Enrico Zucalli – Monachium – kościół Teatynów

Wnętrze kościoła Teatynów w Monachium

Enrico Zucalli – Pałac Nymphenburg

Enrico Zucalli – Klasztor Ettal

Giovanni Antonio Viscardi – Klasztoru Fürstenfeld – wnętrze kościoła

Giovanni Antonio Viscardi – Monachium, kościół św. Trójcy

Wnętrze kościoła św, Trójcy w Monachium

Georg Dientzenhofer – kaplica Trójcy Świętej w Waldsassen

Dientzenhofer – Bamberg – fasada kościoła św. Marcina

Johann Dientzenhofer – katedra w Fuldzie

J.L. Dientzenhofer – pałac biskupa – Bamberg

Dominikus Zimmermann – plan kościoła w Steinhausem

Dominikus Zimmermann – kościół w Wies – ołtarz główny

Chór i organy

Johann Georg Starcke – Stara Giełda Handlowa w Lipsku

Matthäus Daniel Pöppelmann – Zwinger

Gaetano Chiaveri – Hofkirche w Dreźnie

Plan Karlsruhe z 1721 r.

Paul du Ry – kościół w Carsdorf

Johann Arnold Nering – kaplica zamkowa w Köpenick

Georg von Knobelsdorff – Pałac w Charlottenburg

Pałac Sanssouci – rokokowa elewacja

Sanssouci – Nowy Pałac

Balthasar Neumann – rezydencja biskupów w Würzburgu

Balthasar Neumann – Fasada kościół opactwa w Neresheim

Balthasar Neumann – bazylika w Vierzehnheiligen

Balthasar Neumann – Dom pod Sokołem w Würzburgu

François de Cuvilliés – wnętrze Cuvilliés-Theater

François de Cuvilliés – Bonn Koblenzer Tor

François de Cuvilliés – Monachium – Pałac Holstein

Georg Bähr – Frauenkirche w Dreźnie

Po niespokojnej pierwszej połowie XVII wieku na ziemiach niemieckich zapanował pokój. Wojna trzydziestoletnia , która trwała w latach 1618 - 1648 , zakończyła się, a księstwa wyodrębniły się jako niezależnie państewka. Ugruntował się podział na protestancką północ i katolickie południe. W zrujnowanych gospodarczo krajach dopiero po 1650 roku nastąpiło lekkie ożywienie w budownictwie, a wraz z nim zaczął upowszechniać się ów styl – barok . Jeśli wziąć pod uwagę rozdrobnienie polityczne i rozłam religijny, to nie powinno dziwić zróżnicowanie w rozwoju tego stylu architektonicznego na terytorium niemieckim .

W budownictwie sakralnym kościoły katolickie początkowo rozwiązywano na planie trójnawowej bazyliki z elewacją frontową dość często flankowaną dwiema wieżami . Nie zawsze projektowano nawę krzyżową i stosowano kopułę nad skrzyżowaniem naw. W drugiej połowie XVII wieku coraz częściej pojawiają się układy centralne o wydłużonym planie i bogatej dekoracji. Koniec XVII wieku zaowocował budynkami o giętych elewacjach o silnie profilowanych obelkowaniach , rzeźbiarsko traktowanych hełmach i latarniach , fantazyjnie rozczłonkowanych obramowaniach otworów i gęsto profilowanych pilastrach i łukach sklepień , dekoracyjnie potraktowanych kartuszach , medalionach , wspornikach . Budownictwo zborów ewangelickich, długo skromne, o układach podłużnych i centralnych, z wolna się zmienia, a w XVIII wieku zaczyna nawet przypominać architekturę krajów katolickich.

Wraz z normalizacją gospodarczą kraju ożywa również budownictwo świeckie. Powstają nowe rezydencje magnackie, przebudowywane są istniejące. Pałace wzorowane są na układach francuskich , w których budynek główny z dwoma bocznymi skrzydłami poprzedza dziedziniec , a ogród w stylu francuskim lokalizowany jest za budynkiem. Tak samo wystawnie projektowane są pałace biskupów. Domy mieszczańskie otrzymują nowy wystrój. Nadal, zwłaszcza na północy, występuje ornament zwijany i sporadycznie chrząstkowy. Szybko rozpowszechnia się płaski ornament taśmowy. W XVIII wieku coraz częściej stosowany jest ornament rokokowy , modelowany w gipsie ( sztukateria ), inspirowany wzorami francuskimi.

Kraje północno-zachodnie i zachodnie

Około 1690 roku w Bremie francuski architekt, Jean Baptiste Broebes, zbudował budynek Giełdy (Handelsbörse). Ciekawiej reprezentują się dorobek Paula du Ry, francuskiego emigranta działającego w Hesji . W 1690 dla cysterskiego klasztoru Haydau (w gminie Morschen ) projektuje nową oranżerię. W latach 1698 - 1710 realizuje ambitne zadanie zbudowania od podstaw w Kassel ( Hofgeismar ) Nowego Miasta (Carsdorf) dla Hugenotów . Oprócz planu przestrzennego i projektów budynków mieszkalnych w 1704 buduje nowy, protestancki kościół. Zaprojektował także w Kassel miejski pałac dla landgrafa Karola. Budynek powstał w 1714 , już po śmierci Paula. Pracami kierował jego potomek. Obecnie w budynku mieści się Brüder Grimm-Museum, muzeum z pamiątkami po braciach Grimm .

Ernst Georg Sonnin to kolejny architekt pochodzenia francuskiego. Jego działalność związana była z Hamburgiem , gdzie brał udział w odbudowie szeregu budowli. Za najważniejsze z jego przedsięwzięć uważa się projekt odbudowy kościoła św. Michała . Współpracując z Johannem Prey zbudowali protestancki kościół założony na planie centralnym krzyża greckiego z wewnętrzną emporą o fantazyjnie wygiętej linii.

Kraje północno-wschodnie

Pierwsze elementy baroku pojawiły się w architekturze za sprawą przybyszów z Holandii . Największą rolę w Berlinie i jego okolicach odegrali:

• Michael Mattias Smids z Bredy , współpracował z Memhardtem przy budowie fortyfikacji, Stajni Książęcych i wielu innych budynków w Berlinie, zamku w Oranienburgu i Poczdamie.
• Johann Gregor Memhardt z Linz , wykształcony w Holandii (przed przyjazdem do Berlina zapoznał się z architekturą holenderską m.in. w Hadze ). W Berlinie projektował zamek (obecnie zamek nie istnieje), pracował przy rozbudowie zamku w Oranienburgu, autor projektu rozbudowy Poczdamu ( 1661 ) i projektant zamku w Poczdamie.
• Johann Arnold Nering , (Nehring) niemiecki architekt wykształcony w Holandii, współpracownik Memhardta i Smidsa, budował Berliński Arsenał (po jego śmierci prace ukończył Andreas Schlüter), pracował przy budowie części fortyfikacji i zamku w Berlinie, zaprojektował oranżerię na terenie Lustgarten ( 1685 ), protestancką kaplicę zamkową w Köpenick , plac Gendarmenmarkt, pałac Charlottenburg (Nering projektował od 1695 najstarszą część pałacu, ukończoną w latach 1701 - 1713 przez Eosander von Götthe, tzw. Nering-Eosanderbau), pracował przy rozbudowie starego zamku w Poczdamie.
• Andreas Schlüter , niemiecki architekt (ur. w 1660 r.) i rzeźbiarz, początkowo współpracował z Neringiem przy budowie Arsenału (jego dziełem jest rzeźbiarska dekoracja budynku, m.in. cykl Umierający wojownicy 1696 ), projektant Starej Poczty ( 1701 - 1704 ) w Berlinie.
• Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff , architekt i malarz, twórca późnobarokowych dzieł o spokojnej, klasycyzującej bryle i rokokowych wnętrzach . Jego najważniejsze prace to gmach berlińskiej opery ( 1741 ), pałace w Charlottenburgu ( 1740 - 1742 ), Sanssouci ( 1745 - 1747 ), Rheinsbergu i starego zamku Poczdamie (z kompleksu zachował się jedynie budynek stajni królewskich).
• Johann Gottfried Büring, budowniczy działający pod koniec rokoko, najbardziej znany jest jego udział przy budowie niektórych budynków w kompleksie Sanssouci, np. Chińskiego Pawilonu, Nowego Pałacu oraz Galerii Obrazów.

Kraje południowe

Architektura baroku w południowej części terytorium Niemiec prezentuje się znacznie bogaciej niż na północy. Powstają dzieła, w których odzwierciedlają się wpływy architektury włoskiej szkoły Borrominiego , Berniniego i jezuickiej architektury sakralnej oraz francuskiej architektury zespołów pałacowo-parkowych. Wystrój wnętrz został zdominowany francuskim rokoko, które także wpłynęło na ukształtowanie architektonicznej bryły budowli i jej rzeźbiarską dekorację. Na zlecenie arystokracji świeckiej i kościelnej pracowali architekci włoscy i francuscy. Oprócz nich, w dość krótkim czasie pojawiło się wielu znanych artystów pochodzenia niemieckiego. Do najbardziej znanych należą:

• Enrico Zucalli, włoski architekt był jednym z pierwszych reprezentantów baroku na południu Niemiec. Od 1663 r. pracował wraz z bolońskim architektem Agostino Barelli przy budowie kościoła Teatynów w Monachium . Do projektu Barelliego dodał dwie wieże od frontu i kopułę nad skrzyżowaniem naw. Pracował przy rozbudowie pałacu Nymphenburg (wraz z Giovanni Antonio Viscardi, najstarszą część pałacu zbudował Barelli) oraz pałacu Schleissheim w Monachium oraz pałacu (Kurfürstliches Schloss Bonn, obecnie budynek Uniwersytecki) i dworku w Bonn . Sporządził także plany przebudowy klasztoru w Ettal (na ich podstawie odbudowano zniszczony pożarem klasztor po śmieci architekta).
• Giovanni Antonio Viscardi, włoski architekt zatrudniony na dworze bawarskim . W jego pracach wyraźnie widoczne są wpływy szkoły Borrominiego. Uczestniczył przy realizacji prac Enrico Zucalli. Kierował także przebudową cysterskiego klasztoru Fürstenfeld. Najciekawszą jego pracą jest projekt monachijskiego kościoła św. Trójcy w Monachium ( 1711 - 1718 ). Zastosował tu kopułę bez bębna, konstrukcję, która rozpowszechniła się na południu Niemiec.
• rodzina bawarskich architektów i budowniczych, pracujących nie tylko w Niemczech ale także na terenie Czech , Austrii :
  • Georg Dientzenhofer, wprowadził do budownictwa sakralnego na południu Niemiec ciekawe rozwiązania oparte na planie centralnym. Zaprojektował kaplicę odpustową Trójcy Świętej w Waldsassen na rzucie trójkąta równobocznego z przylegającymi do jego boków trzech półkoli. Wnętrze kościoła obiega niskie obejście a bryłę akcentują wysokie i smukłe wieże zlokalizowane w wierzchołkach trójkąta. Z bratem Johannem Leonardem pracował przy budowie kościoła św. Marcina w Bambergu , którego architektura jest wzorowana na rzymskim Il Gesù .
  • Johann Dientzenhofer, projektował kościoły, w których śmiało konstruowane, elipsoidalne sklepienia przenikały się. Przykładem takiej budowli jest kościół w Banz w Bad Staffelstein ( powiat Lichtenfels ). Inne jego dzieła to: katedra i pałac w Fuldzie , pałac w Kleinheubach , pałac Weissensteina w Pommersfelden , kościół w Litzendorf .
  • Johann Leonhard Dientzenhofer, uczestniczył w rozbudowie benedyktyńskich opactw w Banz i św. Michała w Bambergu oraz nowego pałacu biskupa w Bambergu (do renesansowej rezydencji dobudował dwa skrzydła).
• Balthasar Neumann , niemiecki architekt z okresu późnego baroku, pracował przy budowie i rozbudowie wielu kościołów, opactw i zamków np. pałac w Bruchsal , pałac Augustusburg w Brühl, dla którego zaprojektował wspaniałą klatkę schodową, kościoły w Gössweinstein, w opactwie w Neresheim (jednonawowy w układzie podłużnym o przęsłach przykrytych owalnymi sklepieniami), Steinbach, klasztor i kościół benedyktyński w Münsterschwarzach w Schwarzach nad Menem, powiat Kitzingen , opactwa w Banz, w Schöntal , kościół pielgrzymkowy Czternastu Wspomożycieli w Vierzehnheiligen (jednonawowy, ze sklepieniami na planie koła i owalu) Dom pod Sokołem – Falkenhause w Würzburgu (z elewacją o bogatej, rokokowej dekoracji), pałac Poppelsdorfer w Bonn. Najbardziej znane jego projekty to rezydencja biskupa i kaplica rodziny Schönborn przy katedrze w Würzburgu.
• Dominikus Zimmermann , architekt niemiecki, znany przede wszystkim jako projektant wnętrz, licznych ołtarzy, ambon i innych dekoracji. Zbudował rokokowe kościoły, zaprojektowane na rzucie elipsy, w Steinhausem ( Bad Schussenried ) 1727 - 1733 i w Wies ( Steingaden , powiat Weilheim-Schongau ) 1745 - 1754 . Przy wystroju wnętrz współpracował z bratem Johannem Zimmermannem . Jego inne dzieła to: przebudowa kartuzji w Buxheimie – kościół, kaplica św. Anny ( 1713 - 1727 ), budowa kościoła NMP w Günzburgu ( 1735 - 1740 ), przebudowa franciszkańskiego klasztoru w Maria Medingen w Mödingen ( 1716 - 1725 ).
• François de Cuvilliés starszy, bawarski architekt wnętrz urodzony we Francji, przedstawiciel rokoko. Jako nadworny architekt elektorów Maksymiliana II i Karola VII i pracował nad wystrojem wnętrz monachijskiej Rezydencji – Pałacu Królewskiego i znajdującego się w skrzydle pałacu teatru dworskiego Cuvilliés-Theater 1751 - 1753 . Dla zespołu pałacowo-parkowego w Nymphenburgu zaprojektował pałacyk myśliwski Amalienburg ( 1734 - 1739 ). Jego dziełem jest także monachijski Pałac Holstein z sztukatorską dekoracją Johanna Zimmermanna (obecnie rezydencja biskupa) i fasada kościoła Teatynów ( 1765 - 1768 ). W Bonn pracował nad wystrojem wnętrz pałacu Brühla i bramą wjazdową pałacu elektorskiego (Koblenzer Tor) obecnie budynek należy do kompleksu zabudowań uniwersyteckich, w Brühl pracował nad wystrojem wnętrz zespołu pałacowego (Augustusburg i Falkenlust). Wraz z braćmi Zimmermann, Dominikusem i Johannem, zajmował się dekoracją pomieszczeń pałacu Nymphenburg.
• Johann Georg Starcke, niemiecki architekt, który pracował w Dreźnie i jego okolicy. W swoich pracach łączył elementy baroku francuskiego i włoskiego. Zaprojektował Ogród Włoski z pawilonem ( 1669 ) oraz pałac na terenie drezdeńskiego Grossen Garten ( 1678 - 1683 ). Brał udział w pracach związanych z przebudową zamku królewskiego Residenzschloss 1691 - 1693 , ujeżdżalni dworskiej w Dreźnie i budynku Starej Giełdy w Lipsku ( 1678 - 1683 ).
• Matthäus Daniel Pöppelmann , niemiecki architekt późnego baroku. Studiował we Włoszech, gdzie zainteresował się twórczością Fontany . Poznał też prace austriackiego architekta Johanna Hildebrandta . Pöppelmann w swoich projektach wprowadzał bogatą, symetryczną ornamentykę, która zbiżała jego twórczość do rokoko. Pracował w Berlinie, przy przebudowie zamku, Dreźnie i okolicach oraz w Warszawie. Najsłynniejszym dziełem Pöppelmanna jest drezdeński Zwinger ( 1711 - 1728 ). Wewnętrzny dziedziniec (o pow. ok. 1 ha ) z ogrodem w stylu francuskim okala galeria oraz jedno i dwukondygnacyjne pawilony. Brama prowadząca na dziedziniec została zaprojektowana w formie łuku triumfalnego i wieńczona wielką koroną (stąd jej nazwa Kronentor – Brama Koronna). Pöppelmann pracował także przy budowie lub przebudowie innych obiektów: w Dreźnie – pałac Taschenberg (1711-1715), pałac Japoński ( 1715 ), pałac w barokowych ogrodach Grossedlitz, pałac Pillnitz koło Drezna (1720-1723), pałac w Moritzburgu ( 1723 - 1733 ). Zaprojektował również drezdeński most Augusta – Augustusbrücke ( 1727 - 1731 ).
• Georg Bähr , architekt niemiecki pracujący przede wszystkim w Dreźnie . Jego najważniejszym projektem była budowa luterańskiego kościoła Frauenkirche (kościół Mariacki) ( 1726 - 1743 ). Kościół został zaprojektowany na planie centralnym i zwieńczony wysoką kopułą z ciosów . Schody prowadzące na kolistą emporę zostały umieszczone w czterech ryzalitach przylegających do bryły budowli. Inne prace Bähra to Hotel Saski (Hôtel de Saxe) w Dreźnie, kościoły w Loschwitz (Drezno) ( 1705 - 1708 ), Schmiedebergu (w pobliżu Altenbergu ) ( 1713 - 1716 ) i Forchheim ( 1719 - 1726 .
• Gaetano Chiaveri architekt włoski, pracował w Niemczech, Polsce i Rosji. Efektem jego działalności w Niemczech są drezdeńskie budowle: Pałac Maksymiliana i katolicki kościół dworski – Hofkirche ( 1739 - 1751 ). Budynek katedry został zaprojektowany na planie bazyliki o podwyższonej nawie środkowej i półkolistym obejściu. Fasadę o giętych liniach akcentuje smukła, czterokondygnacyjna, ażurowa wieża z cebulastym hełmem .

W XVIII wieku zapanowała moda na niewielkie pałacyki i pawilony ogrodowe lokalizowane na terenie rozległych założeń ogrodowych i parkowych. Do największych budowli o tym charakterze należą rokokowe pałace w pobliżu Stuttgartu :

• Monrepos, budowany od 1760 przez Philippe de la Guêpière. Pałac na wodzie Monrepos to jeden z wielu obiektów założenia parkowo-pałacowego w Ludwigsburgu ; barokowy zespół budowli powstał na zlecenie Eberharda Ludwika Wirtemberskiego i był wzorowany na francuskim Wersalu . Główny obiekt – rezydencja, zbudowany przez Johanna Friedricha Nette i Donato Giuseppe Frisoni, był gotowy w 1733 . Letni, myśliwski pałacyk Favorite, powstał w latach 1717 - 1723 według projektu Donato Giuseppe Frisoni.
• Solitude ( 1764 - 1775 ), zbudowany na zlecenie Karola Eugeniusza Wirtemberskiego przez Friedricha Weyhinga, Philippe de la Guêpière i Reinholda Ferdinanda Heinricha Fischera ok. 12,0 km od Ludwigsburga.

Ciekawym przykładem barokowej urbanistyki jest projekt zabudowy Karlsruhe w Wirtembergii . Miasto zostało założone w 1715 r. przez Karola Wilhelma . Centralnym punktem planu stała się wieża ocalała z średniowiecznej zabudowy obronnej (na szczycie Turmberg w Durlach ). Do wieży dobudowano pałac a od niej, promieniście, wytyczono 32 aleje parkowe. Do zespołu pałacowo-parkowego początkowo przylegało niewielkie osiedle, które dało początek miastu.

Literatura

• Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, 1990 r.
• Sztuka baroku, red. Rolf Toman, Kōln: Kōnemann 2000 r.
• Sztuka Świata, t. 7, praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, 1994 r.
• David Watkin, Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo Arkady 2006 r.

Zobacz też

, historia architektury