemieckie, a następnie francuskie i włoskie; szczególną jednak wartość posiadały drukowane i rękopiśmienne dokumenty polskie, m.in. roczniki i kroniki polskie od XIV wieku., rękopisy dzieł Orzechowskiego, Stryjkowskiego, Sarnickiego, Lengnicha, Acta Tomicjana, korespondencje Jagiellonów i Wazów, fragmenty archiwów Sobieskich, zbiory listów Chodkiewiczów i Sapiehów, teki Naruszewicza i inne.
Zbiory Biblioteki pomnażano przez zakupy dokonywane za pośrednictwem krajowych i zagranicznych agentów, na aukcjach księgarskich, dzięki darowiznom, wymianie, wyszukiwaniu rzadkich dzieł po klasztorach i zbiorach prywatnych.
Historia
Plany otwarcia dla publiczności połączonych księgozbiorów braci Załuskich zostały ogłoszone w 1732 w Programma litterarium... J. A. Załuskiego. Zbiory braci umieszczono ok. 1734 w klasztorze karmelickim w Warszawie, skąd zostały one na przełomie 1738 i 1739 przeniesione do Marywilu, w którym A.S. Załuski planował urządzenie biblioteki publicznej oraz towarzystwa naukowego. Po sprzedaży Marywilu w 1742 zbiory przeniesiono w 1745 do pałacu daniłowiczowskiego. Pałac ten, zakupiony 1736, został poddany przebudowie (ok. 1742-1754) i rozbudowie (ok. 1754-1762). Stopniowo zasiedlany, obejmował m.in. apartamenty J.A. Załuskiego (ok. 1761).
Zbiory zajmowały 29 sal. Sala biblioteczna, obszerna i urządzona z przepychem, była obwiedziona galerią i ozdobiona m.in. przez popiersia i płaskorzeźby przedstawiające uczonych i pisarzy polskich XVII i XVIII w.
Księgozbiór był podzielony na języki, a w obrębie klas językowych na działy; wewnątrz działu książki ustawiano wg formatu, a w obrębie formatu stosowano porządek alfabetyczny. Obszerniejsze działy, jak teologia i historia, były jeszcze dzielone na poddziały, i odwrotnie, książki napisane w rzadszych w Bibliotece językach (do nich należał też polski) układano bez dzielenia na dziedziny. Obowiązywały dwie zasady podziału książek na dziedziny wiedzy. Do roku 1787 obowiązywał podział działowy J.A. Załuskiego, a od roku 1787 wprowadzano podział systematyczny Onufrego Kopczyńskiego. W klasyfikacji Załuskiego działy następowały po sobie według ich ówczesnej hierarchii ważności, z edycjami Biblii oraz piśmiennictwem religijnym, teologicznym i filozoficznym na początku każdego zbioru językowego. W klasyfikacji O. Kopczyńskiego, książki dzielono na pięć grup: Wiarę, Rozum, Pamięć, Wyobraźnię i Mowę.
Powstało wiele rękopiśmiennych katalogów części bądź całości zbiorów, wśród nich dwa katalogi rękopisów (1748, 1757); kilka cząstkowych katalogów ogłoszono drukiem.
Zbiory udostępniano początkowo głównie przez wypożyczanie; wobec dużych strat wprowadzono korzystanie z nich wyłącznie na miejscu. Biblioteka była otwarta dwa dni w tygodniu.
Biblioteką kierowali: Jan Daniel Janocki (w latach 1744-1786), a po jego śmierci jezuita Jerzy Koźmiński. W ostatnich latach Bibliotekę uporządkował i zreorganizował pijar Onufry Kopczyński (ok. 1783-1794), pełniący funkcje pomocnika bibliotekarza.
Inne hasła zawierające informacje o "Biblioteka Załuskich":
Terabajt
...
Odense
...
Tampere
...
Sejm grodzieński (1793)
...
Samuel Johnson
...
Gall Anonim
...
Narodowy socjalizm
...
Uniwersytet
...
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
...
Archetyp (psychologia)
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Biblioteka Załuskich":
008b. Grecja (plansza 18)
...
143a Życie codzienne między XIX a początkiem XX wieku (plansza 3)
...
129 Kultura oświecenia w Polsce (plansza 4)
...
|
