Ornat - w liturgii rzymskokatolickiej wierzchnia szata liturgiczna zakładana przez kapłana do mszy świętej .

Kolory ornatów

Kolor ornatu zależy od okresu liturgicznego lub wspomnienia (oficjum) dnia (Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego OWMR 346 wymienia sześć barw ornatów: biały, czerwony, zielony, fioletowy, czarny i różowy^[1] ):

• koloru białego (de facto czasem kremowego czy żółtego) używa się w mszach Okresu Wielkanocnego i Narodzenia Pańskiego , w święta i wspomnienia Chrystusa Pana (z wyjątkiem dotyczących jego Męki), świętych, którzy nie byli męczennikami; w uroczystości Wszystkich Świętych i św. Jana Chrzciciela, w święta św. Jana Ewangelisty, Katedry św. Piotra i Nawrócenia św. Pawła. Biały ornat jest również wykorzystywany w święta i wspomnienia Maryjne - często występuje on w wersji zwanej niebieską, z licznymi zdobieniami w tym kolorze.
• kolor złoty (również srebrny - dużo rzadziej stosowany) nie jest kolorem stricte liturgicznym, jest zaś kolorem uniwersalnym, często zastępując biały, używa się go również zamiast wszystkich innych - nie może jednak zastąpić czarnego ani fioletowego. Używany bywa podczas szczególnie uroczystych celebracji, w szczególności w Niedzielę Zmartwychwstania czy w Boże Narodzenie.
• koloru czerwonego używa się w niedzielę Męki Pańskiej (Palmową), w Wielki Piątek, w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w mszach o tematyce wiążącej się z Duchem Świętym (msza obrzędowa bierzmowania), w mszach w oficjach męczenników i apostołów, w mszach o Krzyżu Świętym i Męce Pańskiej, wyjątkowo również w mszach i obrzędach pogrzebowych za zmarłego papieża.
• koloru zielonego używa się w okresie zwykłym - "per annum",
• koloru czarnego dziś już rzadko używa się w czasie mszy pogrzebowych i we mszach za zmarłych, dawniej również w Wielki Piątek, najnowsze przepisy liturgiczne mówią o kolorze fioletowym.
• kolor fioletowy przypisany jest okresom pokuty i oczekiwania ( Wielki Post , Adwent ), a także mszom za zmarłych,
• kolor różowy przewidziany jest na niedziele Gaudete (III Adwentu ) i Laetare (IV Wielkiego Postu ), jako rozjaśniony fiolet symbolizuje radość w okresie pokuty i oczekiwania. (Obie nazwy łacińskie dotyczą radości.)

Rodzaje ornatów

Barokowy ornat skrzypcowy francuski (koniec XVII w.), wykonany z tabinu wiśniowego broszowanego i bordowego aksamitu. Parament z kościoła w Racławicach

Preteksta ornatu skrzypcowego wykonana z jedwabnego lampasu z dodatkiem nici złotych, ok. 1748 r., Racławice

Skrzypcowe

Do reformy liturgicznej w roku 1968 ornat był najczęściej szatą o szerokości ramion, w kształcie dwóch podłużnych części połączonych na ramionach, z otworem na głowę, zupełnie rozciętych po bokach, by ręce miały pełną swobodę ruchów. Ornat skrzypcowy wykonywany z drogocennych materiałów - adamaszku , atłasu , brokatu , aksamitu , altembasu ( złotogłowiu ) oraz rypsu , był szamerowany galonami i szychowany haftami , rzadziej złotem , zazwyczaj z pretekstą w kształcie kolumny lub krzyża . Czasami ornaty skrzypcowe kameryzowano (wysadzano) kamieniami szlachetnymi lub ich imitacjami . Ornat skrzypcowy ma kilka odmian :

• odmiana francuska - posiada krzyżową lub kolumnową, bardzo ozdobną pretekstę z tyłu, przód także posiada pretekstę, lecz jest mniej ozdobny. Odmiana ta funkcjonuje do dziś.
• odmiana rzymska - posiada pretekstę kolumnową z tyłu, a krzyżową (w kształcie litery T) z przodu. Odmiana ta także jest nadal używana.
• odmiana hiszpańska i brazylijska - posiada preteksty krzyżowe lub kolumnowe. Różni się znacznie kształtem od ornatu skrzypcowego, gdyż przypomina w wyglądzie gruszkę.
• odmiana belgijsko-niemiecka - posiada preteksty kolumnowe lub krzyżowe z tyłu. Nieznacznie różni się od francuskiego ornatu skrzypcowego. Nadal używana.
• odmiana św. Karola Boromeusza - przypomina dzisiejszy ornat gotycki, ale jest węższy.

Gotyckie

W użyciu był również dłuższy ornat gotycki (zwany starożytnym lub antycznym), nieco zbliżony wyglądem do ornatów posoborowych. Obecnie ornat jest luźno zwisającą szatą wkładaną przez głowę, szerszą, zwisającą nie tylko do przodu i do tyłu, ale i na boki. Najczęściej składa się z jednego płata materiału o eliptycznym kształcie, z dziurą pośrodku na głowę, często z ozdobnym kapturem i zdobioną pretekstą . Ornaty te także mają swoje odmiany :

• odmiana św. Andrzeja - przypomina dzisiejszy ornat gotycki bez kaptura, ma pretekstę w kształcie krzyża z wznoszącymi się ramionami. Odmiana ta jest nadal używana.
• odmiana zwykła - z pretekstą jak w ornatach skrzypcowych. Nadal używana.
• odmiana posoborowa - stylizowana na odmianę zwykłą, ale cechująca się dość dużą dowolnością w zdobieniach.

Aktualnie dopuszcza się stosowanie zarówno ornatów kroju skrzypcowego jak i gotyckiego, choć praktyka pokazuje częstsze stosowanie tego drugiego.

Ornat w innych obrządkach

W obrządku bizantyjskim odpowiednikiem ornatu jest felonion (fiełoń).

Bibliografia

• E.Stencel Przy ołtarzu Pana, wyd. Diecezjalne, Pelplin 1993

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Słownik liturgiczny
• Ornat