Witraż – ozdobne wypełnienie okna, wykonane z kawałków kolorowego
szkła
wprawianych w
ołowiane
ramki, stosowane głównie w
kościołach
. Ramki stanowią kontur rysunku, kreskowanie na szkle lub malowanie na nim przeźroczystymi farbami podkreśla charakterystyczne elementy (głowę, oczy, ręce, fałdowanie szat, cieniowanie figur itp.). Technika witrażu znana była od wczesnego
średniowiecza
, a rozwinęła się w
sztuce gotyckiej
. Renesans witrażownictwa nastąpił na przełomie wieków
XIX
i
XX
w
sztuce secesji
. W średniowieczu witraże pełniły również funkcje dydaktyczne, miały za zadanie przekazywanie treści religijnych ludziom nie znającym pisma.
Historia
Do powstania techniki witrażu najprawdopodobniej przyczyniły się
bizantyjskie
mozaiki
. W
Europie
pierwsze witraże pojawiły się w
średniowieczu
, w
X
wieku w
Reims
(
Francja
), a także w
Niemczech
, skąd pochodzi najstarszy udokumentowany fragment witrażu – tzw. okrąg z Wissenburga datowany na
IX
w. Samo użycie barwnych szkieł w oknach miało miejsce już w
VI
w.[1] Rozkwit witrażownictwa nastąpił w okresie
gotyku
.
Do
Polski
technika ta trafiła dopiero w
XIV
w. Najważniejszym ośrodkiem na początku był
Kraków
. Za najbardziej znanych polskich twórców witraży uznawani są
Józef Mehoffer
i
Stanisław Wyspiański
. Pierwszy z nich dzięki wygraniu konkursu na projekt witraży do szwajcarskiej katedry we
Fryburgu
i ich realizację w latach 1896-1936, czym w pokonanym polu zostawił całą ówczesną europejską czołówkę znanych twórców. Wielu znawców [] uważa Wyspiańskiego za najwybitniejszego polskiego witrażystę, a jego dzieło Bóg Ojciec/Stań się z krakowskiego
kościoła Franciszkanów
za jeden z najpiękniejszych witraży świata.
Pojedynczym artystą, który położył największe zasługi dla rozwoju współczesnego witrażownictwa, był żyjący w
USA
na przełomie XIX i XX w.
Louis Comfort Tiffany
. Jego dokonania (zobacz sekcję Technika) poszerzyły możliwości artystyczne twórców witrażu. Dzięki temu technikę tą, która do tej pory przeznaczona była głównie dla budynków sakralnych, coraz częściej stosowano w zwykłych pomieszczeniach mieszkalnych. Tiffany był także pomysłodawcą zastosowania witrażu w
kloszach
lamp. Okres jego działania to apogeum stylu
Art Nouveau
, zwanego też secesją, który był drugim po gotyku okresem bujnego rozkwitu witrażownictwa.
Technika
W pierwszym okresie rozwoju witrażownictwa – od
X
do
XVI
w., posługiwano się
szkłem
barwionym przez topienie masy szklanej razem z
tlenkami
metali
. Pierwotnie – w okresie antycznym barwione szkło miało naśladować
szlachetne
i
półszlachetne kamienie
, a jego cena była porównywalna z wartością klejnotów[2]. Szklane elementy wycinano za pomocą rozgrzanego metalowego pręta. Proces produkcji szklanych tafli jest w niezmienionej formie stosowany do dzisiaj a polega na ręcznym wydmuchaniu dużej bańki szkła a następnie rozcięciu jej i rozciągnięciu do odpowiedniego rozmiaru. Szkła wykonywane ręcznie, zwłaszcza te z wczesnego okresu średniowiecza charakteryzują się smugami, niejednorodnością oraz zróżnicowaną grubością tafli.
W okresie drugim, od XVI w. do czasów współczesnych, rozpowszechniło się malowanie szkła farbami szkliwnymi, niskotopliwymi, utrwalanymi poprzez wypalanie
kolory
i
farby
. Technika ta pozwalała na osiągnięcie pełnej gamy barw oraz precyzyjnego rysunku przedstawienia.
Na przełomie XIX i XX w.
L.C. Tiffany
zastosował nowy rodzaj szkieł tzw. opalizowanych. Wprowadził on także nową, trwalszą i bardziej finezyjną, technikę łączenia wszelakich szkieł witrażowych – przy pomocy owijania elementów folią miedzianą i lutowania
cyną
.
Ciekawostki
Największy w
Europie
witraż (212 m2) znajduje się w
Rypinie
[3].
Przypisy
Zobacz też