Atena Warwakion, rzymska kopia posągu Ateny Partenos z III wieku n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach

Posąg Ateny Partenos w replice Partenonu w Nashville w USA

Atena Partenos – statua kultowa Ateny -Dziewicy, wykonana w latach 447 – 438 p.n.e. przez Fidiasza dla Partenonu w Atenach .

Obok Zeusa Olimpijskiego była największą grecką rzeźbą sakralną, jej wysokość wynosiła 12 m (wraz z bazą ). Posąg ten uznawany był za jedno z największych dzieł Fidiasza. Wykonany był w technice chryzelefantynowej (ze złota i kości słoniowej ). Umieszczony był wewnątrz Partenonu. Rozmiary bazy (bok o długości 8 m) zaważyły na planie Partenonu. Jego nawa środkowa ma niespotykaną długość, a to w celu pomieszczenia posągu wraz z bazą.

Statua wyobrażała stojącą, pełną majestatu boginię w hełmie, długim peplosie z egidą na piersi i figurą Nike (o wysokości 1,77 m) na prawej dłoni oraz włócznią i tarczą przy lewym boku. Szczyt jej hełmu zdobił gryf między dwoma sfinksami , egidę – głowa Meduzy , tarczę – amazonomachia i gigantomachia , sandały – centauromachia , a bazę – płaskorzeźbiony fryz ukazujący scenę narodzin Pandory , czemu przygląda się 12 bogów. Na tarczy przedstawione są, pośród Greków walczących z Amazonkami , postacie Peryklesa i Fidiasza. Całość, bogato polichromowana , działała na wyobraźnię wiernych ogromem, bogactwem i dekoracyjnością. Posąg wielokrotnie uzupełniano (kruszec wagi około 1151 kg stanowił bowiem skarb państwa ateńskiego) i reperowano. Prawdopodobnie uległ on zniszczeniu w pożarze między 429 a 485 n.e. , jeśli wcześniej nie został wywieziony do Konstantynopola .

Ideę oryginału w różnym stopniu przechowały repliki rzymskie m.in. Atena Warwakjon, Atena Lenormant, Atena z Pergamonu, Atena z Palmyry (odkryta w czasie polskich wykopalisk w 1975 ). Przedstawienia Ateny Partenos znajdują się także na Gemmie Aspazjosa i medalionach z kurhanu Kul Oba na Krymie . Z kilku zachowanych kopii najważniejszą jest posąg z Warwakionu, ukazujący boginię ze wszystkimi atrybutami, a więc w hełmie, z prawą ręką podpartą kolumienką, dźwigającą na dłoni posąg Nike, lewą opuszczoną przytrzymującą tarczę. Najlepszą kopię głowy widać na Gemmie Aspazjosa ( II wiek n.e. ).

Bibliografia

• Kazimierz Michałowski, Jadwiga Lipińska, Piotr Bieliński: Encyklopedia sztuki starożytnej : Europa, Azja, Afryka, Ameryka. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : Wydaw. Naukowe PWN, 1998, s. 97. (WAiF). 
• Twardecki A. , Słownik sztuki starożytnej Grecji i Rzymu