Ambona w kościele przyklasztornym w Rudach Raciborskich

Gotycka ambona w kościele św. Anny w Wilnie

Ambona ( gr. szczyt, podwyższenie), kazalnica – w budownictwie sakralnym miejsce służące kapłanom do czytania tekstów liturgicznych , głoszenia kazań . Przybierała różne formy architektoniczne: od trybuny wspartej na kolumnach (V-VI wiek) do zawieszonej na ścianie lub filarze . W kościołach chrześcijańskich umieszczana zazwyczaj po lewej stronie nawy głównej, w pobliżu prezbiterium . W XX wieku ze względu na rozwój nagłośnienia nie było już wymagane, żeby ambona była na podwyższeniu, co spowodowało masowe budowanie ambon w prezbiterium, w pobliżu ołtarza. Ambony takie przybierają postać mównicy: małego podwyższenia ze stołem, na którym kładzie się lekcjonarz . Ambona szczególnie w poprzedniej formie była często bogato zdobiona, a w czasach baroku przybiera wyszukane formy, np. łodzi. Wtedy też umieszczano nieraz w kościołach dwie ambony, służące do dysput.

W rozumieniu liturgii ambona jest stołem ( ołtarzem ) Słowa Bożego . Jest to miejsce, na którym odbywa się pierwsza część liturgii Mszy Świętej, czyli liturgia słowa. Na ambonie dokonuje się pierwszy akt liturgii - liturgia zstępująca, czyli przemawianie Boga do człowieka. Dlatego powinno się unikać traktowania jej jako miejsca do wygłaszania ogłoszeń (miejscem do tego właściwym jest wobec tego miejsce przewodniczenia - z reguły okolica sedilii celebransa).

Wskazania Soboru Watykańskiego II nakazują, aby ambona znajdowała się w okolicy ołtarza, tak by umożliwić najlepszy kontakt mówcy ze słuchaczami. Nie powinna również być zbytnio wysoka ani rozbudowana, aby nie odciągać uwagi wiernych. W przypadku gdy miejsce celebransa gwarantuje wystarczającą komunikatywność, kazanie można wygłaszać z tego miejsca, zamiast z ambony. Zalecenia te spowodowały odstąpienie od wygłaszania homilii z dotychczasowych ambon, a rozwój nagłośnienia, rezygnację z budowy nowych w pobliżu ołtarza.

W kościołach protestanckich ambona niejednokrotnie bywa połączona z ołtarzem głównym w jednolitą konstrukcję, będąc w nim z reguły umieszczona centralnie w miejscu, które w ołtarzu w kościele katolickim zajmuje obraz.

W Kościele prawosławnym - podwyższone miejsce na środku kościoła przed królewską bramą , z którego diakon wygłasza ektenie , czyta Ewangelię , a kapłan wygłasza kazanie. Oznacza górę, z której nauczał Chrystus (Kazanie na Górze), i kamień, z którego anioł głosił myroforom (niewiastom niosącym wonności) zmartwychwstanie Chrystusa. Z rzadka spotyka się jednak w cerkwiach prawosławnych ambony w formie znanej z kościołów katolickich; stosunkowo często w krajach bałkańskich ( Bułgaria , Grecja , Serbia ), dalej na północ tylko wyjątkowo (w Polsce np. w cerkwi w Zabłociu , woj. lubelskie).

Zobacz też