Alfred Wielki (ur.
849
, zm.
26 października
899
pochowany został w Newminister Abbey w Winchester ) - syn
Aethelwulfa
, szósty król
Wesseksu
. Jeden z najwybitniejszych królów wczesnej historii
Anglii
. Panował od
871
w mało sprzyjających okolicznościach przejmując władzę po swoim bracie,
Aethelredzie I
, który zginął z rąk
Duńczyków
pustoszących kraj. Mimo że wojna doprowadziła rolnictwo do upadku, zdołał skonsolidować grupę małych państewek w państwo zdolne stawić im silny opór zbrojny. Jego życie i polityka były opisywane przez wielu kronikarzy (np.
Kronika anglosaska
), ale najdokładniej opisuje je
Asser
, jego osobisty biograf.
Przed objęciem tronu
Urodził się między
847
a
849
r. w miejscowości Wantage na terenie obecnego hrabstwa Oxfordshire (wówczas było to Berkshire). Był najmłodszym synem
króla Wesseksu
Ethelwulfa
i jego pierwszej żony,
Osburgi
, córki królewskiego cześnika, Oslaca.
Prawdopodobnie w wieku 5 lat został wysłany na naukę do
Rzymu
. Został tam przyjęty przez
papieża
Leona IV
, który (wg Kroniki anglosaskiej) "namaścił go na króla". Historycy doby wiktoriańskiej zinterpretowali to jako akt koronacji Alfreda, zagwarantowania jego praw do tronu Wesseksu. Wydarzenie to jest jednak nieprawdopodobne, zważywszy na fakt, że Alfred miał trzech starszych braci. W
855
r. towarzyszył ojcu, kiedy ten przybył do Rzymu z pielgrzymką. W drodze powrotnej przebywał pewien czas na dworze
króla Franków Zachodnich
Karola Łysego
. Do Anglii wrócił w
856
r.
Asser przekazuje nam z tego okresu życia Alfreda opowieść o tym, jak jego matka, Osburga, obiecała dać tom poezji anglosaskiej temu z jej synów, który pierwszy będzie umiał jej przeczytać fragment księgi. Alfred wówczas zaniósł książkę swojemu opiekunowi i kazał mu ją tak długo sobie czytać, dopóki nie nauczył się jej na pamięć. W ten sposób dostał księgę. Ta historia może być prawdziwa, może być również wymyślona w celu zilustrowania jaką młody Alfred przejawiał chęć do nauki.
Ojciec Alfreda zmarł w
858
r. i tron objął najstarszy z braci,
Ethelbald
. Po jego rychłej śmierci (w
860
r.) korona przypadła kolejnemu z braci,
Ethelbertowi
. Gdy i ten zmarł ok.
865
r. tron objął trzeci z braci Alfreda,
Ethelred I
. Nic nie wiemy o życiu Alfreda w okresie rządów jego dwóch najstarszych braci. Na scenę polityczną wkracza dopiero podczas panowania Ethelreda I. Był wówczas uznany następcą tronu i otrzymał tytuł secundariusa. W
868
r. stawał u boku swojego brata podczas kampanii przeciwko Duńczykom w
Mercji
. Uczestniczył we wszystkich bitwach z wielkim duńskim najazdem
870
/
871
r. - zwycięstwie pod Englefield (
31 grudnia
870
r.), klęsce pod Reading (
4 stycznia
871
r.), kolejnym sukcesie
Ashdown
(
8 stycznia
871
r.) i klęsce pod Basing (
22 stycznia
871
r.).
Wojny z Duńczykami
23 kwietnia
871
r., z ran odniesionych w bitwie pod Merton, zmarł król Ethelred, pozostawiając koronę swojemu młodszemu bratu. Zajęty ceremoniami pogrzebowymi Alfred nie mógł dać skutecznego oporu Duńczykom, którzy w maju
871
r. dwukrotnie pokonali Anglosasów. W czerwcu Alfred był zmuszony podpisać pokój, w którym uznawał duńską władzę na północy Anglii. Pokój przetrwał 5 lat. W
876
r. nowy wódz Duńczyków, Guthrum, poprowadził swoich ludzi na południe. Ominął wojska królewskie i zdobył
Wareham
w hrabstwie
Dorset
. Na początku
877
r., pod pretekstem negocjacji, przesunął swoje wojska na zachód i zdobył
Exeter
. Tam jednak został otoczony przez wojska Alfreda. Duńska flota została zniszczona przez sztorm, wobec czego Guthrum zdecydował się zawrzeć pokój z Alfredem. Wycofali się do Mercji, ale w styczniu
878
r. niespodziewanie zaatakowali
Chippenham
, gdzie od Bożego Narodzenia przebywał Alfred. Miasto zostało zdobyte, a ludność wymordowana. Alfred z niewielkim orszakiem uciekł Duńczykom i wędrując lasami i bagnami dotarł na Wielkanoc do
Athenley
, gdzie rozpoczął zbieranie armii.
Asser przekazał nam z tego okresu opowieść jak Alfred uciekał przez
Somerset Levels
. Znalazł wtedy schronienie u pewnej kobiety, która (nie poznawszy króla) kazała mu pilnować piekących się ciastek. Alfred zadumał się jednak nad nieszczęściami królestwa i zapomniał o ciastkach, które spaliły się. Został za to zwyzywany przez kobietę po jej powrocie. Po zorientowaniu się w tożsamości gościa kobieta zaczęła przepraszać. Wówczas król odrzekł, że to on powinien prosić o wybaczenie. Po dotarciu do Athenley Alfred rozpoczął zbieranie lokalnych wojsk z
Somerset
,
Wiltshire
i
Hampshire
.
Inna opowieść przedstawia jak Alfred zakradł się w przebraniu śpiewaka do duńskiego obozu, aby poznać plany wroga. Nie wiadomo, czy ta opowieść jest prawdziwa. W każdym razie na wiosnę
878
r. Alfred zebrał armię i ruszył przeciwko Duńczykom. Do decydującej bitwy doszło w maju
pod Edington
. Po całodniowej walce Duńczycy złamali szyk i rzucili się do ucieczki. Guthrum z niedobitkami schronił się w Chippenham i skapitulował po 14 dniach oblężenia. Na mocy podpisanego traktatu w Wedmore, Guthrum i 21 jego towarzyszy przyjęło chrzest. Dokonano również podziału Brytanii. Alfred miał rządzić południowo-zachodnią częścią kraju. Północny wschód przypadł Duńczykom i otrzymał nazwę
Danelaw
.
Przez kilka lat panował spokój. Dopiero w
884
r. (lub
885
) miał miejsce najazd Duńczyków na
Kent
. Został on odparty, ale zachęcił do wystąpienia Duńczyków z Anglii Wschodniej. Kontrakcja Alfreda zakończyła się zdobyciem
Londynu
(
885
lub
886
r.) i kolejnym traktatem między Alfredem a Guthrumem. Na kilka lat znowu zapanował spokój. Duńczycy zaatakowali ponownie jesienią
892
lub
893
r. Najeźdźcy zaatakowali w dwóch grupach, liczących łącznie 330 łodzi. Ich celem był podbój i kolonizacja. Jedna z grup wylądowała w
Appledore
w Kencie, druga, pod dowództwem Haestena, również w Kencie, w Milton. Alfred zajął pozycję, dzięki której mógł kontrolować działania obu grup. Podczas negocjacji z Haestenem Duńczycy z Appledore przełamali blokadę i ruszyli na północny zachód. Ich śladem ruszył syn króla,
Edward
. Doścignął on Duńczyków i zmusił do wycofania się na wyspę Hertfordshire Colne. Następnie wycofali się do
Essex
, gdzie, po kolejnej porażce, połączyli się z Haestenem.
Alfred był w drodze na spotkanie ze swoim synem, gdy otrzymał wieści, że Duńczycy z Nortumbrii i Anglii Wschodniej oblegli Exeter i inną, nieznaną nam, fortecę w północnym Devon. Król błyskawicznie ruszył na odsiecz i uwolnił Exeter od oblężenia. Tymczasem Haesten ze swoimi ludźmi ruszył w drogę doliną
Tamizy
na spotkanie Duńczyków z Północy. Na ich drodze stanęły jednak siły anglosaskie pod wodzą earldormanów Mercji, Wiltshire i Somerset. Zmusili oni Duńczyków do odwrotu na północny zachód, na koniec oblegli ich w Buttington. Próba przebicia się Duńczyków zakończyła się klęską. Korzystając jednak z uśpienia czujności oblegających przebili się w końcu do
Chester
. Ponieważ zbliżała się zima Anglosasi nie ryzykowali zimowego oblężenia, ale zniszczyli całe zapasy żywności w okolicy. Na początku następnego roku (
894
lub
895
) głód zmusił Duńczyków do kolejnej próby przebicia się do
Essex
. Na przełomie
894
i
895
r. (lub
895
i
896
) Duńczycy spuścili swoje statki na Tamizę i umocnili się na nich 21 mil od Londynu. Bezpośredni atak na statki nie przyniósł powodzenia, ale później tego samego roku Alfred zablokował rzekę uniemożliwiając Duńczykom ewakuację. W
896
lub
897
r. odeszli w większości do Nortumbrii i Anglii Wschodniej. Reszta wróciła na kontynent. Kampania dobiegła końca.
Militaria
Aby móc skutecznie odpierać ataki Duńczyków z Nortumbrii i Anglii Wschodniej na wybrzeża Wesseksu, Alfred zdecydował się rozbudować flotę wojenną. Wbrew powszechnym wyobrażeniom król Alfred nie był twórcą brytyjskiej marynarki wojennej. Bitwy morskie toczył już jego ojciec Ethelwulf w
851
r. Wiadomości o walkach na morzu pochodzą również z lat
833
i
840
r. Alfred wprowadził jednak do służby nowy typ okrętów, jak podaje Kronika anglosaska był on szybszy, stabilniejszy oraz posiadał wyższe burty niż każdy inny. Były poruszane przez 60 wioseł. Do ich budowy sprowadzano rzemieślników z
Fryzji
i to Fryzowie stanowili trzon ich załóg. Okręty te nie odnosiły jednak większych sukcesów, często natomiast tonęły podczas sztormów. Mimo to, zarówno brytyjska
Royal Navy
jak i amerykańska
US Navy
, uważają Afreda za swojego założyciela. Pierwszy okręt przydzielony do amerykańskiej Floty Kontynentalnej podczas
wojny o niepodległość
nazywał się właśnie Alfred.
Trzon lądowej armii anglosaskiej, pospolite ruszenie fyrd, również zostało zreorganizowane. Podzielono je na dwie części, z których jedna pozostawała w domach, druga natomiast brała udział w walkach. Administrację wojskową stanowili thesaurius (skarbnik), cellararius (odpowiadał za zaopatrzenie w żywność) i pincerna (zajmował się sprawami organizacyjnymi). Król wzmocnił również swoją straż przyboczną, która była jedynym stałym wojskiem anglosaskim.
Alfred zajął się również najsłabszym ogniwem w anglosaskim systemie obrony, mianowicie fortecami, z których większość znajdowała się w opłakanym stanie, a wiele było pozbawionych załóg. Alfred wybudował w całym kraju sieć umocnionych wzgórz, tzw. burhs (lub boroughs). W tych grodach stacjonowały stałe garnizony. Owe fortece, lepiej niż inne osiedla zabezpieczone od najazdów wikingów, stawały się z czasem zalążkami miast i wielkich centrów handlowych. Król popierał osadnictwo w tych grodach, gdyż mógł od osiadłej ludności pobierać podatki.
Król przeprowadził również reformy administracyjne, tworząc system shire'ów, ziemskich jednostek administracyjnych. Przeprowadził również kodyfikację praw lokalnych dla każdej ziemi swojego królestwa (tzw. Doom Book).
Polityka zagraniczna
Niewiele wiadomo o polityce zagranicznej króla Alfreda. Pewnym jest, że korespondował z Eliaszem III,
patriarchą Jerozolimy
w latach
878
-
907
. Podobno wysłał również misję do
Indii
. Utrzymywano również kontakty z dworem
kalifa
w
Bagdadzie
. Szczególną wagę Alfred przywiązywał do kontaktów z
papiestwem
. Ok.
890
r.
Wulfstan
z Haithabu odbył podróż z
półwyspu jutlandzkiego
na
Bałtyk
, gdzie odwiedził pruskie miasto handlowe
Truso
. Po tej podróży pozostała relacja pióra samego Alfreda.
Więcej wiemy o stosunkach Alfreda z książętami walijskimi. Wg Assera, książęta południowej Walii, zagrożeni przez mieszkańców Walii północnej oraz Mercji, oddali się pod opiekę władcy Wessexu. Później w ich ślady poszli książęta północnej Walii, wspierając czynnie Alfreda w walkach z Duńczykami w
893
r. Interesował się również
Irlandią
wysyłając poselstwa do tamtejszych klasztorów oraz przyjmując na swoim dworze irlandzkich mnichów. Zmyślona jest natomiast historia o tym, że Alfred został w dzieciństwie oddany na naukę do jednego z irlandzkich klasztorów.
Religia i kultura
Kościół angielski przeżywał pod koniec IX w. ciężkie czasy. Następował upadek życia klasztornego, gdyż klasztory były częstymi celami duńskich ataków. Król Alfred ufundował dwa lub trzy nowe klasztory i osadził w nich zagranicznych mnichów, ale to nie powstrzymało topnienia angielskiej sieci klasztornej. Wraz z upadkiem klasztorów nastąpił upadek edukacji i zanik umiejętności czytania. Król Alfred pisał, że nauka tak strasznie podupadła, że po naszej stronie rzeki Humber niewielu było takich, którzy by potrafili przetłumaczyć mszał na angielski lub przełożyć listy z łaciny. W tej sytuacji Alfred oparł się na uczonych zagranicznych, których, wzorem
Karola Wielkiego
, sprowadzał na swój dwór. Byli to m.in. Walijczyk
Asser
, Flandryjczyk
Grimbald
czy uczony mnich Jan z Korbei. Przy ich pomocy Alfred założył szkołę pałacową i hojnie uposażył szkołę w
Oksfordzie
. Wartym odnotowania jest fakt, że król nie chciał ograniczyć edukacji do kręgu możnych i duchownych, ale udostępnić ją wszystkim poddanym. Wprowadził coś na kształt przymusu szkolnego, nakazując posiadającym więcej niż 2 łany ziemi posyłanie swoich dzieci do szkoły. Bardziej uzdolnieni chłopcy mieli kontynuować naukę na wyższym poziomie. Do szkoły pałacowej przyjmowano nie tylko dzieci arystokratów, ale także zdolnych chłopców z niższych warstw społecznych.
Król dbał również o rozwój języka narodowego. Osobiście tłumaczył na staroangielski różne łacińskie dzieła, np. Pociechę filozofii
Boecjusza
, Historia adversus paganos
Orozjusza
, czy Cura pastoralis
Grzegorza Wielkiego
. To ostatnie dzieło Alfred rozesłał do wszystkich biskupów w swoim królestwie z zaleceniem, aby bezzwłocznie przystąpili do podniesienia stanu oświaty w swoich diecezjach. Alfred przetłumaczył też Historię kościelną ludu angielskiego autorstwa
Bedy Czcigodnego
. Zainspirował też napisanie w języku narodowym Kroniki anglosaskiej.
Śmierć
Król Alfred zmarł
26 października
899
r. Data podana w Kronice anglosaskiej, rok
901
, jest uważana za mało prawdopodobną. Przyczyna jego śmierci jest nieznana. Początkowo został pochowany w Old Minster w
Winchesterze
. Później jego ciało zostało przeniesione do New Minster, a stamtąd w
1110
r. do opactwa Hyde. Grób został zniszczony w
1788
r., kiedy budowano tam więzienie. W latach 60. XIX w. odkryto tam ludzkie kości, które uznano za szczątki Alfreda. Zostały one pogrzebane w Hyde. W
1999
r. odsłonięto pozostałości grobu Alfreda.
Rodzina
W
868
r. Alfred poślubił Ealhswith (ok.
852
-
5 grudnia
905
), córkę Ethelreda Mucila, earldormana Gaini. Prawdopodobnie była spokrewniona z
królami Mercji
. Alfred i Ealhswith mieli razem ok. trzech synów i cztery córki:
Alfred w kulturze
Literatura i dramat
-
Thomas Augustine Arne
,
Masque of Alfred
, sztuka wystawiona po raz pierwszy w
1740
r., zawiera pieśń
Rule Britannia
-
Gilbert Keith Chesterton
, Balland of the White Horse, poemat epicki, Alfred jest tam przedstawiony na podobieństwo szekspirowskiego
Henryka V
- Walter Hodges, The Namesake i The Marsh King, powieści dla młodzieży
- George Alfred Henty, The Dragon and the Raven, or The Days of King Alfred
- Joan Wolf, The Edge of Light z
1990
r., powieść historyczna
-
Guy Gavriel Kay
, The Last Light of the Sun z
2004
r., fikcja historyczna, rysy Alfreda Wielkiego ma tu postać Aeldreda, króla Anglcynów
-
Bernard Cornwell
, seria The Saxon Stories, zapoczątkowana w
2004
r. przez The Last Kingdom. Do tej pory ukazały się jeszcze The Pale Horseman i The Lords of the North
- biografia Alfreda Wielkiego autorstwa Justina Pollarda ukazała się w
2005
r.
-
Alfred Duggan
, The King of Athelny
Film
- Alfred Wielki z
1969
r. w reżyserii
Clive'a Donnera
. W postać Alfreda wcielił się
David Hemmings
.
- The Saxon Chronicles z
2006
r. w reżyserii Jeshui de Horta. W postać Alfreda wcielił się Darin Southam.
Bibliografia
- Francis Palgrave, History of Anglo-Saxons,
1876
r.
- Justin Pollard, Alfred the Great: the man who made England,
2005
r.,
- Alfred P. Smyth, The Medieval Life of King Alfred the Great: A Translation and Commentary of the Text Attributed to Asser, Palgrave Macmillan,
