Scytopolis (Bet Szean) w Dekapolu.
Panorama Doliny Bet Sze'an.
Bet Szean (
hebr.
בית שאן;
arab.
بيسان) - miasto położone w
Dystrykcie Północnym
w
Izraelu
. Z powodu swojego geograficznego położenia na skrzyżowaniu szlaków handlowych
Doliny Jordanu
i
Doliny Jezreel
odegrało ważną rolę historyczną. Na przestrzeni wielowiekowej historii było nazywane: Scytopolis, Nysa i Beisan. We współczesnych czasach również odgrywa ważną rolę, będąc regionalnym centrum w Dolinie Bet Szean.
Historia
Położenie geograficzne miasta Bet Szean decydowało o jego strategicznym znaczeniu. Miasto kontrolowało skrzyżowanie najważniejszych dróg w Dolinie Jordanu i Dolinie Jezreel. Przejęcie kontroli nad tym miejscem, pozwalało najeźdźcom dotrzeć do wybrzeża
Morza Śródziemnego
, a także do
Galilei
i
Jerozolimy
.
Pierwsze wzmianki o Bet Szean pochodzą z
XV wieku p.n.e.
. Zostało ono wówczas wymienione w liście miast zdobytych przez faraona
Tutmozisa III
(
świątynia
Amona
w
Karnaku
) oraz w
listach z Amarny
[2].
Biblia
wspomina o jego istnieniu w
1 Księdze Królewskiej
, gdy opisuje, że na murach tego kananejskiego miasta zawieszono ciało izraelskiego
króla Saula
po nieudanej bitwie z
Filistynami
[3]. Miasto zostało zdobyte przez Izraelitów dopiero za czasów podbojów
króla Dawida
i włączone w granice jego królestwa. W okresie panowania
Salomona
był to ważny ośrodek administracyjny, którego budynki zostały zniszczone podczas
asyryjskiego podboju
dokonanego przez
Tiglatpilesara III
[4].
Scytopolis
W
epoce hellenistycznej
zmieniono nazwę miasta na Scytopolis, która prawdopodobnie pochodziła od
Scytów
, którzy zatrudniali się jako najemnicy. Część z nich prawdopodobnie osiedliła się jako wojskowi weterani właśnie w Bet Szean i dlatego nastąpiła zmiana nazwy miasta. W
mitologii greckiej
założycielem miasta był
Dionizos
i opiekunka jego dzieci, Nysa, która została właśnie tam pochowana. Stąd miasta było powszechnie znane jako Nysa-Scytopolis.
Za panowania
Antiocha IV
(
175
-
164
przed
Chr.
) Scytopolis uzyskało prawa miejskie. W tym okresie szczególnie silny był tutaj kult pogańskiego boga Dionizosa. Miasto rozbudowano w czasach
Ptolemeusza II
. W
107 p.n.e.
zdobył je
żydowski
władca,
Jan Hirkan I
, zmuszając całą ludność do
obrzezania
. Mieszkańcy, którzy odmówili przejścia na
judaizm
, musieli opuścić miasto. Ich dobra zostały wówczas skonfiskowane[4]. Rodziny mogły odzyskać swoje mienie po
63 p.n.e.
, kiedy
rzymski
generał
Pompejusz
włączył miasto do
Dekapolu
- "dziesięciu miast"
Samarii
, które były centrami kultury greko-rzymskiej.
Pax Romana
gwarantował miastu rozwój, o czym poświadcza wspaniała architektura budowli wzniesionych w tym okresie. Rzymianie wznieśli teatr, hipodrom, cardo i inne charakterystyczne rzymskie budowle. Ciemne bloki
bazaltu
dostarczano z odległych o 7
km
wzgórz Gilboa
. Stamtąd docierała także woda, specjalnie w tym celu wybudowanym
akweduktem
. Wiele z tych budowli zostało zniszczonych przez
trzęsienie ziemi
z
363
roku[4]. W czasie
powstania 66 roku
żydowscy obywatele miasta stanęli po stronie Rzymian. Nie uchroniło ich to jednak od tragedii, która dotknęła wszystkich zamieszkujących
Ziemię Świętą
Żydów.
Największe lata swojej świetności miasto przeżywało w
II w.
oraz w wiekach następnych. W jego pobliżu stacjonował wówczas VI
legion rzymski
. Było jednym z centrów
włókienniczych
cesarstwa rzymskiego
. W jednym z edyktów o cenach maksymalnych cesarza
Dioklecjana
(
284
-
305
),
tkaniny
tutaj wytwarzane sklasyfikowane zostały jako pierwszej jakości. Po
edykcie mediolańskim
w mieście wzrosły wpływy społeczności
chrześcijańskiej
. Pod koniec
IV w.
Scytopolis stało się stolicą
rzymskiej prowincji
Palæstina Secunda.
W okresie od
IV
do
VII wieku
Scytopolis wchodziło w skład
Bizancjum
. O wielkości wpływów chrześcijańskich najlepiej świadczy ilość kościołów wzniesionych w tym czasie. Pogańskie świątynie zniszczono, ale rzymskie łaźnie odnowiono. O bogactwie mieszkańców świadczą piękne zdobienia w licznych luksusowych willach. W
VI wieku
miasto osiągnęło swoją maksymalną wielkość, osiągając liczbę 40 tys. mieszkańców[4]. Do najsławniejszych obywateli Scytopolis zalicza się chrześcijańskiego historyka Cyryla Scytopolitańskiego z VI wieku. Przebywali w nim na wygnaniu:
Euzebiusz z Vercelli
oraz święty Gaudencjusz w czasie schizmy
ariańskiej
. Do upadku miasta przyczynił się wyzysk urzędników bizantyjskich, którzy doprowadzili do zapaści tutejsze rzemiosło włókiennicze.
Beisan
W
634
arabski
kalif
Umar ibn al-Chattab
zdobył miasto i zmienił jego nazwę na Beisan. Dzień zajęcia miasta był świętowany jako "Dzień Beisan"[5]. Pod arabskim panowaniem miasto zaczęło stopniowo chylić się ku upadkowi, a zabytki architektury zostały zaniedbane. Na ulicach budowano prowizoryczne budowle, w których powstawały stragany i sklepy. Dewastacja osiągnęła swoje maksimum w
VIII wieku
, gdy zaczęto usuwać z budowli
marmur
w celu pozyskiwania wapna. Po potężnym trzęsieniu ziemi w
749
miasto już nigdy nie odzyskało swojej poprzedniej świetności.
W latach
1099
-
1291
Palestyna znajdowała się pod panowaniem
Krzyżowców
, którzy około
1140
wybudowali w pobliżu Beisan
zamek Belvoir
(położony 15
km
od współczesnego Bet Szean).
W
1250
władzę nad Palestyną objęli
Mamelucy
. Pod ich panowaniem Beisan było głównym miastem postojowym dla poczty kursującej pomiędzy
Damaszkiem
a
Kairem
[5]. W okolicy miasta uprawiano i przetwarzano
trzcinę cukrową
. W tym okresie wybudowano
most łukowy
Jisr al-Maqtua. W
XIV wieku
w Beisan osiedlili się Żydzi powracający z
diaspory
. Tamtejszy
rabin
, Esztori ha-Parhi, napisał w
1322
traktat Kaftor wa-Ferah (
hebr.
Pączek i kwiat) o geografii
Palestyny
, opublikowany w
Wenecji
w
1599
[6].
W
1517
Palestyna została podbita przez
Turków osmańskich
. Pod ich panowaniem Beisan utraciło swoje regionalne znaczenie i mocno podupadło. Lokalna społeczność mocno zubożała uciskana przez osmański system feudalny, który wynajmował ziemię dzierżawcom i ściągał następnie od nich wysokie podatki[6]. Szwajcarsko-niemiecki podróżnik Johann Ludwig Burkhart opisał w
1812
roku Beisan jako "wieś złożoną z 70 do 80 domów, których mieszkańcy byli w żałosnym położeniu"[6].
Pewne ożywienie nastąpiło dopiero po
1900
roku, kiedy to wybudowano tutaj odnogę linii kolejowej Hejaz, która łączyła
Damaszek
z
Medyną
. Odnoga przebiegająca przez Beisan łączyła główną linię kolejową z miastem
Hajfa
. Powstanie stacji kolejowej w Beisan spowodowało niewielkie ożywienie gospodarcze okolicy, w której uprawiano wówczas oliwki, winogrona, figi, migdały, morele i jabłka.
XX wiek
We wrześniu
1918
Beisan został zajęty przez brytyjskie wojska i wszedł w skład
Brytyjskiego Mandatu Palestyny
.
W
1921
w pobliżu Beisan powstał pierwszy
kibuc
Ejn Harod Meuchad. Został on założony przez grupę 35 młodych żydowskich pionierów, którzy z wielkim poświęceniem zajęli się rozwojem rolnictwa w tym regionie. Przed
1928
rokiem w rejonie Beisan powstał
kibuc
Hefziba. Na jego terenie odkryto
synagogę
Bejt Alfa z
VI wieku
. Najcenniejszym znaleziskiem w tej synagodze okazała się wspaniała
mozaikowa
posadzka ukazująca 12 znaków
Zodiaku
w nazwami hebrajskimi i aramejskimi. Posadzkę odkryto przypadkowo, podczas prac przy kopaniu kanałów nawadniających w
1928
.
W latach
1936
-
1939
żydowskie osiedla w Beisan i jego okolicy stały się celem licznych arabskich napaści. Początkowo Żydzi byli wobec nich całkowicie bezbronni i dlatego w
grudniu
1936
w jednym z tutejszych kibuców Tel Amal (obecnie nazywa się on Nir Dawid) wybudowano wieżę strażniczą i podwójną palisadę obronną. Wypracowane rozwiązania obronne stały się wzorem dla 57 innych żydowskich osiedli, które powstały w Palestynie w latach 1936-39[7].
Zgodnie z danymi brytyjskich władz mandatowych, w Beisan żyło 5 080
Arabów
, stanowiąc 92
%
ogółu mieszkańców. W
1945
w "regionie Beisan" spisano 16 660 muzułmanów (67%), 7 590 Żydów (30%) i 680 chrześcijan (3%). Arabowie posiadali 44% ziemi, Żydzi posiadali 34% i 22% stanowiło tereny publiczne[5].
Izrael
W
1947
roku
ONZ podjęła decyzję o podziale Palestyny
. Według tego planu Beisan miało znaleźć się w żydowskim państwie[8]. Podczas
wojny domowej w Palestynie
doszło do licznych starć żydowskich milicji z miejscowymi Arabami. W końcu
4 maja
1948
ważny
syjonistyczny
przywódca Josef Weitz napisał w swoim dzienniku: "Dolina Beit Sze'an jest bramą naszego państwa w Galilei ... jego usunięcie jest potrzebą godziny."[5]. To z tego powodu żydowskie oddziały
Hagany
wkroczyły do Beisan już
12 maja
1948
. Większość arabskich mieszkańców uciekła z miasta, zanim do niego wkroczyli żydowscy żołnierze. Nielicznych pozostałych wysiedlono do
Nazaretu
, a nazwę miasta Beisan zmieniono na Bet Szean.
Ataki na miasto
W przededniu wybuchu
wojny sześciodniowej
,
4 czerwca
1967
miasto Bet Szean zostało ostrzelane ze strony
Jordanii
.
Podczas
drugiej Intifady
w
2002
roku terroryści z
Al-Fatah
ostrzelali lokal wyborczy izraelskiej partii
Likud
zabijając 6 osób i raniąc 35 innych[9].
Podczas
drugiej wojny libańskiej
2006
Bet Szean ucierpiało od ostrzału rakietowego
Hezbollahu
:
-
3 sierpnia
2006
w rejonie miasta spadły 3 rakiety Khaibar-1 raniąc 7 osób z wiosek Fakua i Jalboun[9].
Demografia
W
1999
Bet Sze'an otrzymało prawa miejskie i stało się ważnym ośrodkiem administracji w Dolinie Bet Sze'an.
Zgodnie z danymi
Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych
w
2001
roku w mieście żyło 15,7 tys. mieszkańców, z czego 99,6
%
Żydzi a reszta Arabowie[10].
Populacja miasta pod względem wieku (dane z
2006
):
Wiek (w latach) | Procent populacji w
%
|
---|
0-4 | 9,8% |
5-9 | 9,2% |
10-14 | 9,1% |
15-19 | 9,4% |
20-29 | 17,8% |
30-44 | 17,8% |
45-59 | 17,1% |
ponad 60 | 9,8% |
Źródło danych:
Central Bureau of Statistics
.
Edukacja i Kultura
Zgodnie z danymi Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych w Bet Szean jest 16 szkół: 10 szkół podstawowych, w których uczy się 2 tys. uczniów i 6 szkół licealnych z 1,8 tys. uczniów.
Z wydarzeń kultury masowej w
1973
w Bet Szean nakręcono film
Jesus Christ Superstar
[11].
Sport
W mieście od
1958
roku działa
piłkarski
klub sportowy Ha-Poel Bejt Szean. Jest to drużyna amatorska, która od
2007
roku działa bez prezesa. Zawodnicy sami ustalają skład i taktykę gry na kolejne mecze. Grają w drugiej lidze. Mecze rozgrywane są na lokalnym stadionie Beit Shean Lane.
Fenomen walki klubu o utrzymanie się w lidze i zaangażowanie kibiców został zarejestrowany na filmie "Underdog: A War Film". Pokazał on emocjonalną wojnę, jaką toczyli mieszkańcy Bet Szean przeciwko całej reszcie kraju w sezonie rozgrywek
1995
/
1996
[12].
Komunikacja
Przed
I wojną światową
w Bet Szean istniała stacja kolejowa. Przebiegała tędy linia kolejowa Hejaz łącząca
Damaszek
z
Medyną
. Jednak obecnie miasto nie posiada żadnego połączenia kolejowego, pomimo że są plany utworzenia takiej linii do
2010
roku[13].
Głównym środkiem transportu w Bet Szean są autobusy - linie korporacji Egged i Kavim.
Kilka
kilometrów
na południe od Bet Szean znajduje się niewielka baza izraelskich sił powietrznych Revaya (Shachar 13). Właściwie jest to awaryjne lądowisko, na którym w przypadku wojny mogą stacjonować lekkie samoloty bojowe i helikoptery. W pobliżu Bet Szean znajduje się także przejście graniczne izraelsko-jordańskie Nehar ha-Yarden (Sheikh Hussein).
Przemysł
Bet Sze'an jest ważnym ośrodkiem przemysłu bawełnianego w Izraelu. Wielu mieszkańców miasta jest zatrudnionych w okolicznych kibucach, w których działają zakłady włókiennicze i odzieżowe.
Zgodnie z danymi Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych w Bet Szean w
2000
było 4 980 zatrudnionych pracowników i 301 pracujących na własny rachunek. Pracownicy otrzymujący stałe pensje zarabiali w
2000
średnio 4 200
NIS
, i otrzymali w ciągu roku podwyżki średnio o 3,3
%
. Przy czym
mężczyźni
zarabiali średnio 5 314
NIS
(podwyżka o 5,1
%
), a
kobiety
zarabiały średnio 2 998
NIS
(obniżka o -0,1
%
). W przypadku osób pracujących na własny rachunek średnie dochody wyniosły 6 106
NIS
. W
2000
roku w Bet Szean było 470 osób otrzymujacych zasiłek dla bezrobotnych i 1 409 osób otrzymujących świadczenia gwarantowane.
Zabytki
Miasto słynie z pozostałości z okresu rzymsko-bizantyjskiego. Odnowiono wspaniałe zabytkowe ulice z kolumnami, na których w przeszłości opierał się dach przykrywający chodniki ze stoiskami handlowymi. Do najsłynniejszych należą ulice Palladiusa oraz Silvanusa. Na północnym krańcu ulicy Palladiusa wznosi się monumentalna brama z trzema wejściami. Z tego miejsca stroma droga ze schodami prowadzi na wzgórze górujące nad miastem. U stóp wzgórza odnaleziono ołtarz poświęcony
Zeusowi
. Do czasów bizantyjskich na wzgórzu wznosiła się świątynia Zeusa, później w miejscu tym stanął kościół.
W centrum miasta wznosi się
bazylika
(długość 70
m
i szerokość 30
m
) ze wspaniałą
agorą
z jońskimi kolumnami. Przy ulicy Silvanusa znajduje się publiczna fontanna
nimfeum
, do której woda była doprowadzana
akweduktem
. Przy skrzyżowaniu głównych ulic znajdują się pozostałości rzymskiej
świątyni
, prawdopodobnie poświęconej Dionizosowi, tradycyjnemu założycielowi i patronowi miasta. Po zniszczeniach z okresu bizantyjskiego do czasów współczesnych zachowała się jedynie wspania fasada świątyni.
Na wschód od bazyliki zachowała się bizantyjska łaźnia, która obejmuje kwadratową salę (20x20
m
) służącą jako basen kąpielowy. Ściany pokoju i podłoga są wyłożone
marmurowymi
płytkami. W jednej ze ścian znajdowała się fontanna. U podnóża łaźni znaleziono liczne kawałki posągów, zniszczonych prawdopodobnie w okresie bizantyjskim.
Stojący w południowej części miasta monumentalny
teatr
jest najlepiej zachowanym teatrem rzymskim. Scena ma średnicę 110
m
. Widownia mogła pomieścić 7 tys. osób. Kolejną atrakcją jest
amfiteatr
, który wybudowano w południowej części centrum miasta. Owalny amfiteatr (102x67
m
) otaczał arenę o długości 82
m
i szerokości 47
m
. Arena była otoczona ścianami o wysokości 3,2
m
. Widownia mogła pomieścić 5-7 tys. widzów. Niestety, do czasów współczesnych z widowni zachowały się jedynie trzy rzędy siedzeń. W amfiteatrze odbywały się pojedynki
gladiatorów
, polowania na dzikie zwierzęta i zawody sportowe. Na północny zachód od teatru wybudowano duży kompleks publicznych łaźni (długie 100
m
i szerokie 90
m
), które składały się z ośmiu sal z otwartym basenem kąpielowym i fontannami. Sale były podgrzewane przez
hypocaustum
.
Ważnym narodowym zabytkiem jest tutejsza
synagoga
, w której odkryto mozaikową posadzkę - w jej centrum znajduje się
menora
z napisem szalom (pokój). Interesujące są także pozostałości
Klasztoru
Najświętszej
Maryi Panny
z
567
roku z ozdobną mozaiką przedstawiającą
kalendarz
, w którym dwanaście
miesięcy
tworzy krąg dookoła
Słońca
i
Księżyca
. Miesiące symbolizują postacie
mężczyzn
trzymających narzędzia lub inne przedmioty charakterystyczne dla prac na roli w danym miesiącu[14].
Galeria
| | Posadzka mozaikowa w Bet Szean. |
Przypisy
- ↑
Centralne Biuro Statystyki Izraela
,
Population of localities numbering above 1,000 residents and other rural population on 30/09/2007
(
ang.
). [dostęp 6 lutego 2008].
- ↑
The Encyclopedia of El Amarna Research Tool
(
ang.
). [dostęp 2 lutego 2008].
- ↑
4,12 Biblia Tysiąclecia
(
pol.
). [dostęp 2 lutego 2008].
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Jewish Virtual Library:
Beit She'an
(
ang.
). [dostęp 2 lutego 2008].
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Mariam Shahin: Palestine:A Guide.. Interlink Books, 2005, ss. 159-165. .
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Encyklopedia Britannica:
Beit She'an
(
ang.
). [dostęp 2 lutego 2008].
- ↑ Virtual Israel Experience:
Beit She'an
(
ang.
). [dostęp 2 lutego 2008].
- ↑ A Survey of Palestine: Prepared in December, 1945 and January, 1946 for the Information of the Anglo-American Committee of Inquiry.. Institute for Palestine Studies, 1991, ss. 12-13. .
- ↑ 9,0 9,1 The Israel Project:
Background Information on Cities Affected by Rocket Attacks
(
ang.
). [dostęp 13 lutego 2008].
- ↑
Israel Central Bureau of Statistics
(
ang.
). [dostęp 2 lutego 2008].
- ↑ Youtube:
Szymon Zelota
(
ang.
). [dostęp 6 lutego 2008].
- ↑ Judiska Teatern:
Underdog: A War Film
(
ang.
). [dostęp 6 lutego 2008].
- ↑
Plan rozwoju Israel Railways
(
hebr.
). [dostęp 5 lutego 2008].
- ↑ Jewish Virtual Library:
Beit She'an
(
ang.
). [dostęp 5 lutego 2008].
Zobacz też
Linki zewnętrzne