Panorama (360 stopni) ze wzgórza nad Cigeľką na Słowacji pokazująca najwyższe wzniesienia polskiej i słowackiej części Beskidu Niskiego

Panorama (360 stopni) ze wzgórza nad Cigeľką na Słowacji pokazująca najwyższe wzniesienia polskiej i słowackiej części Beskidu Niskiego

Wczesna jesień w Beskidzie Niskim

Busov

Beskid Niski

Beskid Niski

Beskid Niski – potok Kłopotnica

Magurski Park Narodowy – Folusz

Kiwon – pomnik w Ropiance

Łemkowska chyża we wsi Nowica , Beskid Niski

Młode rysie

Zalew w Klimkówce

Cebulica dwulistna

Beskid Niski ( słow. Nízke Beskydy, 513.71 ) – pasmo w Karpatach między przełęczami Łupkowską na wschodzie, a Tylicką na zachodzie. Wschodnia granica Beskidu Niskiego jest zarazem granicą Karpat Wschodnich i Zachodnich . Beskid Niski to najdziksze pasmo górskie w Polsce .

Położenie

Beskid Niski graniczy od wschodu z Bieszczadami i Pogórzem Bukowskim , od zachodu z Beskidem Sądeckim a od północy z Pogórzem Środkowobeskidzkim . Na południu przechodzi w Pogórze Ondawskie - granica ma charakter umowny i biegnie linią Bardejov - Svidník - Medzilaborce .

Beskid Niski leży na terenie dwóch państw: Polski i Słowacji . Najwyższy szczyt po stronie polskiej to Lackowa (997 m n.p.m. , na niektórych mapach nawet 999 m n.p.m.), a po słowackiej Busov (1002 m n.p.m.), który jako jedyny przekracza 1000 m n.p.m. Ważniejsze rzeki to Osławica , Wisłok , Jasiołka , Wisłoka , Ropa i Biała Dunajcowa , należą do zlewni Morza Bałtyckiego . Zbiorniki wodne w Klimkówce na Ropie, w Sieniawie na Wisłoku oraz niewielki w Krempnej na Wisłoce . Ciekawostką są jeziora osuwiskowe, np. pod Maślaną Górą i pod Cergową .

W centrum Beskidu Niskiego znajduje się Magurski Park Narodowy , a we wschodniej części Jaśliski Park Krajobrazowy . Na terenie Beskidu Niskiego leżą cztery uzdrowiska: Rymanów-Zdrój , Iwonicz-Zdrój , Wysowa-Zdrój oraz Wapienne z wodami mineralnymi. Trzy pierwsze są zrzeszone w Unii Uzdrowisk Polskich). Znajduje się tutaj również największe obniżenie w łuku Karpat – przełęcz Dukielska (500 m n.p.m.). Beskid Niski jest najniższą a zarazem najrozleglejszą częścią Beskidów i całego łuku Karpat .

Beskid Niski dzieli się na:

• Góry Grybowskie – między dolinami Kamienicy i Białej ,
• Góry Hańczowskie – między dolinami Białej oraz Ropy i Zdyni ,
• Beskid Gorlicki – między rzeką Białą , a wsiami: Radocyna , Bartne , Wołowiec ,
• Pasmo Magurskie – z długimi grzbietami Magury Wątkowskiej i Małastowskiej ,
• Beskid Dukielski – między dolinami Wisłoki i Taboru ,
• Pasmo Bukowicy i Kamienia – między dolinami Wisłoka i Osławicy ,
• Gniazdo Jawornika – między dolinami Jasiołki i Wisłoka,
• Pasmo graniczne – na wschód od doliny Bełczy,
• Wzgórza Rymanowskie – po obu stronach rzeki Tabor .

Budowa geologiczna

Beskid Niski zbudowany jest ze skał osadowych zwanych fliszem karpackim . Są to najczęściej naprzemiennie ułożone ławice zlepieńców , piaskowców i łupków ilastych . Gdy 28 mln lat temu warstwy fliszu zostały sfałdowane, powstały trzy tzw. płaszczowiny , które nasunęły się na siebie. Najniższa jest płaszczowina śląska , środkowa – dukielska, a najwyższa - magurska. Wychodnie piaskowców magurskich często mają postać fantastycznych form skalnych. Najbardziej znane są Kornuty na Magurze Wątkowskiej (w 1953 roku założono tutaj rezerwat przyrody celem ochrony wychodni skalnych), i Diabli Kamień koło Folusza . Występuje też wiele jaskiń. Największe ich skupiska to Kilanowska Góra k. Lipowicy (ponad 50) i Cergowa (10 jaskiń). Znana jest Jaskinia Mroczna w Kornutach , której łączna długość korytarzy sięga prawie 200 m, a głębokość 15,5 metrów. Warto też zwiedzić Grzywacką Górę , na której znajduje się krzyż z widokowym tarasem.

Naturalnym bogactwem jest ropa naftowa , gaz ziemny oraz wody mineralne .

Klimat

Klimat w Beskidzie Niskim ma charakter przejściowy między klimatem atlantyckim i kontynentalnym . Wiosną, zimą i jesienią wieją tu ciepłe i suche wiatry południowe, tzw. dukielskie lub rymanowskie, które powodują częste zmiany pogody. Średnia temperatura roczna wynosi 4-8 °C. Największe opady deszczu występują w czerwcu i lipcu .

Flora

W Beskidzie Niskim występują tylko dwa piętra roślinne: pogórza (do 550 m n.p.m.) i regiel dolny . Piętro pogórza tworzą pozostałości pierwotnych lasów dębowo – grabowych, olszy i zarośla wikliny w dolinach rzek, natomiast regiel dolny to lasy jodłowe , bukowe i sosnowe . Lasy zajmują blisko 70% powierzchni Beskidu Niskiego. Szczególnie liczne są drzewostany bukowe , a świerk jest niemal nieobecny. Ciekawostką są skupiska cisa i modrzewia .

Pod względem florystycznym Beskid Niski jest obszarem przejściowym między Karpatami Zachodnimi a Karpatami Wschodnimi . Rosną tu ciepłolubne rośliny z południa: róża francuska , kokoryczka wonna , kocimiętka właściwa . W lasach kwitną m.in.: przebiśnieg , cebulica dwulistna , żywiec dziewięciolistny , czosnek niedźwiedzi , zawilec i miesiącznica trwała . Występuje tutaj również kilka gatunków z rodziny storczykowatych m.in: podkolan biały , kruszczyk błotny , stoplamek plamisty .

Fauna

Fauna tutejszych lasów jest typowa dla Beskidów . Dużej liczebności zwierzyny sprzyja słabe zaludnienie i rozległe obszary leśne . Występują tutaj m.in.: jelenie , sarny , dziki , zające , a z drapieżników: niedźwiedzie , rysie , żbiki , wilki , kuny i lisy . Wśród około 140 gatunków ptaków należy wymienić: orlika krzykliwego (widnieje na logo Magurskiego Parku Narodowego), orła przedniego , myszołowy , grubodzioby, puchacze, puszczyka uralskiego i głuszca . W dolinach występują bocian czarny i dzięcioł trójpalczasty , a nad strumieniami: pliszka górska i pluszcz . Liczne są typowo górskie gatunki płazów: kumak górski , salamandra plamista , kilka gatunków traszek . Z gadów spotkać można żmiję , gniewosza plamistego , zaskrońca i padalca . W porze letniej dostrzec można rzadkie gatunki motyli: pazia żeglarza i niepylaka mnemozynę .

Ochrona przyrody

W Beskidzie Niskim utworzono jeden park narodowy , jeden krajobrazowy oraz trzynaście rezerwatów przyrody .

• Magurski Park Narodowy (19 439 ha) – powstał w 1995 roku wraz z otuliną o pow. 22697 ha. Ponad 90% jego powierzchni zajmują lasy, głównie zbiorowiska buczyny karpackiej i rzadkie w polskich Karpatach lasy jaworowe. Istnieją tu trzy obszary ochrony ścisłej: "Magura Wątkowska" (1189 ha), "Kamień" (378 ha) i "Zimna Woda" (841 ha), rezerwat skalny "Kornuty" i pomnik przyrody "Diabli Kamień". Wśród roślin 59 gatunków objętych jest ochroną ścisła , 11 częściową, a 12 znajduje się na "czerwonej liście" roślin zagrożonych wyginięciem w Polsce. Fauna reprezentuje kilkadziesiąt gatunków ssaków, w tym szczególnie cenne nietoperze , 117 gatunków ptaków, chronione gady, płazy i owady
• Jaśliski Park Krajobrazowy (29 911 ha) – powstał w 1992 roku i stanowi wschodnią otulinę MPN. 65% powierzchni zajmują lasy głównie buczyna karpacka . Osobliwością jest unikatowe w skali Karpat zbiorowisko jaworzyny górskiej – lasu, w którym dominują jawory i wiązy, a w runie występuje bardzo rzadka paproć – języcznik zwyczajny . Charakterystycznym elementem są zespoły łąkowo – pastwiskowe nieistniejących wsi.
• Rezerwaty Beskidu Niskiego to: " Cisy w Moglinie ", " Jelenia Góra ", " Kornuty ", " Łysa Góra ", " Wadernik ", " Igiełki ", " Modrzyna ", " Cisy w Nowej Wsi ", " Tysiąclecia na Cergowej ", " Przełom Jasiołki ", " Kamień nad Jaśliskami ", " Źródliska Jasiołki " i " Bukowica ".

Historia

Od najdawniejszych czasów przez przełęcze Beskidu Niskiego biegły trakty handlowe na południe i wschód. Teren ten jednak był przez dłuższy czas wyludniony kolejnymi najazdami Tatarów. Dopiero Kazimierz III Wielki rozpoczął zasiedlanie tych granicznych terenów, poprzez zrzucenie zależności lennej od chanatu tatarskiego a następnie kolonizacji i lokacje wsi i miast. Proces ten szczególnie nasilił się po przyłączeniu do Rzeczypospolitej w 1340 ziemi sanockiej (wraz z Grodami Czerwieńskimi ). Jednocześnie od XIV w. na teren ten docierały już wcześniej migracje wołoskie ( kolonizacja wołoska ) oraz sascy osadnicy królów węgierskich Gejzy II i Andrzeja II . Migracje te ostatecznie zakończyły się na przełomie wieków XVI i XVII nadając ostateczny kształt narodowościowy tym terenom do roku 1772 .

W 1657 przez Beskid Niski przeszły wojska Rakoczego . W latach 1768 - 1772 Beskid Niski stanowił ważny obszar w czasie konfederacji barskiej – szczególnie w jej późniejszym okresie, po upadku Krakowa . Od kwietnia 1769 do sierpnia 1770 walczył na tych terenach, dowodząc oddziałami konfederatów, Kazimierz Pułaski . Nieliczne już ślady okopów konfederackich można spotkać po dziś dzień, np. w rezerwacie "Okopy Konfederackie" nad Muszynką na obrzeżu Beskidu Niskiego.

Pasterze wołoscy mieszając się na przestrzeni wieków z ludami ruskimi oraz ulegając wpływom polskim i węgierskim utworzyli nową grupę etniczną zwaną od II poł. XIX wieku Łemkami .

W 1915 na tych terenach rozegrała się jedna z największych bitew I wojny światowej zwana Operacją Gorlicką .

W latach 20. XX wieku w czasie tzw. schizmy tylawskiej spora część Łemków przeszła na prawosławie .

We wrześniu 1944 z rozkazu Józefa Stalina rozpoczęła się operacja dukielsko-preszowska , która pochłonęła ponad 100 tysięcy ofiar i wyrządziła niezmierne straty w dobytku ludności tych terenów.

Od 1943 na terenach Beskidu Niskiego działała Ukraińska Powstańcza Armia (UPA), walcząca z Polakami o Zakierzoński Kraj . Kres działalności UPA na tym terenie położyła Akcja "Wisła" w 1947 r.

Już od 1945 na mocy umowy PRL z ZSRR o wzajemnej wymianie ludności z terenów Beskidu Niskiego przesiedlano na wschód ludność pochodzenia łemkowskiego . Początkowo dobrowolne wywózki, stały się z czasem coraz częstsze i przymusowe i objęły swoim zasięgiem niekiedy nawet całe wsie. Pierwsza faza przesiedleń zakończyła się latem 1946 . W 1947 rozpoczęła się Akcja "Wisła" . Władze polskie wywiozły prawie wszystkich Łemków w głąb terytorium Polski , najczęściej na tzw. Ziemie Odzyskane . Nielicznym udało się wrócić dopiero po 1956 .

Odkrycie ropy naftowej

W XIX w. na terenie Beskidu Niskiego odkryto złoża ropy naftowej . Ich przemysłową eksplorację rozpoczął Ignacy Łukasiewicz – konstruktor lampy naftowej. Teren Beskidu Niskiego stał się pierwszą prowincją naftową na świecie, zwaną Gorlickim Zagłębiem Naftowym . To tutaj zaczęto stosować nowoczesne metody wierceń i poszukiwań ropy naftowej. W Ropiance powstała pierwsza na świecie szkoła ucząca młodych wiertaczy jak bezpiecznie wydobywać ropę naftową. W niewielkich ilościach ropa naftowa wydobywana jest na tych terenach do dzisiaj.

Turystyka i atrakcje turystyczne

Kościół św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej

Ruiny cerkwi w Króliku Wołoskim, Beskid Niski

Beskid Niski to dzisiaj najdziksze pasmo górskie w Polsce. Osobliwością Beskidu Niskiego są urokliwe doliny nieistniejących wsi, do szczególnie pięknych należą doliny: Bielicznej , Regetowa , Radocyny , Ciechani i Jasiela . Atrakcyjne są przełomy rzek: Jasiołki między Ostrą a Piotrusiem , Wisłoka pod Beskiem i pod Puławami Na szlakach spotkać można bardzo mało turystów, a zapomniane doliny, niegdyś tętniące życiem, są dziś zupełnie puste. Osobną kategorią atrakcji krajoznawczych są zabytki kultury, wśród nich drewniane cerkwie. Za najpiękniejsze uważa się cerkiew w Kwiatoniu , Owczarach , Bartnem i Kotani . Najcenniejsze drewniane kościoły znajdują się w Sękowej (wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO ) i w Szymbarku . W Szymbarku stoi także renesansowy, dwór obronny rodu Gładyszów. Warto z mapą i kompasem spróbować znaleźć ślady dawnych mieszkańców – istniejące i nieistniejące cerkwie łemkowskie, ślady po wsiach, kapliczki przydrożne itp. W Beskidzie Niskim znajdują się znane uzdrowiska, w których warto zabawić dłużej: Rymanów-Zdrój , Iwonicz-Zdrój , Wysowa-Zdrój oraz Wapienne . Ponadto wiele miast, miasteczek i wsi ciągle nosi ślady dawnej świetności, należą do nich Grybów , Jaśliska , Dukla i Szymbark . Koniecznie trzeba zobaczyć niewielki skansen łemkowski w Zyndranowej , Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce oraz Skansen pogórzański w Szymbarku. Dla upamiętnienia faktu, że te tereny są kolebką przemysłu naftowego powstał Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy. Warto również obejrzeć pamiątki po wojennej przeszłości Beskidu Niskiego – cmentarze z okresu I wojny światowej budowane przez Austriaków w latach 1915 - 1917 . Najpiękniejsze z nich, położone są na Przełęczy Małastowskiej , Rotundzie oraz Beskidku nad Konieczną – projektował je słowacki architekt Dušan Jurkovič .

Ponadto na obrzeżach Beskidu Niskiego zobaczyć warto: Sanok (wraz z Muzeum Budownictwa Ludowego), Krosno , Kościół św. Michała Archanioła w Binarowej – wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO , Trzcinicę (nazywaną Troją Północy), Biecz , Gorlice i Krynicę-Zdrój .

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Serwis o Beskidzie Niskim
• Górski portal o Beskidzie Niskim
• Mapa turystyczna Beskidu Niskiego (część wschodnia) w formie elektronicznej
• Mapa turystyczna Beskidu Niskiego (część zachodnia) w formie elektronicznej
• Mapa topograficzno-turystyczna
• Mapa turystyczno-krajoznawcza
• Wędrówki po Beskidzie Niskim
• Beskid Niski i jego współcześni mieszkańcy w obiektywie Lucjana Żurowskiego

Dolina Ciechani, Magurski Park Narodowy