azbest

chryzotyl

włókna azbestu

Azbest – włóknisty pokrój kryształów pewnych grup mineralnych o stosunku długości do średnicy włókna co najmniej 100:1.

Nazwa azbest nie określa konkretnego minerału, lecz dotyczy ogółu minerałów krzemianowych tworzących włókna. Należą do nich:

• azbesty właściwe: azbesty serpentynowe ( chryzotylowe ) i amfibolowe ( aktynolitowe , amiantowe , antofyllitowe , amozytowe, krokidolitowe – odmiana riebeckitu oraz magnesioriebeckitowe). Oprócz wymienionych należą tu jeszcze inne minerały krzemianowe – diopsyd , sillimanit , egiryn , lamprofyllit, astrofyllit i inne.

• Do minerałów azbestopodobnych należą: attapulgit, sepiolit , talk włóknisty , wollastonit , serpentynit włóknisty , antygoryt włóknisty oraz zeolity włókniste .

Przyjmuje się, że azbestami są włókniste odmiany minerałów występujące w przyrodzie w postaci wiązek włókien cechujących się dużą wytrzymałością na rozciąganie, elastycznością i odpornością na działanie czynników chemicznych i fizycznych. W przyrodzie występuje około 150 minerałów w postaci włóknistej, które w czasie procesu produkcyjnego mogą się rozdzielać na sprężyste włókna czyli fibryle .

W ostatnich latach do szkodliwych, biologicznie czynnych minerałów oddziałujących na żywe tkanki (powodujących włóknienie płuc oraz rakotwórczych), zaliczono dodatkowo: goethyt , lepidokrokit , boehmit , brucyt , kaolinit , haloizyt , sepiolit , pałygorskit , erionit i kilka innych.

Techniczną klasyfikację azbestów oparto na długościach i średnicach wiązek włókien. W różnych klasyfikacjach średnice agregatów uznawanych za wiązki zmieniają się znacznie; zazwyczaj są one rzędu milimetrów. Długość wiązek wynosi od dziesiętnych części milimetra do 100 mm. Azbesty poddawane obróbce mogą rozpadać się na mniejsze cząstki (tzw. fibryle ). Stwierdzono, że wymiary pojedynczych włókien po rozdrobnieniu mogą się zmieniać w bardzo szerokim zakresie: od nanometrów (nm) i mikrometrów (µm) do milimetrów.

Zastosowanie

• Włókna i wyroby odznaczają się znaczną odpornością na działanie czynników chemicznych, ścieranie i wysoką temperaturę .
• Ze względu na słabe przewodnictwo ciepła i prądu jest stosowany jako materiał izolacyjny .
• Dzięki ogniotrwałości i izolacyjności termicznej stosowany jest do wyrobu tkanin ogniotrwałych i farb ogniotrwałych.
• Dawniej produkowano z niego okładziny ciernych szczęk hamulcowych i niepalne materiały budowlane (pokrycia dachowe , rury itp).
• Dzięki niskiej cenie i dobrym właściwościom mechanicznym stosowany był jako wzmocnienie w eternicie .
• Aktualnie ze względu na działanie rakotwórcze został wycofany, a np. pokrycia dachowe są wymieniane na inne.
• Ze względu na szkodliwość pyłu azbestowego ( pylica ), usuwanie wyrobów azbestowych z budynków wymaga zabezpieczeń pracowników, a odpady utylizacji .
• Jedną z metod, i do 2010 roku jedyną dopuszczoną w Polsce, utylizacji azbestu jest jego składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych i zasypywanie ziemią.
• Ostatnio coraz większą popularność zyskuje technologia unieszkodliwiania termicznego azbestu np. MTT (Microwave Thermal Treatment)^[1]. W Polsce mają być dokonane zmiany w prawie dopuszczające metody termicznego unieszkodliwiania.

Szkodliwość

Azbest jest przyczyną pylicy azbestowej i międzybłoniaka opłucnej .

Szkodliwość włókien azbestowych zależy od średnicy i długości włókien. Większe włókna nie są tak szkodliwe, gdyż w większości zatrzymują się w górnych drogach oddechowych skąd są usuwane przez rzęski, włókna bardzo drobne są usuwane przez system odpornościowy. Najbardziej niebezpieczne nie są włókna długie (>5 μm), lecz cienkie (do 0,01 μm) - przenikają one do dolnych dróg oddechowych , wbijają się w płuca , gdzie pozostają i w wyniku wieloletniego drażnienia komórek wywołują nowotwory . Pierwsze wzmianki na temat szkodliwości azbestu pojawiły się w latach 1900-1910. W roku 1910 francuskie badania potwierdziły szkodliwy wpływ azbestu na organizm człowieka.

Ryzyko wchłaniania włókien azbestowych występuje podczas pracy z minerałami azbestowymi oraz podczas kruszenia i obróbki produktów azbestowo-cemetowych. W roku 1997 zakazano wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej azbestu i wyrobów zawierających azbest, produkcji wyrobów zawierających azbest oraz obrotu azbestem i wyrobami zawierającymi azbest^[2].

Bibliografia

• A. Bolewski, A. Manecki – Mineralogia szczegółowa – Wyd. PAE W-wa 1993
• R. Duda, L. Reji – Wielka encyklopedia minerałów – Elipsa 2 W-wa 1994 r.
• I. Kourimsky – Ilustrowana encyklopedia Minerały i skały – Oficyna Wyd. „Delta W-Z” 1995 r.
• W. Schumann – Minerały świata – O. Wyd. ”Alma – Press” 2003 r.

Linki zewnętrzne

• Informacja NIK o wynikach kontroli realizacji ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (2001)
• Asbestos and Occupational Health in the World ( ang. )

Przypisy