Andrzej Szeptycki
arcybiskup metropolita lwowski i halicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
Andrzej Szeptycki
Data i miejsce urodzenia	29 lipca 1865 Przyłbice Cesarstwo Austriackie   Cesarstwo Austriackie
Data i miejsce śmierci	1 listopada 1944 Lwów   Polska
Wyznanie	katolickie
Kościół	obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
Śluby zakonne	11 sierpnia 1892
Prezbiterat	3 września 1892
Nominacja biskupia	2 lutego 1899
Sakra biskupia	13 września 1899

Metropolita w szatach pontyfikalnych

Lwów , pałac metropolitów greckokatolickich, XVIII wiek

Fasada soboru św. Jura . Na szczycie św. Jerzy walczący ze smokiem

Tablica pamiątkowa na ścianie domu przy ul. św. Jana 11 w Krakowie, w którym mieszkał Andrzej Szeptycki

Andrzej Szeptycki OSBM (zwany przez Ukraińców Kyr Andrej, właściwie Roman Maria Aleksander Szeptycki, ur. 29 lipca 1865 w Przyłbicach k. Jaworowa – zm. 1 listopada 1944 we Lwowie ) – greckokatolicki arcybiskup metropolita lwowski i halicki , biskup kamieniecki . Sługa Boży Kościoła katolickiego ^[1].

Dzieciństwo i młodość

Był synem hrabiego Jana Kantego Remigiana Szeptyckiego ( 1836 - 1912 ) i Zofii Ludwiki Cecyli Konstancji Szeptyckiej, hrabianki Fredro (1837-1904), córki Aleksandra Fredry . Urodził się w 8 miesięcy po śmierci swego najstarszego brata – Stefana. Pierwszą komunię przyjął w Przyłbicach 17 maja 1876 .

Jesienią 1879 rodzice zawieźli go do Krakowa (zamieszkał u profesora Hugo Zatheya) i zapisali do klasy V gimnazjum św. Anny. W 1883 ukończył gimnazjum, 1 października 1883 rozpoczął jednoroczną służbę wojskową w huzarach w Krakowie. Po ukończeniu służby studiował na uniwersytetach we Wrocławiu (prawo, od 23 października 1884 do 28 stycznia 1886) i w Krakowie.

Jesienią 1886 wyjechał do Rzymu , uzyskując audiencję u papieża. Jesienią i zimą 1887 podróżował po Imperium Rosyjskim , gdzie spotkał się m.in. z Władimirem Sołowjowem i Wołodymyrem Antonowyczem , tej samej zimy powtórnie wyjechał do Rzymu.

Rodzina

Pierwsza wzmianka o protoplaście rodu – Fiodorze z Szeptyc, pochodzi z 1469 , kiedy to Kazimierz Jagiellończyk wracając ze Lwowa, potwierdził w Gródku jemu oraz jego bratankom Fiodorowi, Gelbowi i Sieńce dziedziczne posiadanie wsi Szeptyce, Woszczańce i Kanafosty.

Po rozbiorach Polski rodzina Szeptyckich została dopuszczona do austriackiego tytułu hrabiowskiego.

Andrzej Szeptycki był spokrewniony z Wiśniowieckimi i Ledóchowskimi , nosił tytuł hrabiego . Był w ówczesnej polskiej opinii publicznej postacią kontrowersyjną. Skomplikowane były dzieje rodziny Szeptyckich, w której istniała polsko-ukraińska świadomość narodowa.

Oto kilka przykładów:

• Andrzej Szeptycki był duchowym przywódcą Ukraińców
• jeden z braci – błogosławiony Kazimierz (o. Klemens) , Sprawiedliwy wśród Narodów Świata , był archimandrytą zakonu studytów . Zmarł 1 maja 1951 roku w więzieniu sowieckim we Włodzimierzu nad Klaźmą .
• kolejny z braci – Stanisław był austriackim i polskim generałem, gubernatorem Generalnego Gubernatorstwa Lubelskiego w Królestwie Polskim ( kwiecień 1917 - luty 1918 )^[2], dowódcą armii Wojska Polskiego w wojnie polsko-bolszewickiej , ministrem spraw wojskowych II Rzeczypospolitej ( 1923 ). W 1922 wkraczał na czele polskich wojsk do odzyskanych Katowic .
• 19 czerwca 1940 Gestapo zamęczyło w Rotundzie Zamojskiej jego brata Aleksandra, właściciela majątków Łabunie i Łaszczów . Był on jedną z pierwszych ofiar pacyfikacji Zamojszczyzny .
• 27 września 1939 , w trakcie agresji ZSRR na Polskę , w rodowym majątku Szeptyckich w Przyłbicach , funkcjonariusze NKWD zamordowali jego brata Leona wraz z żoną Jadwigą , etnografem , kolekcjonerką i miłośniczką pieśni ukraińskich.
• Bratanek i zarazem chrześniak metropolity, noszący to samo imię (syn Leona), Andrzej Szeptycki był klerykiem rzymskokatolickim. Będąc dopiero na pierwszym roku w seminarium we Lwowie, jako oficer rezerwy otrzymał zezwolenie biskupa na udanie się na front. Został zamordowany przez NKWD w Katyniu .

Kariera duchowna

W 1888 porzucił życie świeckie, wstępując 29 maja do zakonu bazylianów w Dobromilu , przyjął zakonne imię Andrej ( apostoł Andrzej , młodszy brat Szymona-Piotra uznawany jest za patrona Kościoła obrządku greckiego). Po krótkim stażu zakonnym zostaje wysłany w czerwcu 1891 przez generała zakonu bazylianów na Bukowinę , do monasteru w Białokiernicy^[3] w celu przeprowadzenia istotnych reform w tamtejszych klasztorach unickich . Po wykonaniu tego zadania wraca do Galicji opromieniony sławą organizatora o europejskim formacie. W 1890 – jeszcze przed święceniami kapłańskimi został przeorem . Śluby zakonne złożył w monasterze w Krystynopolu 11 sierpnia 1892, 3 września w Przemyślu został wyświęcony przez biskupa Julijana Pełesza , a prymicja odbyła się 11 września w Przyłbicach.

2 lutego 1899 mianowany biskupem ordynariuszem stanisławowskim ( sakrę przyjął 13 września 1899), gdzie prowadzi żywe kontakty z moskalofilami . 31 października 1900 został mianowany przez papieża Leona XIII metropolitą halicko-lwowskim (urząd objął 17 stycznia 1901 ).

Był rzecznikiem idei zjednoczenia prawosławia z grekokatolicyzmem, a także zjednoczenia wszystkich Ukraińców w jednej wierze.

Działalność religijna i polityczna w Galicji i II Rzeczypospolitej

W Galicji

Został członkiem Izby Panów wiedeńskiego parlamentu, był wicemarszałkiem galicyjskiego Sejmu Krajowego . Przyczynił się do założenia w 1900 we Lwowie pisma Mołoda Ukrajina. Założył we Lwowie Ukraińskie Muzeum Narodowe. W 1908 roku Szeptycki w zdecydowany sposób potępił zabójstwo polskiego namiestnika Galicji, Andrzeja Potockiego dokonane przez ukraińskiego studenta Mirosława Siczyńskiego ^[4]. Metropolita wspierał porozumienie polsko-ukraińskie w Galicji, którego konsekwencją miała stać się przygotowywana demokratyzacja ordynacji wyborczej do Sejmu Krajowego Galicji ^[5]. Na przeszkodzie realizacji tych zamierzeń stanął wybuch I wojny światowej .

I wojna światowa

Z wybuchem I wojny światowej metropolita Szeptycki wiązał duże nadzieje na rozszerzenie grekokatolicyzmu na wschód, jak również na położenie fundamentów pod przyszłą unifikację religijną i polityczną narodu ukraińskiego.

W czasie I wojny światowej został aresztowany we wrześniu 1914 i następnie internowany przez okupujących Lwów Rosjan oficjalnie za uprawianie prozelityzmu wśród prawosławnych, co spowodowało znaczny wzrost jego popularności w kręgach ukraińskich.

Rosyjski gubernator wojenny Galicji hr. Grigorij Bobrinski, próbując realizować politykę rusyfikacji Galicji Wschodniej ^[6]dokonał jednocześnie masowych aresztowań ukraińskich działaczy narodowych i społecznych, dokonując ich zsyłki w głąb Imperium Rosyjskiego . Bobrinski wprowadził na terenie okupowanym podział na gubernie , zamknął szkoły z Uniwersytetem Lwowskim na czele, sprowadził prawosławnego biskupa Eulogiusza (Gieorgijewskiego) i mianował go administratorem Cerkwi na terenach okupowanych.

Metropolita Szeptycki był najbardziej prominentnym zesłańcem . Deportowany do Kijowa , zwolniony z aresztu domowego przez Aleksandra Kiereńskiego ^[7] po zwycięstwie rewolucji lutowej w Rosji . Wyjechał wtedy do Piotrogrodu na rozmowy z demokratycznym rządem rosyjskim , dotyczące statusu Ukrainy Naddnieprzańskiej. Po powstaniu Ukraińskiej Centralnej Rady metropolita powrócił do Kijowa na rozmowy z przedstawicielami Rady o koordynacji działań na rzecz niepodległości Ukrainy i zjednoczenia narodowego. Uzyskał z kolei od nich zapewnienie, że kościół greckokatolicki odegra doniosłą rolę w budowie ukraińskiej państwowości.

Po rozmowach w Kijowie metropolita wyjechał do Szwecji, Danii, Niemiec, a następnie Austrii, gdzie został przyjęty na audiencji przez cesarza Karola I . Następnie wybierał się do Włoch, jednak władze włoskie wskutek protestów dyplomacji francuskiej i rosyjskiej odmówiły mu pozwolenia na wjazd. Wrócił do Lwowa 10 września 1917 , i skoncentrował się na odbudowie ukraińskiego życia religijnego. Po podpisaniu między Cesarstwem Niemieckim a Ukraińską Republiką Ludową traktatu brzeskiego , którego metropolita Szeptycki był zagorzałym obrońcą^[8], wyjechał ponownie do Wiednia, gdzie 28 lutego 1918 wygłosił w Izbie Panów wystąpienie, w którym odwołał się do prawa samostanowienia i samookreślenia narodów ( Czternaście punktów Wilsona ).

Wojna polsko-ukraińska i wojna polsko-bolszewicka

Już 1 listopada 1918 rano metropolita został poinformowany przez ukraińskich oficerów o przejęciu władzy we Lwowie i proklamowaniu Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej . W obliczu polsko-ukraińskiego konfliktu Andrzej Szeptycki opowiedział się po stronie ukraińskiej. Za tą decyzją stało jego samookreślenie narodowe i wizja, że poprzez utworzenie niepodległej Ukrainy uda się zjednoczyć Cerkiew prawosławną na Ukrainie z Cerkwią Greckokatolicką ^[9] . W całej metropolii halicko-lwowskiej odprawiono nabożeństwa w intencji narodu i państwa ukraińskiego, we Lwowie metropolita celebrował je 3 listopada . Zarówno hierarchia greckokatolicka, jak i rzymskokatolicka, udzieliły poparcia przeciwnym stronom konfliktu, jednak współpracowały ze sobą, jeśli chodzi o starania o uwolnienie aresztowanych duchownych czy humanitarne prowadzenie działań zbrojnych. Metropolici: rzymskokatolicki (abp Józef Bilczewski ) i greckokatolicki (abp Andrzej Szeptycki) wydali wspólne odezwy: 16 listopada w sprawie zaprzestania walk, i 14 grudnia o wymianę jeńców wojennych.

Wskutek jego wsparcia dla niepodległości Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej , we wrześniu 1919 rząd polski podjął nieoficjalne kroki w celu odwołania Szeptyckiego ze Lwowa i przeniesienie go do Rzymu, jednak starania te spotkały się z sprzeciwem Watykanu.

W kwietniu 1920 Andrzej Szeptycki poparł sojusz polsko-ukraiński wyrażony w układzie Piłsudski - Petlura i nie pogodził się z opuszczeniem ukraińskiego sojusznika przez Polskę w czasie rokowań rozejmowych pomiędzy Polską a RFSRR i ostatecznym kształtem polsko-sowieckiego traktatu pokojowego , z pominięciem Ukraińskiej Republiki Ludowej ^[10].

Okres międzywojenny

Wobec zawarcia traktatu ryskiego w 1921 wyjechał do zachodniej Europy, gdzie przez dwa lata obok emigracyjnego rządu ZURL zabiegał u rządów Francji i Wielkiej Brytanii o uznanie suwerenności Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej na terenie Galicji Wschodniej ^[3]. Polska opinia publiczna była zbulwersowana działaniami Szeptyckiego, co stawiało jego brata generała Stanisława Szeptyckiego , w trudnej sytuacji^[4]. Po ostatecznym uznaniu przez aliancką Radę Ambasadorów suwerenności Polski nad Galicją Wschodnią ( 15 marca 1923 ) i samorozwiązaniu następnego dnia rządu Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej Jewhena Petruszewycza , Andrzej Szeptycki zadecydował o powrocie w granice Polski . Przy powrocie 22 sierpnia 1923 został zatrzymany na granicy na 24 godziny i zwolniony po osobistej rozmowie z prezydentem RP Stanisławem Wojciechowskim i złożeniu na ręce prezydenta deklaracji lojalności wobec państwa polskiego.

W roku 1938 , wobec rozpoczętej przez władze administracyjne województwa lubelskiego przy użyciu Wojska Polskiego masowej akcji burzenia cerkwi i kaplic prawosławnych na Chełmszczyźnie i Polesiu lubelskim , metropolita Szeptycki wydał list pasterski, protestując przeciw takim działaniom^[11]. List został skonfiskowany przez administrację państwową (nie dopuszczono do jego oficjalnego rozpowszechnienia).

W 1938 Szeptycki wsparł utworzenie autonomicznej Ukrainy Karpackiej w obrębie Czecho-Słowacji , a następnie niepodległość Karpato-Ukrainy . Po zawarciu przez III Rzeszę i ZSRR paktu Ribbentrop-Mołotow , Szeptycki w sierpniu 1939 potępił nazizm .

Metropolita Szeptycki podczas II wojny światowej

W przededniu agresji III Rzeszy na Polskę metropolita Szeptycki zapoczątkował akcję, której celem było niedopuszczenie do antypolskich wystąpień i doradzał społeczności ukraińskiej życzliwą neutralność wobec Polski^[12][13]. Świadectwem publicznie zajętego stanowiska metropolity jest list pasterski Do duchowieństwa z 1 września 1939 , w którym szczególną uwagę poświęcił młodzieży:

W związku z wypadkami sabotażu ukraińskiego gen. Władysław Langner 5 września 1939 zwrócił się do metropolity z prośbą, ażeby pomógł utrzymać spokój w terenie. Metropolita wydał list pasterski do wiernych, zaznaczając w nim, że Niemcy są wspólnym wrogiem Polaków i Ukraińców^[15].

15 września 1939 na łamach ukraińskiej gazety Diło opublikowano wspólne oświadczenie metropolity oraz przewodniczącego UNDO Wasyla Mudrego , które dementowało powszechne we Lwowie pogłoski, jakoby Ukraińcy świadomie szkodzili Wojsku Polskiemu i aktywnie przeciwko niemu występowali:

Po agresji ZSRR na Polskę rozpoczętej 17 września i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną do Lwowa, Szeptycki oficjalnie zalecił kapłanom współpracę z nową władzą, choć odnosił się do niej zdecydowanie negatywnie^[3]. Już pod okupacją sowiecką w grudniu 1939 potajemnie wyświęcił na biskupa Josyfa Slipego .

Po ataku III Rzeszy na ZSRR i zajęciu Lwowa przez Wehrmacht napisał list powitalny, w którym dziękował za wyzwolenie spod bolszewickiego jarzma^[17] . Poparł wraz z biskupem Hryhoryjem Chomyszynem ogłoszony 30 czerwca 1941 akt niepodległości Ukrainy , opublikował potępienie "nieludzkiego i niehumanitarnego... ateistycznego Związku Radzieckiego"^[3]. W czasie okupacji niemieckiej, podobnie jak uprzednio - do czerwca 1941- w czasie okupacji sowieckiej – wobec braku prymasa Polski i nuncjusza apostolskiego, metropolita Szeptycki, prowadził samodzielną politykę wobec władz okupacyjnych, kontaktując się także bezpośrednio z episkopatem Niemiec. Dzięki temu w dystrykcie Galicja Ukraińcy byli uprzywilejowani; istniały np. greckokatolickie seminaria duchowne i Akademia Teologiczna (podczas gdy polskie były w tym czasie zamknięte). 22 lipca 1941 w imieniu swoim i narodu ukraińskiego kieruje do Hitlera własnoręcznie podpisaną deklarację chęci uczestnictwa w budowaniu "nowego porządku w Europie"^[3]. Po zdobyciu przez Wehrmacht Kijowa wysłał do Hitlera list z gratulacjami^[3].

Andrzej Szeptycki był przeciwnikiem obu ideologii totalitarnych : komunizmu i niemieckiego narodowego socjalizmu , realizowanych w praktyce wobec społeczeństwa II Rzeczypospolitej po agresji III Rzeszy i ZSRR przez obu okupantów – ZSRR i III Rzeszę . W liście z 29 sierpnia 1942 do papieża Piusa XII metropolita Szeptycki pisał :

Pomoc Żydom w czasie Holocaustu

Metropolita Szeptycki wysyłał apele do Hitlera o zaprzestanie represji wobec Ukraińców, w swoim pałacu ukrywał dwóch rabinów żydowskich^[3]. Dzięki jego pomocy wojnę przeżyli m.in. Lili Pohlmann z matką, Adam Daniel Rotfeld , Dawid Kahane z rodziną^[19], dwaj synowie bliskiego przyjaciela metropolity - Jecheskiela Lewina - rabina lwowskiego zamordowanego przez Niemców^[20], dwaj synowie głównego rabina Katowic Chameidesa^[19]. Oprócz tego przy współpracy swego brata Klemensa ^[21], ówcześnie ihumena klasztoru studytów w Uniowie zorganizował w oparciu o klasztory bazylianów całą sieć pomocy Żydom, dzięki której uratowano co najmniej kilkaset osób^[22]. Występował również otwarcie w obronie Żydów w liście do Heinricha Himmlera z lutego 1942 i podczas wizyty gubernatora dystryktu galicyjskiego Otto von Wächtera na początku 1943^[23]. Szeptycki uważał Holocaust za barbarzyństwo. Zabraniał wiernym pomagać Niemcom w mordowaniu Żydów^[4]. Dziennikarze izraelskiego dziennika Haaretz we wrześniu 2005 roku nazwali Szeptyckiego ukraińskim Schindlerem ^[24]. Na wniosek ocalonych z Holocaustu przez metropolitę, w Izraelu wznowiono postępowanie z wniosku Dawida Kahane w sprawie przyznania Andrzejowi Szeptyckiemu medalu Sprawiedliwy wśród Narodów Świata ^[25].

Stosunek do 14 Dywizji Grenadierów SS i UPA

W 1943 Niemcy w ramach Waffen-SS utworzyli 14 Dywizję Grenadierów SS rekrutowaną z ochotników ukraińskich. Biskupi greckokatoliccy Josyf Slipyj i Nikita Budka odprawili mszę dla żołnierzy dywizji^[26]. Do dywizji Szeptycki delegował kapelanów greckokatolickich^[27], aby wzmóc działalność duszpasterską oraz przeciwdziałać zdemoralizowaniu wiernych, co jednak zdaniem dr Andrzeja Zięby , nie przyniosło żadnego skutku^[28][29]. Sam Szeptycki jednak, mimo namów swoich współbraci, nie napisał listu do młodzieży ukraińskiej, który wzywałby ją do wstępowania w szeregi tej dywizji. Nie potępił także tych, którzy do niej wstąpili.

Podobnie dwuznaczny stosunek miał Szeptycki do UPA , ani jej nie potępiał, ani nie popierał. Na czele archidiecezji lwowskiej obejmującej tereny Małopolski Wschodniej stał od 1923 r. arcybiskup metropolita Bolesław Twardowski . Zwracał się on wielokrotnie do arcybiskupa metropolity Szeptyckiego z prośbami o powstrzymanie zbrodni. 30 lipca 1943 , w obliczu kulminacji wydarzeń rzezi wołyńskiej , arcybiskup Twardowski skierował list do metropolity Szeptyckiego z prośbą o zapobieżenie podobnym wypadkom w Galicji^[30]. List ten zapoczątkował wymianę korespondencji między obu hierarchami, trwającą do 8 marca 1944 . Arcybiskup Szeptycki opublikował dwa listy pasterskie do wiernych i duchowieństwa (Nie zabijaj z 21 XI 1942 r.^[31] i Posłanie do duchowieństwa i wiernych greckokatolickiej archidiecezji lwowskiej z 10 VIII 1943 r.^[32], a także w końcu 1943 specjalny list pasterski Mir o Hospodi (Pro wbiwannja swiaszczennikiw) w sprawie mordów na kapłanach^[33]), ale w listach do abp. Twardowskiego twierdził, że eksterminację Polaków poprzedziły: [...] bardzo liczne zabójstwa Ukraińców tylko dlatego, że byli Ukraińcami na Wołyniu, Lubelszczyźnie, Chełmszczyźnie i w okolicach Leżajska. Ponadto wskazywał on, że mordy na Polakach to również dzieło band dezerterów i porachunków^[34]. Zdaniem ks. prof. Józefa Mareckiego Podobne zarzuty nie mające potwierdzenia w faktach wskazywały na głęboką niewiedzę bądź cynizm Szeptyckiego^[35].

Arcybiskup Szeptycki uważał również, że powinien być wystosowany wspólny apel hierarchów do wszystkich wiernych obu obrządków o zapobieżenie przelewowi krwi, co ostatecznie nie nastąpiło.

Na terenie Wołynia grekokatolicy byli zaś nieznaczącą mniejszością – 11 100 wiernych (0,5% w 1931), kościół greckokatolicki zgodnie z konkordatem z 1925 nie posiadał struktur parafialnych^[36], a dla dominujących tam wyznawców prawosławia metropolita greckokatolicki nie był rozstrzygającym autorytetem duchowym, jako hierarcha innego wyznania i nie miał nawet możliwości dotarcia do nich z bezpośrednim przesłaniem wobec braku sieci parafii greckokatolickich ^[37]. Stanowisko zajęte przez abp. Szeptyckiego zniechęciło w marcu 1944 metropolitę Twardowskiego do kontynuacji wymiany listów. Nie oznaczało to zaprzestania kontaktów między sędziwymi hierarchami.

Metropolita Szeptycki wobec drugiej okupacji sowieckiej

Armia Czerwona wkroczyła ponownie do Lwowa 27 lipca 1944. W październiku 1944 pod nazwiskiem Szeptyckiego opublikowano list do Stalina z gratulacjami i podziękowaniem za przyłączenie ziem zachodnioukraińskich do Wielkiej Ukrainy^[3]. W opinii Andrzeja A. Zięby abp Szeptycki chciał iść na ugodę, żeby nie dopuścić do administracyjnej likwidacji struktury Kościoła greckokatolickiego przez władze państwowe ZSRR (co nastąpiło w przeciągu półtora roku od jego śmierci) i masowych represji policyjnych NKWD z tym związanych, albo też list jest mistyfikacją - falsyfikatem opublikowanym bez wiedzy metropolity, wobec stanu jego zdrowia, tuż przed jego śmiercią^[38].

Śmierć i pogrzeb

Zmarł 1 listopada 1944, w 79 roku życia. Po modlitwach greckokatolickich w Katedrze Świętego Jura o. Dionizy Kajetanowicz odprawił uroczystości żałobne w obrządku ormiańskokatolickim . Następnie arcybiskup metropolita Bolesław Twardowski i biskup Eugeniusz Baziak koncelebrowali recytowaną Mszę Świętą w obrządku łacińskim i Requiem przy katafalku zmarłego. Następnie trumnę wyniesiono przed katedrę i przemówienie pożegnalne wygłosił arcybiskup Josyf Slipyj . Kondukt pogrzebowy, w którym uczestniczyły tysiące ludzi^[19] przeszedł ulicami Lwowa w asyście kompanii honorowej Armii Czerwonej i powrócił do Katedry Św Jura. Trumnę złożono w podziemnej krypcie archikatedry św. Jura we Lwowie, tradycyjnym miejscu pochówku lwowskich arcybiskupów greckokatolickich^[39].

Losy cerkwi greckokatolickiej po śmierci Andrzeja Szeptyckiego

Krypta soboru św. Jura. Grób A.Szeptyckiego (po lewej stronie)

Arcybiskupstwo po Szeptyckim objął Josyf Slipyj, aresztowany przez NKWD już 11 kwietnia 1945 . Tego samego dnia aresztowani zostali również biskupi: Nikita Budka ( biskup pomocniczy archidiecezji lwowskiej), Hryhoryj Chomyszyn (biskup diecezji stanisławowskiej ), Mykoła Czarnecki (apostolski wizytator Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-słowiańskiego ), Iwan Łatyszewśkyj (biskup sufragan stanisławowski), a także Wasyl Wełyczkowski , ihumen klasztoru w Tarnopolu i inni wysocy rangą duchowni. W pałacu arcybiskupim i Katedrze Św Jura NKWD przeprowadziło rewizje^[40]. Aresztowani zostali wszyscy członkowie Episkopatu greckokatolickiego - "skazani" następnie przez NKWD na więzienie i długoletnią pracę przymusową w łagrach . NKWD aresztowało również ponad 800 z 2300 księży greckokatolickich "skazując" ich standardowo na 10 lat łagru. 1.105 księży zgodziło się w tej sytuacji formalnie przejść na prawosławie^[41].

Rozpoczęty we Lwowie 8 marca 1946 i trwający do 10 marca , nieuznany przez Watykan i zwołany przez stalinowskie władze "sobór" zwolenników likwidacji Cerkwi greckokatolickiej, zniósł unię z Rzymem i przyłączył formalnie Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego . W " pseudosoborze lwowskim " nie wziął udziału żaden biskup, jego uczestnikami byli podrzędni duchowni i agenci NKWD . 26 / 27 czerwca 1946 zostali aresztowani w Przemyślu przez Urząd Bezpieczeństwa biskupi: Jozafat Kocyłowski (biskup przemyski) i Hryhorij Łakota ( biskup sufragan przemyski)^[40]. Zostali przekazani NKWD we Lwowie , wywiezieni do Kijowa i – po odmowie przejścia na prawosławie - skazani na 10 lat łagru .

W latach 1946-1990 Kościół greckokatolicki był największą podziemną organizacją religijną w ZSRR , udzielającą wbrew sowieckim władzom sakramentów i nauczającą potajemnie religii. W katedrze łacińskiej we Lwowie o. Rafał Kiernicki udzielał sakramentów wiernym Kościoła greckokatolickiego. Samizdatowe pismo Kościoła greckokatolickiego Віра Батьків (Wira Bat'kiw) ( pol. Wiara ojców) redagował i wydawał Teodozjusz Starak , po uzyskaniu niepodległości przez Ukrainę pierwszy poseł Ukrainy w Polsce.

Ukraińska Cerkiew Greckokatolicka odrodziła się oficjalnie w 1990 , a pełną działalność podjęła po powrocie z emigracji na Ukrainę kardynała Myrosława Lubacziwskiego ( 31 marca 1991 ), zwierzchnika Cerkwi od śmierci abp Josyfa Slipego i Akcie niepodległości Ukrainy .

Współcześnie

W dniach 22-24 czerwca 1990 w Krakowie profesor Ryszard Łużny i doktor Andrzej Zięba pod auspicjami Komisji Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk zorganizowali międzynarodową konferencję "Metropolita Andrzej Szeptycki a kultura duchowa narodów Europy Środkowo-Wschodniej". Konferencja zgromadziła 31 referentów, w tym 17 z Polski, 5 z USA, 4 z Ukrainy, 3 z Włoch oraz po 1 z Kanady i Niemiec.

W 2008 roku wszedł na ekrany ukraińskich i polskich kin film ukraińskiego reżysera Ołesia Janczuka pod tytułem "Metropolit Andrej" – historyczny obraz życia Andrzeja Szeptyckiego. Produkcja jest finansowana prawie w całości z środków państwowych^[42].

W 2009 r. odbyła się w Krakowie druga konferencja na temat Andrzeja Szeptyckiego.

Proces beatyfikacyjny Andrzeja Szeptyckiego

Dwukrotnie, w 1958 i 1962, podejmowano starania o beatyfikację Andrzeja Szeptyckiego, jednak Watykan odrzucił te wnioski^[3]. Parę lat temu Archidiecezja Lwowska zakończyła przygotowanie nowego wniosku beatyfikacyjnego i przesłała go do Watykanu^[43]. Proces beatyfikacji metropolity Szeptyckiego został dwukrotnie zablokowany przez kardynała Stefana Wyszyńskiego ^[4].

Obecnie trwa kolejny jego proces beatyfikacyjny ^[44]. Wyniesieniu biskupa Szeptyckiego na ołtarze ostro sprzeciwiają się polskie środowiska kresowe , skupione wokół księdza Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego ^[4].

Jan Paweł II wypowiedział się o osobie abp. metropolity Andrzeja Szeptyckiego i jego beatyfikacji w homilii wygłoszonej 27 czerwca 2001 na hipodromie we Lwowie podczas Mszy Świętej , połączonej z beatyfikacjami męczenników ^[45] Kościoła katolickiego obrządku bizantyjsko-ukraińskiego , odprawionej w obrządku bizantyjsko-ukraińskim , następująco:

Zobacz też

• Zwierzchnicy Kościoła greckokatolickiego (Ukraińskiej Cerkwi greckokatolickiej)
• Szeptyccy
• Ukraińska cerkiew greckokatolicka w I połowie XX wieku
• Józef Bilczewski
• Bolesław Twardowski
• Józef Teodorowicz

Przypisy

Bibliografia

• Andrzej Szeptycki, Pisma wybrane, wybór: Maria H. Szeptycka, o. Marek Skórka OSBM , Kraków 2000, wyd. Znak , ;
• Zofia z Fredrów Szeptycka (opracował Bogdan Zakrzewski), Młodość i powołanie ojca Romana Andrzeja Szeptyckiego zakonu św. Bazylego Wielkiego, Wrocław 1993, ;
• Kurt I. Lewin Przeżyłem. Saga Świętego Jura spisana w roku 1946, Warszawa 2006, Wyd. Zeszyty Literackie , ;
• Grzegorz Mazur , Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski , Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939- 5 II 1946, Katowice 2007, Wyd. Unia Katowice, ;
• Maciej Mróz, Katolicyzm na pograniczu. Kościół katolicki wobec kwestii ukraińskiej i białoruskiej w Polsce w latach 1918-1925, Toruń 2003, ;
• Inna Pojizdnyk, Ukraiński Kościół Greckokatolicki wobec konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 1939-1946 w: Pamięć i Sprawiedliwość nr 1 (11)/2007, Warszawa 2007, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej , wersja elektroniczna ;
• Robert Potocki , Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej , ;
• Stanisław Stępień, Stanowisko metropolity Szeptyckiego wobec zjawiska terroru politycznego, w: Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały pod red. Andrzeja A. Zięby., Kraków 1994, ", s.120;
• Stanisław Stępień, Ставлення митрополита Андрея Шептицького до Польщі й поляків (Stawłennia mytropołyta Andreja Szeptyćkoho do Polszczi i poliakiw) Magazyn „Ji", Lviv 1997, nr 11 ( język ukraiński );
• Ryszard Torzecki , Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej ,Warszawa 1993 Wyd. PWN , .;
• Ks. Józef Wołczański , Korespondencja arcybiskupa Bolesława Twardowskiego z arcybiskupem Andrzejem Szeptyckim w latach 1943-1944 w: Przegląd Wschodni , 1992/93, t. 2, z. 2, s. 467-483.;
• Andrzej A. Zięba , Ewangelia, Ukraina. Gazeta Wyborcza (4-5 XI) 2000;
• Dwie twarze abp. Szeptyckiego , Rzeczpospolita , 29 listopada 2009 , wywiad Piotra Zychowicza z Andrzejem A. Ziębą .
• Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały pod red. Andrzeja A. Zięby., Kraków 1994, .

Linki zewnętrzne

• Portal o abp. Andrzeju Szeptyckim
• О. Іван Дацько. “Андрей Шептицький, Східні Католицькі Церкви і радикальне Православ’я”
• Uratował mnie arcybiskup
• Polski ziemianin, ukraiński metropolita
• "Dwie twarze abp. Szeptyckiego" - wywiad z Andrzejem Ziębą [dostęp 4 grudnia 2009]
• "Niewygodny" - film o metropolicie Szeptyckim