Alfred Tarski (ur. 14 stycznia 1901 w Warszawie, zm. 26 października 1983 w Berkeley , Kalifornia , USA ) – polski matematyk i filozof pracujący przez wiele lat w Stanach Zjednoczonych.

Alfred Tarski w Berkeley

Grób Wacława (1907-1990) - brata Alfreda oraz Stanisława (zm. 1940) Teitelbauma na cmentarzu żydowskim w Warszawie

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Alfred Tarski urodził się 14 stycznia 1901 r. jako Alfred Tajtelbaum w Warszawie . Był starszym synem z dwojga dzieci Róży i Ignacego Tajtelbaumów. Jego ojciec pochodził z rodziny zamożnych warszawskich Żydów i zajmował się w przemysłem drzewnym , zaś matka z rodziny znanych żydowskich przemysłowców z Łodzi, Prussaków. Tajtelbaumowie zachowywali tradycje żydowskie, w związku z czym w domu obchodzone były tradycyjne święta, a dzieci uczyły się hebrajskiego oraz Tory. Jednak rodzina obracała się też w głównym nurcie społeczno-kulturowym Warszawy i była na tyle zasymilowana , że młodzi jej członkowie uczęszczali do szkół z językiem polskim czy rosyjskim.

W roku 1915 Tajtelbaum wstąpił do gimnazjum w mieszczącej się przy ul. Klonowej Szkole Mazowieckiej. W jego zakresie nauczania były wtedy niemiecki , francuski , łacina , historia , religia , prawo , logika , matematyka , fizyka , kosmografia (obejmująca astronomię, geografię i geologię) oraz higiena . W gimnazjum tym nauczano też nowo wprowadzonego języka polskiego i polskiej literatury. Chociaż świadectwo końcowe Alfreda nie wymieniało języka greckiego, to niewątpliwie wtedy zapoznał się on z greką . Posługiwał się też płynnie językiem rosyjskim . W zapiskach nauczycieli przedstawiany był jako uczeń o niezwykłych zdolnościach.

W 1923 r. Alfred Teitelbaum wraz z bratem Wacławem zmienił nazwisko na "Tarski". Bracia wybrali to nazwisko ze względu na rdzennie polskie brzmienie i łatwą pisownię, oraz dlatego że wydawało się im ono nieużywane. (Wiele lat później Alfred spotkał innego Alfreda Tarskiego w północnej Kalifornii^[].) Bracia Tarscy przeszli również na katolicyzm. Alfred postąpił tak, mimo że był zdeklarowanym ateistą . Tarski był zagorzałym polskim patriotą, który uważał siebie wyłącznie za Polaka i pragnął być traktowany jako taki. Przebywając w Ameryce w domu rozmawiał nadal wyłącznie po polsku^[].

Uniwersytet Warszawski

W 1918 w dopiero co ponownie otwartym Uniwersytecie Warszawskim zaczął studiować biologię . Tam został dostrzeżony przez Stanisława Leśniewskiego , który wówczas kierował na UW katedrą filozofii matematyki. Leśniewski przekonał Teitelbauma, by ten porzucił studia biologiczne na rzecz filozoficznych.

W 1924 r. Tarski doktoryzował się na podstawie rozprawy O wyrazie pierwotnym logistyki, pisanej pod kierunkiem Leśniewskiego. Habilitował się rok później. W latach 1925 - 1939 był docentem Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie prowadził wykłady z podstaw matematyki i logiki. Równocześnie uczył w Liceum im. Stefana Żeromskiego w Warszawie .

Za oceanem

Tuż przed wybuchem wojny Tarski wyjechał do Stanów Zjednoczonych , gdzie pozostał już do końca życia. Tarski przyjął obywatelstwo amerykańskie w czerwcu 1945.

Oto spis posad, które obejmował podczas pobytu w Stanach:

• 1939 - 1941 – wykładowca na Uniwersytecie Harvarda ;
• 1940 - 1941 – profesor wizytujący w Nowym Jorku ;
• 1941 - 1942 – członek Institute for Advanced Study w Princeton ;
• 1942 - 1945 – wykładowca na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley ;
• 1946 - 1983 – profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley.

Był także profesorem wizytującym na uczelniach w Meksyku , Los Angeles , Chile , Londynie i na Sorbonie .

Dokonania

Alfred Tarski zajmował się wieloma dziedzinami matematyki – m.in. teorią mnogości , algebrą , metamatematyką , a także logiką i filozofią .

Największą zasługą Tarskiego był zainicjowany przez niego program algebraizacji i topologizacji logiki matematycznej, co nadało tej dyscyplinie nową moc i naukową świeżość. Z teoriomnogościowych dokonań Tarskiego najbardziej znany jest tzw. paradoks Banacha-Tarskiego , którego współautorem jest polski matematyk Stefan Banach . Nie jest to właściwie paradoks, lecz paradoksalnie brzmiące twierdzenie, mówiące że (zakładając aksjomat wyboru ) kulę można rozłożyć na części, z których złożyć można dwie kule, każdą o tej samej objętości co wyjściowa. Twierdzenie to kazało wielu matematykom ostrożniej podchodzić do aksjomatu wyboru, który wydaje się być na pozór zgodny z intuicją.

Najważniejszym filozoficznie osiągnięciem Tarskiego była tzw. definicja prawdy .

Tarski wyprowadził pojęcie prawdy jako cechę zdań logicznych należącą do języka będącego metajęzykiem wobec języka, w jakim zdania te są wypowiadane. Ten krok uporządkował rozważania semantyczne i pozwolił na rozwój badań nad semantyką , logiką i filozofią matematyki.

Tarski zapoczątkował w ten sposób nowy dział matematyki – teorię modeli . Prowadził też badania w zakresie algebry uniwersalnej - interesowały go zwłaszcza tzw. algebry cylindryczne.

Rozważania Tarskiego na temat prawdy wpłynęły na wielu filozofów, spośród których wymienić należy Karla Poppera , Willarda Van Orman Quine'a oraz Donalda Davidsona.

W 2000 r. Komisja Nazewnictwa Międzynarodowej Unii Astronomicznej nadała imię Alfreda Tarskiego odkrytej w 1997 r. planetoidzie nr 13672 .

Bibliografia

• Alfred Tarski, Wprowadzenie do logiki i do metodologii nauk dedukcyjnych, , wydawca "ALEPH",1994. Tłumaczenie z ang. Monika Sujczyńska
• Alfred Tarski (1944): The Semantical Concept of Truth and the Foundations of Semantics, Philosophy and Phenomenological Research 4 – accessibile qui
• Alfred Tarski (1983) (1956): Logic, Semantics, Metamathematics, J. Corcoran ed., Hackett, 1st edition edited and translated by J. H. Woodger, Oxford University Press.
• Alfred Tarski (1986): What are Logical Notions?, Corcoran, J. ed., History and Philosophy of Logic, 7 pp. 143-154
• Alfred Tarski (2002): On the Concept of Following Logically. Tłumaczenie Magda Stroińska i David Hitchcock History and Philosophy of Logic 23: 155-196.
• Alfred Tarski, Steven Givant (1987): A Formalization of Set Theory Without Variables, American Mathematical Society

Linki zewnętrzne

• John J O'Connor; Edmund F. Robertson Alfred Tarski w MacTutor History of Mathematics archive ( ang. )