Bakterie nitryfikacyjne – chemolitotroficzne bakterie aerobowe (bezwzględne tlenowce), które utleniają amoniak (zawarty np. w wodzie deszczowej, kurzu, sadzy, ekskrementach ptaków) do kwasu azotowego(III) i azotowego (V) . Biorą one m.in. udział w procesie niszczenia partii przypowierzchniowych budynków oraz kamieni zabytkowych. Powstałe na skutek utlenienia kwasy rozkładają węglan wapnia obecny w budynkach zabytkowych, a z dwutlenku węgla wiązanego w cyklu Calvina bakterie wykorzystują węgiel do budowy węglowodanów i szkieletu białkowego w komórkach (obecność węglanów i innych związków mineralnych wpływa dodatnio na szybkość procesu nitryfikacji ). Bakterie te nie przeprowadzają glikolizy oraz cyklu Krebsa. Protony wodoru z procesu utleniania bezpośrednio biorą udział w łańcuchu oddechowym, natomiast do syntezy NADH₂(do cyklu Calvina) potrzebna jest energia z ATP.

Wyróżniamy bakterie I i II etapu nitryfikacji:

• bakterie I etapu nitryfikacji (utlenianie jonu amonowego), np. Nitrosococcus oceanus, Nitrosolbus multiformis, Nitrosomonas europaea. Produkowany przez nie kwas azotowy silnie hamuje reakcję utleniania, w której powstaje, jest wydzielany poza komórkę, co wymaga zużycia 30% produkowanej energii.
  • 2NH₄⁺ + 3O₂ → 2HNO₂ + 2H₂O + 2 H⁺ reakcja zachodzi przy pomocy monooksydazy amonowej, zysk 66 kcal/mol

• bakterie II etapu nitryfikacji (utlenianie jonów azotynowych), np. Nitrococcus mobilis, Nitrobacter winogradskyi, Nitrospira marinus. Utlenianie NO2^- hamowane przez jon amonowy, tak więc bakterie obu etapów w glebie są od siebie zależne.
  • 2HNO₂ + O₂ → 2NO₃^- + 2H⁺ zysk 17 kcal/mol

Pozytywne i negatywne skutki działalności w glebie

Bakterie nitryfikacyjne zwiększają stosunek jonów azotanowych do jonu amonowego w glebie, wpływa to korzystnie na wzrost roślin gdyż jony azotanowe są łatwiej pobierane przez rośliny. Produkowane kwasy przyspieszają rozpuszczanie minerałów glebowych. Negatywnym skutkiem są straty azotu spowodowane wymywaniem jonów azotanowych z gleby - nie są one w przeciwieństwie do jonu amonowego sorpowane przez kompleks sorpcyjny.

Bibliografia

• Profilaktyczna konserwacja kamiennych obiektów zabytkowych, red. M. Arszyński, Toruń 1975 ( kopia cyfrowa )