Język dolnołużycki (dolnoserbska rěc, dolnoserbšćina) - jeden z dwóch języków łużyckich , którym posługują się Dolnołużyczanie na niewielkim obszarze wokół Chociebuża we wschodniej części Niemiec .

Ogólną liczbę użytkowników języka dolnołużyckiego szacuje się według różnych źródeł rozmaicie, począwszy od ok. 5 tys. do maks. 15 tys., liczba aktywnych użytkowników jest zapewne nieco mniejsza. Dolnołużycki jest językiem wymierającym, o czym świadczą dane demograficzne , według których większość aktywnych użytkowników dolnołużyckiego to ludzie starsi. Młodsi natomiast ze względów pragmatycznych preferują posługiwanie się językiem niemieckim , umożliwiającym karierę zawodową i awans społeczny. Podejmowane są pewne próby działań, mające uchronić język dolnołużycki przed wymarciem. Do najważniejszych należy tzw. program "Witaj", stawiający na rozwój dolnołużyckiego już w przedszkolach i to nie tylko dzieci dolnołużyckich, ale także uczęszczających do tych samych przedszkoli dzieci niemieckich. Efekty programu dalekie są jednak od zadowalających, co nie pozwala patrzeć z optymizmem na przyszłość dolnołużyckiego. Istnieją obawy, że jeśli nie zostaną podjęte radykalne działania, zarówno ze strony samych Łużyczan, jak i państwa niemieckiego, język ten może zaniknąć w ciągu następnych dwóch-trzech pokoleń.

Język dolnołużycki różni się od górnołużyckiego szeregiem cech, oraz odmienną w dużej mierze leksyką , co powoduje, że wzajemne zrozumienie użytkowników obydwu tych języków może być dość trudne^[]. Język dolnołużycki ze względu na pewne cechy bliższy jest językowi polskiemu , natomiast górnołużycki bliższy jest językowi czeskiemu .

Język dolnołużycki wykształcił własny język literacki , w którym powstają dzieła literackie, w którym prowadzone są zajęcia na poziomie podstawowym i gimnazjalnym, wydawana jest prasa (jednak w bardzo ograniczonym wymiarze, najważniejszym tytułem pozostaje tygodnik Nowy Casnik ), itp. Istnieje dolnołużycka wersja Wikipedii.

Pisownia

Polskim głoskom ć, dź, w odpowiadają w dolnołużycczyźnie głoski ś, ź, np. pol. być - dłuż. byś, pol. dzieci - dłuż. źiśi. Polskim grupom spółgłoskowym tr i pr odpowiadają dolnołużyckie tš, pš, np. pol. prawy - dłuż. pšawy, pol. straszny - dłuż. tšašny, pol. trawa - dłuż. tšawa, itp.

W ortografii dolnołużyckiej występuje także znak ó, który nie ma nic wspólnego z wymową polskiego ó. Znak ten oznacza, że w zależności od regionu ó wymawia się jak polskie ó, e lub y.^[1]

Gramatyka

W obu językach łużyckich zachowały się proste czasy przeszłe ( aoryst i imperfectum ; choć w dolnołużyckim używane są już tylko w języku literackim), liczba podwójna . Język dolnołużycki zachował dodatkowo supinum , które w pozostałych językach słowiańskich (z wyjątkiem słoweńskiego ) zanikło.

Język używa w zasadzie sześciu przypadków: mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, narzędnika i miejscownika (wołacz występuje tylko w kilku tradycyjnych formach). Rzeczowniki mają liczbę podwójną (jadna ruka, dwě ruce, tśi ruki).

Wymowa

Akcent w słowach dolnołużyckich pada zazwyczaj na pierwszą sylabę:

• Łužyca /ˈwuʒɨtsa/ " Łużyce "
• pśijaśel /ˈpɕijaɕɛlʲ/ "przyjaciel"
• Chóśebuz /ˈxɨɕɛbus/ " Chociebuż "

W zapożyczeniach akcent może padać na jedną z trzech ostatnich sylab:

• internat /intɛrˈnat/ "internat"
• kontrola /kɔnˈtrɔlʲa/ "kontrola"
• september /sɛpˈtɛmbɛr/ "wrzesień"
• policija /pɔˈlʲitsija/ "policja"
• organizacija /ɔrganʲiˈzatsija/ "organizacja"

Przypisy

Zobacz też

• Języki łużyckie
• Język górnołużycki
• Ponaschemu
• Dialekt slepiański

Linki zewnętrzne

• Zasady wymowy w języku dolnołużyckim (strona po polsku)
• Program radiowy w języku dolnołużyckim (do odsłuchania w formacie real audio)
• Słownik niemiecko-dolnołużycki Instytutu Łużyckiego