Augustyn z Hippony
Aurelius Augustinus
biskup doktor Kościoła
Wizerunek św. Augustyna pędzla Simone Martiniego .
Data urodzenia	13 listopada 354 Tagasta
Data śmierci	28 sierpnia 430 Hippona
Kościół / wyznanie	katolicki , prawosławny
Wspomnienie	28 sierpnia (kat.) 15 czerwca (praw. wg kal. jul. ) 28 czerwca (praw. wg kal. greg. )
Atrybuty	płonące serce przebite strzałą, chłopiec z łyżką i muszlą

Aureliusz Augustyn z Hippony, Święty Augustyn, łac. Aurelius Augustinus, scs. Błażennyj Awgustin, jepiskop Ipponijskij (ur. 13 listopada 354 w Tagaście , zm. 28 sierpnia 430 w Hipponie ) – filozof, teolog, organizator życia kościelnego, święty Kościoła katolickiego , jeden z ojców i doktorów Kościoła , znany jako doctor gratiae (doktor łaski), pisarz i błogosławiony prawosławny o berberyjskich korzeniach. Wielu protestantów uważa go również za duchowego przodka protestantyzmu , jako że jego pisma miały duży wpływ na nauki Lutra i Kalwina .

Biografia

Najstarsza (VI w.) znana podobizna Augustyna, znajdująca się w bazylice na Lateranie

Augustyn urodził się w 354 r., w Tagaście (obecnie Suk Ahras , Algieria ), w średniozamożnej rodzinie, z ojca Patrycjusza, poganina, i matki, Moniki , chrześcijanki , prawdopodobnie pochodzącej z rodziny berberyjskiej , na co może wskazywać imię^[1].

Po ukończeniu szkół w Tagaście ( 366 ) i Madaurze ( 370 ), w 371 po zebraniu odpowiednich funduszy, rodzice wysyłają go do Kartaginy , gdzie uczył się retoryki . W Kartaginie poznał kobietę o nieznanym imieniu, z którą związał się na kilkanaście lat^[2]. Tego samego roku umiera jego ojciec, Patrycjusz. W 373 przychodzi na świat jego syn, Adeodat. Augustyn jest pod wrażeniem dialogu filozoficznego Cycerona Hortensjusz , ulega wpływom manichejczyków . W 374 założył szkołę retoryczną w rodzinnej Tagaście, jednak poruszony śmiercią bliskiego przyjaciela (imię nieznane), w 376 wraca do Kartaginy nauczać retoryki. Pod wpływem ducha manicheizmu zaczął pisać swoje pierwsze dzieła filozoficzne, w których usiłował pogodzić filozofię grecką z doktryną tego ruchu religijnego. W 380 ( 381 ?) napisał traktat De pulchro et apto, czyli "o pięknie i proporcji" – niezachowany do dziś. W 383 zawiera bliższą znajomość ze słynnym biskupem manichejskim Faustusem , dyskusje z nim zaczynają go rozczarowywać co do istoty filozofii. Na skutek sporów ze swoją matką (które dotyczyły m.in. statusu społecznego kobiety, z którą Augustyn się związał) zdecydował się opuścić rodzinne miasto i wyjechał do Rzymu , by założyć tam szkołę retoryki. Po przyjeździe ciężko zachorował, początkowo obracał się w kręgach manichejczyków, zamieszkał u jednego ze słuchaczy. Następuje jego pierwsze zetknięcie z neoplatonizmem , które zapoznało go i zbliżyło do chrześcijaństwa. W 384 zapoznaje słynnego retora Symmachusa, autora dziesięciu ksiąg listów, pełniącego wówczas urząd prefekta miasta . Symmachus wysyła Augustyna jako profesora retoryki do Mediolanu , gdzie odwiedza katolickiego biskupa Ambrożego . W 385 powierzono Augustynowi wygłoszenie w cesarskim pałacu w Mediolanie, dorocznej mowy na cześć cesarza (małoletni Walentynian II ). Prowadzi filozoficzne dysputy z przyjaciółmi, Alipiuszem i Nebrydiuszem. Z dużą grupą bliskich stronników nie udaje mu się założyć filozoficznej wspólnoty egzystencji . Przyjeżdża do niego matka, Monika, cierpiąca z powodu jego nieprawego, niechrześcijańskiego życia, pragnąca pomóc mu w ustabilizowaniu życia zawodowego i rodzinnego. Pod presją przyjaciół rozstaje się z matką Adeodata, jednocześnie przejmując nad synem opiekę. W 386 rozmowa z Firminusem, jednym z jego przyjaciół, wyzwala Augustyna od wiary w astrologię . Rozczytuje się w filozoficznych dziełach platońskich i neoplatońskich, przełożonych z greki na łacinę przez Gajusza Mariusza Wiktoryna , sławnego retora i filozofa , co naprowadza go do studiowania Pisma Świętego , przede wszystkim listów św. Pawła . Katolicki kapłan -nestor, Symplicjan, opowiada Augustynowi o życiu i nawróceniu się (około 355 r.) Mariusza Wiktoryna. Pod koniec sierpnia odwiedziny Pontycjana, wysokiego urzędnika cesarskiego, rodem z Afryki , który opowiada mu o życiu św. Antoniego , o swoich dwóch współtowarzyszach, którzy w Trewirze wstąpili do zakonu założonego przez tego świętego. Wspólna medytacja prowadzi go do zrezygnowania z planowanej stabilizacji życiowej. By na dobre porzucić dotychczasowe zajęcie, wypełnia ostatnie obowiązki profesora retoryki. Zaproszony wraz z najbliższymi, rodziną i przyjaciółmi, wyjeżdża na podalpejską wieś, aby nabrać sił i przygotować się do przyjęcia chrztu . Na wsi rozpoczyna pisać Soliloquia. Pewnego dnia doświadczył tam przeżycia duchowego, które okazało się decydującym. Usłyszał w ogrodzie głos jakby dziecka powtarzający: weź to i czytaj! (tolle et lege!). Gdy otworzył Biblię na przypadkowej stronie, znalazł fragment Rz 13, 13-14 o zaniechaniu uczt i rozpusty oraz o przyobleczeniu się w Chrystusa. Doznał przy tym wyzwolenia z dotychczasowego nieuporządkowanego przywiązania do seksu , a w jego sercu zrodziło się mocne pragnienie zostania celibatariuszem . Przeżycie to na trwałe zmieniło bieg jego życia. Wkrótce podzielił się nim ze swą matką, tak długo modlącą się o jego nawrócenie^[3]. Na początku marca 387 wraca do Mediolanu, chrzest wraz z synem Adeodatem i przyjacielem Alipiuszem, przyjmuje z rąk biskupa Ambrożego . Rodzina i przyjaciele postanawiają wrócić do ojczystej Afryki, przyjeżdżają do portowej Ostii , gdzie matka św. Monika ciężko zachorowała i umiera, w wyniku czego w 388 przerywają podróż i wracają do Rzymu. Dopiero na jesieni przybywają do Kartaginy, by dotrzeć do celu, rodzinnej Tagasty. Z przyjaciółmi zakłada tam pierwsza wspólnotę augustiańską . W 389 powstaje dialog O nauczycielu (De magistro) z Adeodatusem, jego synem. Niestety, 389 lub 390 umierają najpierw Adeodat, a potem Nebrydiusz. 391 Augustyn przyjeżdża do Hippony, gdzie biskup Waleriusz wyświęca go na kapłana. Augustyn zakłada drugą wspólnotę augustiańską. Nocą 28/ 29 sierpnia 392 prowadzi publiczną dysputę z manichejczykiem Fortunatem. 396 umiera biskup Hippony Waleriusz, Augustyn zostaje obrany jego następcą. Około 397 - 400 pisze Wyznania (Confessiones). W 410 pod wodzą Alaryka wkraczają do Rzymu Goci , pustoszą cały kraj, swym okrucieństwem stwarzają wszechobecne przerażenie.

Grób św. Augustyna i kopuła "Ciel d'Oro" – "Złote Niebo"

1, 2 i 8 czerwca 411 w Kartaginie bp Augustyn przewodniczy rozprawie (collatio) przed wysłannikiem cesarskim Marcellinem, między stronami katolików a donatystów . 413 , w nawiązaniu do wydarzeń ostatnich miesięcy, rozpoczyna historiozoficzne dzieło O państwie Bożym (De civitate Dei), biskup Hippony rozpoczyna je apostrofą do Marcellina, zachwycającym się myślą Augustyna. W wyniku bratobójczych walk o władzę, Marcellin pada ofiarą intrygi, podejrzany zostaje o udział w spisku przeciwko cesarzowi. Augustynowi nie udaje się go uratować, ginie poprzez egzekucję 13 września 413. W 414 uciekając przed Wandalami z ojczystej Hiszpanii , przybył do Hippony młody kapłan katolicki, Orozjusz. W najbliższym czasie zostanie uczniem Augustyna, będzie zajmował się historiografią i we wrześniu i w październiku 416 , w Milewum , na synodzie będzie wspierał biskupa Augustyna w polemikach z Pelagiuszem , od którego wziął nazwę pelagianizm . Biskup Hippony otrzymał w tym czasie wsparcie również ze strony Mariusza Merkatora . W 426 mianuje kapłana Herakliusza swym następcą na urzędzie biskupa Hippony. Kończy pisać 22., ostatnią księgę dzieła O państwie Bożym. Od 429 Wandalowie, posuwając się od strony Hiszpanii, dopuszczają się masowych grabieży, pożarów i mordów afrykańskiego wybrzeża Numidii . Zwłaszcza teraz Augustyn wzmaga swą pasterską troskę nad uciśnioną diecezją przepełnioną uciekinierami szukającymi ratunku, nieliczne wolne chwile poświęca pisarstwu. W 430 oblężenie Hippony przez Wandalów. 28 sierpnia święty Augustyn umiera w wyniku długotrwałej silnej gorączki.

W 431 miasto zostaje spalone, ale biblioteka Augustyna cudem ocaleje.

Kult

Relikwie Augustyna przeniesiono do Italii . Grób znajduje się obecnie w Pawii , w kościele augustianów S. Pietro in Ciel d'Oro.

Wspomnienie liturgiczne św. Augustyna w Kościele katolickim obchodzone jest 28 sierpnia i ma ragę wspomnienia obowiązkowego.

Kult w Cerkwi prawosławnej jest mniej popularny. Wyznawcy prawosławia wspominają świętego 15/28 czerwca^[4], tj. 28 czerwca wg kalendarza gregoriańskiego .

Ikonografia

Najstarsze wyobrażenia świętego pochodzą z VI w., ale popularność zyskały dopiero w XIV wieku. Na ogół przedstawiany jest jako biskup, rzadziej jako mnich.

W sztuce zachodniej jego atrybutami są: płonące serce przebite strzałą (symbol Bożej miłości) lub chłopiec z łyżką i muszlą. Niekiedy przedstawiany jest z modelem świątyni w dłoniach (odniesienie do Miasta Bożego) lub jako pokutnik pogrążony w ekstazie.

Teologia

Teologia «obrazu Bożego» w człowieku

Augustyn czerpał inspirację swej teologii obrazu Bożego («imago Dei») w człowieku z biblijnego wersu Księgi Rodzaju 1,27: uczyńmy człowieka na Nasz obraz i podobieństwo. Jego refleksja rozwijała się stopniowo. Początkowo za św. Ireneuszem (+ ok. 202 ), którego pogląd przyjęło później wielu Ojców Kościoła, uważał Augustyn, że prawdziwym, pisanym dużą literą Obrazem Boga jest tylko Syn Ojca, Jezus Chrystus. Człowiek jest stworzony jedynie na obraz, czyli że jest on obrazem i podobieństwem tego jedynego Obrazu, którym jest Syn^[5]. Później jednak Augustyn doszedł do wniosku, że przy stworzeniu człowieka mężczyzną i niewiastą ( Rdz 1,27) Bóg wszczepił obraz Boży w ich dusze, czego wyrazem jest rozumność. To podobieństwo rozumnego umysłu do Boga jako obrazu Bożego jest w dużym stopniu zatarte przez upadek danej osoby w zmysłowość i grzech, będący skutkiem grzechu pierworodnego . Umysł może być też uśpiony czy niezbyt zdolny do pojmowania. Jednak ponieważ dusza nigdy nie może utracić swego rozumnego charakteru, zawsze pozostaje obrazem Bożym. Rozumność uzdalnia ją do kontemplacji Boga (capax Dei), do radowania się nim (frui) - gdy zostaje do tego pociągnięta łaską Boga^[6]. Zdolność do uczestniczenia w Boskiej naturze, bycie capax Dei jest jednoznaczne z byciem obrazem Boga^[7].

Pracując nad traktatem O Trójcy Świętej w latach 399-419, Augustyn dokonał swojego własnego odkrycia względem tradycyjnego nauczania Ojców Kościoła o rozumnej części duszy jako o obrazie Bożym. Odnalazł mianowicie w samym wnętrzu człowieka triadę władz duszy rozumnej: «umysł-samopoznanie-miłość». W tych trzech członach doskonale - oczywiście Augustyn zawsze przestrzega prawdy o nieskończonej różnicy między doskonałością stworzenia a doskonałością Stwórcy - przedstawiona jest odrębność relacji poszczególnych Osób Boskich, jak też Ich współistotność. Umysł człowieka - symbol Ojca i samopoznanie umysłu, które jest jak zrodzone przez Ojca Słowo, symbolizuje więc Syna, są ogarnięte przez miłość umysłu - symbol Ducha Świętego. Te trzy władze duszy tworzą bez pomieszania, poprzez niecielesne objęcie umysłu i jego samopoznania przez miłość, troistą jedność^[8][9].

Augustyn rozumiał więź między troistym obrazem Boga w człowieku a samym Bogiem w następujący sposób:

J. E. Sullivan OP zauważa, że dostrzeganie Boga w miłości jest najbardziej ulubionym motywem teologicznym Biskupa Hippony, stąd nie dziwi, że poszukiwania obrazu Boga w człowieku rozpoczyna od poszukiwania miłości w duszy^[9][11].

Teologia jedności kobiety i mężczyzny

Augustyn uznaje równość kobiety i mężczyzny - oboje posiadają w jednakowym stopniu w swej duszy obraz Boży. Za św. Pawłem przyjął on trzy pary podobnych do siebie związków: Chrystusa i Kościoła, męża i żony, ducha i ciała^[12]. Rozwijając naukę Apostoła, biskup Hippony uznał, że małżeństwo jest podobne do relacji umysł-ciało - gdzie mąż jest symbolem umysłu, a żona symbolem ciała - dzięki temu też mogą oni być znakiem-sakramentem miłości Chrystusa-Głowy i Kościoła-ciała. Ale to pociąga za sobą stwierdzenie, że jedynie mężczyzna, jako symbol Chrystusa-Głowy jest obrazem Boga, a kobieta, jako symbol Kościoła-Ciała, obrazem tym nie jest, będąc jednak podobieństwem Chrystusa^[13]. Tak też nauczał Św. Paweł, że mężczyzna jest obrazem i chwałą Boga, a kobieta chwałą mężczyzny^[14]. Uprzedzając nieporozumienia Augustyn zaraz jednakże z mocą podkreśla, że chociaż żona, będąc kobietą poprzez ciało, jako kobieta obrazem Boga nie jest - oboje, mąż i żona, w równym stopniu mają godność ludzką - mając dusze rozumne, w równym stopniu noszą w sobie obraz Boży i oboje są zdolni do kontemplacji Boga:

Filozofia

Chociaż Augustyn był ponad wszystko teologiem, nauczycielem wiary chrześcijańskiej, dał początek niektórym ważnym koncepcjom używanym w refleksji filozoficznej . Jego ujęcia były przez ponad 700 lat najbardziej wpływową szkołą myślenia filozoficznego w Kościele katolickim . W okresie Soboru Trydenckiego , jej miejsce zajęły ujęcia Tomasza z Akwinu , które w ogromnym stopniu inspirowane były przez Augustyna, ale także przez metafizykę Arystotelesa , zwłaszcza Hilemorfizm .

Recepcja myśli augustiańskiej w średniowieczu

Spośród uczniów Augustyna w starożytności, którzy w dużym stopniu wpłynęli na recepcję augustynizmu w wiekach średnich, wymienia się Fulgencjusza z Ruspe , a także Cezarego z Arles .

Wśród średniowiecznych autorów pod wpływem Augustyna kształtowały się poglądy wielu teologów, byli wśród nich: Hugon od św. Wiktora , Abelard , Piotr Lombard , Tomasz z Akwinu , Święty Bonawentura i inni^[16].

• Innocenty III w 1209 rozciągnął interpretację augustiańskiej koncepcji wojny sprawiedliwej również na walkę kościoła przeciwko szczególnie zatwardziałej herezji (w tym wypadku: katarskiej ).
• Na podstawie pism świętego Augustyna wielu pisarzy kościelnych zaczęło uważać manicheizm za źródło wszystkich ruchów heretyckich ^[].
• Ustęp z jego tekstu De Genesi contra Manichaeos został dołączony do zbioru kazań Sermones contra Catharos pióra arcybiskupa kolońskiego Reinalda z Dassel^[17].
• Pisma Augustyna były przewidziane w lectio divina w regule świętego Benedykta z Nursji .

Literacki wymiar twórczości świętego Augustyna

Filolodzy klasyczni przez długi czas nie doceniali wartości literackiej dzieł Augustyna, jak i innych Ojców Kościoła, podchodząc do autorów chrześcijańskich nieufnie. Dzieła patrystyczne były traktowane przede wszystkim jako źródła ważne dla badań teologicznych^[18]. Tymczasem święty Augustyn, starannie wykształcony w kulturze i literaturze klasycznej, dbał o formę i styl swoich utworów, stosując powszechnie takie środki wyrazu, jak aliteracje, rymy^[19], powtórzenia, zróżnicowanie stylu etc. Ilustruje to następujący fragment z Objaśnienia Psalmu 143: "Uznaj porządek, szukaj pokoju. Ty Bogu, tobie cielesność. Cóż sprawiedliwszego? Cóż piękniejszego? Ty większemu, mniejsze tobie: służ Temu, kto ciebie uczynił, aby służyło tobie to, co uczyniono ze względu na ciebie" (przekł. własny)^[20]. Augustyn jako pierwszy wprowadził do literatury europejskiej autobiografię intelektualną – Wyznania.

Dzieła

Zobacz też

• kult świętych
• modlitwa za wstawiennictwem świętego
• święty Augustyn - inne postaci święte o tym imieniu

Przypisy

Literatura przedmiotu

Linki zewnętrzne

• Homilia o pokorze Augustyna i jego stałej postawie nawrócenia - Benedykt XVI ( Pawia , 22.04.2007)
• Homilia o nauczaniu Augustyna jako inspiracji encykliki "Deus caritas est" - Benedykt XVI (Pawia, 22.04.2007)
• Pełna lista dzieł św. Augustyna i teksty oryginalne
• Góra Karmel – św. Augustyn – zbiór dzieł ( ang.  •  pol.  •  wł. )