Aleksander Zelwerowicz jako Szambelan w
Panu Jowialskim
Aleksandra Fredry
, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, 1918
Aleksander Zelwerowicz (ur.
14 sierpnia
1877
w
Lublinie
, zm.
18 czerwca
1955
w
Warszawie
) – polski aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog, mąż reżyserki
Krystyny Severin-Zelwerowicz
.
Biografia
Ukończył Klasę Dykcji i Deklamacji i Szkołę Handlową Kronenberga w
Warszawie
. Debiutował w Komedii omyłek
Szekspira
w teatrze ogródkowym w 1896. Po rocznym pobycie i studiach w
Genewie
w
1899
zaangażował się do teatru łódzkiego, a następnie do
Teatru Miejskiego
w
Krakowie
, gdzie w latach
1900
-
1908 ujawnił
wybitny talent komediowy i charakterystyczny. Z biegiem lat rozszerzył repertuar o role dramatyczne, nasycone
ironią
i sarkazmem. Jego dorobek twórczy obejmuje ok. 900 ról. Sztuka aktorska Zelwerowicza nie poddaje się jednoznacznym definicjom. Wybitny realista, czerpał inspiracje z rozmaitych stylów i kierunków:
naturalizmu
,
modernizmu
czy
ekspresjonizmu
, zachowując jednak własny ton.
Ceniony reżyser, głównie komedii np.
Fredry
i
Blizińskiego
, przygotował ok. 280 przedstawień.
Był dyrektorem scen w
Łodzi
i
Wilnie
, dyrektorem
Teatru Narodowego
w
Warszawie
. Występował gościnnie w
Poznaniu
,
Wilnie
i
Lublinie
. Reżyserował również i występował gościnnie w
Rydze
i w
Pradze
.
Współtwórca polskiego szkolnictwa teatralnego, w
1932
roku doprowadził do powstania
Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej
, pierwszej polskiej nowoczesnej uczelni kształcącej aktorów i reżyserów. Był dyrektorem
PIST
-u w latach
1932
-
1936
i reaktywował Instytut w
Łodzi
po
wojnie
.
Podczas II wojny światowej ukrywał działacza
Bundu
i prezesa
Rady Pomocy Żydom "Żegota"
Leona Feinera
[1]
Pośmiertnie wydano jego wspomnienia Gawędy starego komedianta oraz zbiór artykułów o teatrze i korespondencję.
W
1977
odznaczony wraz z córką Leną medalem "
Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata
" przyznawanym ratownikom
Holocaustu
przez izraelski
Instytut Pamięci Yad Vashem
.
Został pochowany w Alei Zasłużonych na
Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
.
W
1955
jego imię otrzymała PWST w Warszawie, obecnie
Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza
Od
1985
roku redakcja
miesięcznika "Teatr"
przyznaje nagrodę im. Aleksandra Zelwerowicza dla najlepszej aktorki i najlepszego aktora sezonu.
Filmografia
Role teatralne (wybór)
- Grabiec w
Balladynie
J.Słowackiego (
1902
)
- Czepiec w
Weselu
S.Wyspiańskiego (
1905
)
- Wojnicki w Wujaszku Wani A.Czechowa (
1906
)
- Damazy Żegota w Panu Damazym J.Blizińskiego (
1909
)
- Protasow w Żywym trupie L.Tołstoja (
1916
)
- Major w
Fantazym
J.Słowackiego (
1917
)
- Figaro w Weselu Figara P.A.de Beaumarchais'go (
1918
)
- Hipolit w Papierowym kochanku J.Szaniawskiego (
1920
)
- Argan w Chorym z urojenia Moliera (
1921
)
- Szambelan w Panu Jowialskim A.Fredry (
1923
)
- Horodniczy w Rewizorze N.Gogola (
1926
)
- Mecenas w
Adwokacie i różach
J.Szaniawskiego (
1929
)
- Porfiry w
Zbrodni i karze
wg.F.Dostojewskiego (
1934
)
- Inspektor Goole w Pan Inspektor przyszedł J.B.Priestley'a (
1947
)
- Żebrak w Elektrze J.Giraudoux (
1946
)
- Henryk Jaskrowicz w Grzechu S.Żeromskiego (
1951
)
Prace reżyserskie teatralne (wybór)
- Klątwa S.Wyspiańskiego (
1909
)
- Samuel Zborowski J.Słowackiego (
1911
)
- Wesele S. Wyspiańskiego (
1912
)
- Wróg ludu H.Ibsena (
1913
)
- Juliusz Cezar W.Shakespeare'a (
1914
)
- Wyzwolenie S. Wyspiańskiego (
1916
)
- Fantazy J.Słowackiego (
1917
)
- Pan Jowialski A.Fredry (
1918
)
- Pan de Pourceaugnac Moliera (
1918
)
- Cyrulik Sewilski P.A.Beaumarchais'go (
1918
)
- Intryga i miłość F.Schillera (
1925
)
- Król Edyp Sofoklesa (
1926
)
- Dziady A.Mickiewicza (
1927
)
- Adwokat i róże J.Szaniawskiego (
1929
)
- Przestępcy F. Brucknera (
1930
)
- Wielki człowiek do małych interesów A.Fredry (
1935
)
- Krysia J.Szaniawskiego (
1935
)
- Pan Damazy J.Blizińskiego (
1946
)
Przypisy
- ↑ Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, ss. 29-30. .
Bibliografia
- A. Zelwerowicz, Gawędy starego komedianta,Wyd. Iskry, Warszawa (
1958
)
- A. Zelwerowicz, O sztuce teatralnej. Artykuły-wspomnienia-wywiady z lat 1908-1954, pod red. Barbary Osterloff, Wyd. Wiedza o kulturze,Wrocław (
1993
)
- A. Zelwerowicz, Listy, wstęp, wybór i opracowanie Barbara Osterloff, Akademia Teatralna im. A. Zelwerowicza i Wydawnictwo Krąg, Warszawa (
1999
)
- Aleksander Zelwerowicz [praca zbiorowa], Wilno (
1931
)
- W.Horzyca, Aleksander Zelwerowicz, Warszawa (
1935
)
- J.Macierakowski, W. Natanson, Aleksander Zelwerowicz,PIW, Warszawa (
1957
)
- Archiwum rodzinne Zelwerowiczów w Pracowni Historii Szkolnictwa Teatralnego Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie
- Muzeum Teatralne w Warszawie
- Biblioteka Teatru im. J.Słowackiego w Krakowie
- Archiwum Zelwerowiczowskie Barbary Osterloff
Linki zewnętrzne