Archelaos I (
gr.
Άρχέλαος Α) – król Macedonii z rodu
Argeadów
. Panowanie Archelaosa odznaczało się wzrostem zamożności i siły militarnej państwa. Zapamiętany został przez potomnych jako reformator i mecenas sztuki.
Objęcie władzy
Archelaos był wielokrotnie oskarżany przez antycznych pisarzy o bezwzględność w dążeniu do władzy. Między innymi
Platon
oskarżał go o zamordowanie wuja,
Alketas
. W oskarżeniach tych mogło kryć się jednak ziarnko prawdy gdyż w przekazie
Kurcjusza Rufusa
Archelaos tuż po objęciu tronu nakazuje stracić wuja wraz z jego synami pod zarzutem zdrady. Według tego świadectwa egzekucja ta mogła wpisywać się w ogólną akcje umacniania swojej władzy jaką przeprowadził Archelaos tuż po objęciu tronu, czyli w tym wypadku pozbycia się ewentualnych konkurentów do tronu. Na równi z tym twierdzeniem należałoby również dopuścić możliwość prawdziwości zarzutów względem Alketasa i tym samym zasadności jego egzekucji. Dla lepszego umocnienia się na tronie i pozyskania wsparcia innej linii rodu królewskiego Archelaos wydał jedna ze swoich córek za wnuka Menelaosa, Filipa.
Panowanie Archelaosa
Porażka ateńskiej
ekspedycji na Sycylię
zmusiła
Ateny
do zmiany polityki wobec Macedonii. W zamian za dostarczenie drewna na rozbudowę ateńskiej floty Archelaos w
410
uzyskał wsparcie ateńskich okrętów podczas oblężenia i zdobycia Pydny. Mieszkańców miasta przesiedlono w miejsce oddalone od wybrzeża nie obsadzając jednak samego miasta macedońską załogą, gdyż królowi nie zależało na porcie jaki posiadała Pydna a jedynie na tym by nikt z jego wrogów z tego portu nie korzystał. W dalszym ciągu rozwijały się dobre stosunki z Atenami. Ateńczykom pozwolono nabywać macedońskie drewno, metale i inne produkty a także budować na macedońskim wybrzeżu kadłuby okrętów. Wdzięczni Ateńczycy wpisali w
407
/
406
króla wraz z jego synami na oficjalną listę proxenoi i euergetai (dobroczyńców) Aten. Za panowania Archelaosa nastąpił wzrost zamożności królestwa. Być może pod jego władzę dostały się kopalnie w Bisaltii. Z okresu jego panowania pochodzą monety bite według stopy perskiej, a także monety o mniejszym nominale służące do handlu z Atenami.
Reformy
Ciągłą troską Archelaosa podwyższanie obronności państwa. Dla ochrony przed najazdami z północy król założył osadę i twierdzę po pajońskiej stronie
Żelaznej Bramy
. Na czasy panowania Archelaosa przypada także budowa wielu innych twierdz na obszarze Macedonii a także umacnianie już istniejących miast. Rozumiejąc słabość własnych żołnierzy Archelaos starał się dozbroić macedońską armię; być może zaczął dołączać do oddziałów hoplitów rekrutowanych z greckich
polis
leżących na terenie jego królestwa oddziały macedończyków szkolonych na wzór grecki (tzn. jako hoplitów). Pogląd ten jest jednak rewidowany przez historyków. Dla zwiększenia mobilności armii Archelaos stworzył sieć dróg prowadzących przez jego królestwo. Z panowaniem tego właśnie króla wiązane jest przeniesienie stolicy Macedonii z
Ajgaj
do
Pelli
. Choć nowa stolica nie posiadał takich walorów obronnych jak Ajgaj i leżała w okolicy o gorszym klimacie to dzięki bliskości rzeki Ludias posiadała dostęp do morza, a tym samym zapewniała królowi dochody z pośrednictwa w eksporcie macedońskich produktów.
Polityka zagraniczna i wojny
Około roku
400
Archelaos interweniował w
Tesalii
gdzie wspomógł arystokratyczny ród Aleuadów dzięki czemu uzyskał kontrolę nad leżącą między obu krajami Perrajbię, a także otrzymał obywatelstwo
Larissy
. W tym czasie mimo wzrostu znaczenia Macedonii i jej siły Archelaos toczył wojnę z dwoma małymi królestwami Górnej Macedonii; Linkos i Elimeją. Przez długi czas przewagę utrzymywało Linkos gdy jednak Archelaos porozumiał się z władcą Elimei i dał mu za żonę swoją córkę układ sił się zmienił.
Archelaos jako mecenas greckiej sztuki
Archelaos patronował greckiej kulturze i propagował ją na swoim dworze, w
Dion
organizował zawody sportowe na wzór tych z Olimpii. Freski w jego pałacu malował wybitny grecki malarz
Zeuksis z Heraklei
.
Eurypides
został królewskim
hetajrem
, wystawił także w teatrze w Pelli swoją sztukę zatytułowaną Archelaos, a być może także Bachantki. Gościem macedońskiego dworu był również
Agaton
, autor poezji epickiej Chojnikos oraz słynny muzyk
Timoteos z Miletu
.
Śmierć
Archelaos padł ofiarą morderstwa w roku
399
. Zabójcami okazali się
Krateros
, Hellanokrates z Larissy i Dekamnichos. Dwóch z nich należało do grona chłopców królewskich jeden natomiast był już absolwentem szkoły chłopców królewskich. Zabójcy kierowali się motywami osobistymi, gdyż każdy z nich został znieważony przez Archelaosa. Po morderstwie przez krótki czas władzę udało się zdobyć jednemu z zabójców, Kraterosowi. Wraz ze śmiercią Archelaosa rozpoczyna się długi okres słabości Macedonii naznaczony walką o tron między różnymi członkami dynastii oraz obcymi interwencjami. Po śmierci Archelaosa ustanowiono jego pośmiertny kult.
Bibliografia
- Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond: Starożytna Macedonia : początki, instytucje, dzieje. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999, ss. 68-98. .
- Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond: Geniusz Aleksandra Wielkiego. Warszawa: Axis, 2000, s. 42. .
- Krzysztof Nowotka: Aleksander Wielki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2007, ss. 35-36. .
-
Arystoteles
Polityka
-
Kwintus Kurcjusz Rufus
Historia Aleksandra Wielkiego VI 11, 26
-
Platon
Dialogi (Gorgiasz)
-
Tukidydes
Wojna peloponeska
Zobacz też
