Agat

Plaster agatu

Agat ( gr. agathos - 'dobry') – półszlachetny minerał , wielobarwna, wstęgowa odmiana chalcedonu ^[1]. Nazwa pochodzi od rzeki Achates (dzisiaj Dirillo) na południowej Sycylii we Włoszech , gdzie wydobywano go już w starożytności.

Agaty powstają w geodach . Zbudowane są z wielu różnokolorowych, naprzemianległych, (najczęściej bladych) warstw. Powstawanie pasm było prawdopodobnie wynikiem zachodzących procesów wielokrotnego wydzielania się krzemionki z roztworów lub cyklicznego wytrącania się pigmentu w żelu krzemionkowym. Zróżnicowana jest też barwa agatów – powodują ją bardzo drobne wrostki różnych minerałów np. chlorytów , hematytu , goethytu . Przeważają warstwy szare, różowawe i brunatne, rzadko występują żywsze barwy: czerwone, zielone, czarne. Stąd stosowane bardzo często sztuczne barwienie agatów .

Odmiany agatu

• agat forteczny – wstęgi agatu o poszarpanych krawędziach, przypominających bastiony dawnych fortec,
• agat mszysty – ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat mu nie przysługuje,
• agat dendrytowy – bezbarwna lub białawo-szara, przeświecająca odmiana chalcedonu o "rysunkach" przypominających drzewa lub paprocie, zwanych dendrytami ,
• agat pejzażowy = krajobrazowy = obrazkowy – agat dendrytowy, który ze względu na brązowe lub czerwonawe odcienie oraz wrośnięte dendryty tworzy coś w rodzaju pejzażu. Ponieważ nie jest pasiasty, nazwa agat nie jest usprawiedliwiona,
• muszkowiec = agat muszkowy; a. dendrytowy, w którym dendryty tworzą niezwiązane ze sobą, kłębiaste zrosty, przypominające grupy siedzących much,
• agat oczkowy – rysunek w kształcie pierścienia o punkcie centralnym przypominającym oko. Typ agatu kolistego,
• agat ognisty – bardzo rzadka odmiana o budowie nerkowatej, nieprzezroczysty, zawierający limonit , chalcedon warstwowy o zbliżonej do opala grze barw ( iryzacja ), która powstaje wskutek ugięcia i załamania światła na wrostkach żelaza , występuje w Meksyku i USA – Arizona,
• agat sagenitowy,
• enhydros – migdał agatu lub jednobarwna buła chalcedonu , niekiedy wypełniona wodą, przeświecającą przez ścianki. Po wyjęciu ze skały macierzystej ciecz zwykle wkrótce wysycha,
• karneolonyks,
• onyks – kamień warstwowy, biało-czarny (cenna odmiana agatu). Jest to też nazwa jednobarwnego chalcedonu np. czarny onyks ,
• sard – agat o koncentrycznych strefach zewnętrznych i pakiecie równoległych wstęg,
• sardonyks = sardonik – kamień warstwowy biało-czerwony (odmiana agatu).

Występowanie

Wśród skał wylewnych w postaci geod , a także wśród skał osadowych . Tworzyły się w procesie zastygania lawy . Powstające pustki wypełniały się stopniowo roztworami zawierającymi krzemionkę . Przerwy w dopływie roztworów i ich zmieniający się skład chemiczny stały się przyczyną zróżnicowanego zabarwienia poszczególnych warstw.

Miejsca występowania: Brazylia , Urugwaj , Indie , Republika Malgaska , Rosja , USA , Namibia , Czechy

Polska – największe i najbogatsze wystąpienia agatów są na Dolnym Śląsku , na Pogórzu Kaczawskim i Izerskim ( niecka północnosudecka ) i w Górach Kamiennych ( niecka śródsudecka ), przede wszystkim koło miejscowości Nowy Kościół i Płóczki Górne , Pomniejsze ilości są także w okolicach Tłumaczowa i Kamiennej Góry oraz w regionie Świerzawa – Wleń . Występują tam w permskich skałach wylewnych - melafirach i ich tufach . Agaty występują również w okolicach Krzeszowic ( Rudno i Regulice ) w Małopolsce .

W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się Muzeum Agatów (powstałe 12.11.2005), prezentujące ekspozycja agatów z Płóczek Górnych oraz z okolic Krakowa.

Zastosowanie

• W starożytności wykonywano z niego amulety i pieczęcie : pieczęcie babilońskie , perskie , sygnety rzymskie i greckie , kamee i gemmy , miniatury , ozdabiano nimi ołtarze , naczynia; brosze , wisiory wykonuje się do dnia dzisiejszego.
• Agaty ukochał barok – puzderka, tabakierki , amulety , sygnety , drobne przedmioty, nawet meble np. sekretarzyk króla Jana III wysadzany agatami ( Wilanów ).
• Dziś są chętnie stosowane w jubilerstwie – kaboszony , paciorki (kulki), płytki, w rzeźbiarstwie artystycznym. Doskonale opanowana sztuka barwienia agatów nadaje tym kamieniom niepowtarzalny urok. W ezoteryce agat uznawany jest za minerał biznesmenów.
• W pozłotnictwie do polerowania powierzchni, w celu uzyskania połysku w technice pulmentowej.
• Obecnie stosowany w mechanice precyzyjnej , do wyrobu materiałów ściernych i polerskich, łożysk , elementów wag, moździerzy, tłuczków.

Przypisy

Literatura uzupełniająca

• J. Bogdański. Agaty Gór Kaczawskich. Multico Oficyna Wydawnicza. Warszawa, 2001.
• M. Sachanbiński. Kamienie szlachetne i ozdobne Śląska. Ossolineum. Wroclaw, 1997.

Zobacz też

• geologia
• minerał
• kwarc
• barwienie agatów