Jan Żabiński (ur.
8 kwietnia
1897
w
Warszawie
, zm.
26 lipca
1974
w Warszawie) – polski
zoolog
,
fizjolog
, popularyzator
zoologii
, powstaniec warszawski. Brat dr
Hanny Petrynowskiej
.
Stopień inżyniera agronomii uzyskał w
SGGW
, doktorat z
fizjologii
obronił w
Uniwersytecie Warszawskim
, habilitował się w
UMCS
w Lublinie.
Mając już poważny dorobek naukowy został organizatorem
Ogrodu Zoologicznego w Warszawie
, a w
1929
został powołany na pierwszego dyrektora Ogrodu. Pełnił tę funkcję do marca
1951
.
W latach 1918-1944 prowadził pracę dydaktyczną w szkołach średnich, w SGGW i tajnym Uniwersytecie Warszawskim.
We wrześniu 1939 ZOO, położone blisko jednej z baterii artylerii obrony przeciwlotniczej Warszawy, zostało silnie zbombardowane. Wiele zwierząt zginęło wówczas lub uciekło z ogrodu. Wiele z pozostałych hitlerowcy wywieźli później do innych ogrodów (m.in. w Królewcu, Hanowerze i Wiedniu). Opustoszałe pomieszczenia Jan Żabiński wraz z żoną Antoniną wykorzystywali ukrywając Żydów szmuglowanych z terenów
warszawskiego getta
. W przemycie tym Żabiński sam brał udział, odwiedzając getto pod pozorem poszukiwania odpadów do karmienia świń, hodowanych wówczas na terenie ogrodu. W ciągu trzech lat przez ZOO przeszły setki uciekinierów, niektórzy z nich mieszkali w piwnicy willi Żabińskich, znajdującej się na terenie ogrodu. Tę działalność dra Żabińskiego i jego żony
izraelski
instytut
Yad Vashem
uhonorował, nadając obojgu w 1965 tytuł
Sprawiedliwych wśród Narodów Świata
. Wśród uratowanych była rzeźbiarka
Magdalena Gross
.
Jan Żabiński był żołnierzem
Armii Krajowej
, dosłużył się stopnia
porucznika
. Dowodził plutonem w
powstaniu warszawskim
, ciężko ranny znalazł się w niewoli w oflagu.
Pod koniec
1945
wrócił do Polski i podjął pracę naukową oraz popularyzatorską, głównie w
Polskim Radio
. Wygłosił ponad 1500 pogadanek, stając się ulubieńcem słuchaczy. Od 1947 był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Popularyzował akcję przywracania
żubra
przyrodzie, od 1947 redagował "Księgi Rodowodowe Żubrów".
Wydał ponad 60 książek popularnonaukowych, a także 6 przekładów oraz 32 prace i rozprawy naukowe. Odznaczony Krzyżem Komandorskim
Polonia Restituta
, otrzymał m.in. nagrodę m.st. Warszawy, nagrodę im. Brunona Winawera, nagrodę Polskiego Radia "Złoty Mikrofon".
W 2007 amerykańska pisarka Diane Ackerman opublikowała książkę "The Zookeeper's Wife" (w wolnym tłumaczeniu "Żona dyrektora ZOO") dotyczącą bohaterskiego zachowania rodziny Żabińskich w czasie wojny. Jest ona oparta głównie na pamiętnikach Antoniny Żabińskiej. W 2009 w wydawnictwie Świat Książki ukazał się polski przekład pod tytułem "Azyl. Opowieść o Żydach ukrywanych w warszawskim ZOO". Jan Żabiński i jego żona Antonina zostali pochowani na Powązkach w Warszawie, kw. 212.
Linki zewnętrzne
