Dyktatura ( łac. dictare - dyktować) - forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym , bądź totalitaryzmem . Znaczenie tego terminu zmieniało się przez wieki.

W starożytnej Grecji , dyktaturę utożsamiano z tyranią, o której niejednokrotnie wyrażano się z szacunkiem i respektem (czasy panowania Pizystrata ). Dyktatura istniała również w starożytnym Rzymie , gdzie dyktator był po prostu osobą, w ręku której skupiał się ogół władzy w sytuacji szczególnego zagrożenia.

Innym znaczeniem dla dyktatury jest tytulatura dowódcy powstania , nazywano tak choćby Romualda Traugutta , czy też Mariana Langiewicza . Oczywiście nie należy utożsamiać takich postaci z dyktaturą jako formą rządów podczas działań powstańczych.

Z czasem rozumienie dyktatury jako urzędu poczęło zanikać. W jego miejsce pojawiła się dyktatura, pojmowana jako rządy jednostki, bądź grupy osób, które do władzy doszły z pominięciem (lub pogwałceniem) procedur demokratycznych. Nie oznacza to koniecznie zamachu stanu (choć występuje on dość często przy wprowadzaniu dyktatury), ale naginanie przepisów prawa ( konstytucji ), albo jej odpowiednie formułowanie (działania Aleksandra Łukaszenki ). Dyktator (bądź grupa rządząca) automatycznie ograniczają, bądź usuwają jakiekolwiek możliwości kontroli władzy, a także wymuszają posłuch, nierzadko stosując przymus. Tym samym dyktatura jest najczęściej dominującym sposobem sprawowania władzy w krajach o krótkiej tradycji demokratycznej (np. Polska od przewrotu majowego ) lub słabo rozwiniętej gospodarce.

Współcześnie politolodzy starają się zgłębić zagadnienie dyktatury poprzez próbę określenia jej miejsca w systemie sprawowania władzy. Na czym polega problem? Otóż w zależności od przyjętej orientacji, dyktaturę traktuje się jako metodę sprawowania władzy, albo sam ustrój polityczny. Znani sowietolodzy C. J. Friedrich i H. Seton-Watson proponują wyróżnienie dyktatur ze względu na kryterium historyczne i metodę przejęcia władzy:

1. Autokratyczne formy państwa przednowoczesnego: despotyzm , tyrania i absolutyzm .
2. Autokratyczne państwa współczesne: dyktatury totalitarne , dyktatury teokratyczne .

Zupełnie inaczej na sprawę patrzy G. Sartori (autor książki pt: Teoria demokracji), który proponuje podzielenie dyktatur ze względu na reżim polityczny, któremu towarzyszą. Tym samym wyróżnić można dyktaturę autorytarną, totalitarną i pragmatyczną (tę pojmuje jako technokratyczny sposób sprawowania władzy).

Rządy dyktatorskie (jako charakterystyczne dla autorytaryzmu i totalitaryzmu ) z reguły przyczyniają się do skostnienia istniejących stosunków politycznych w państwie, utrwalenia określonego wzorca kultury politycznej , a także ograniczenia procesów mających na celu zmianę systemu politycznego, bądź formy rządów. Objawia się to w ograniczeniu działania opozycji (bądź całkowitym jej wyeliminowaniu), ograniczeniu praw człowieka , a także oparciu ideologii państwowej na skrajnych (nieczęsto zwyrodniałych) formach tychże ideologii.

Zobacz też

• Anarchizm