Aleksander Tansman (ur. 11 czerwca 1897 w Łodzi , zm. 15 listopada 1986 w Paryżu ) – polski kompozytor i pianista - wirtuoz .

Życiorys

Studia muzyczne odbywał w Łodzi i Warszawie (teorię muzykę u P. Rytla, kompozycję u H.Melcera , fortepian u W. Gawrońskiego). Na Uniwersytecie Warszawskim studiował prawo. Od 1920 roku przebywał głównie we Francji . Odbył wiele podróży koncertowych jako pianista po Europie, Ameryce Północnej i Dalekim Wschodzie. Sławę zdobył nie tylko jako pianista - wirtuoz , czy dyrygent, ale przede wszystkim jako kompozytor .

Tansman był pierwszym polskim kompozytorem, który zdecydowanie zerwał z wpływami neoromantyzmu szczególnie afirmowanymi w tradycji niemieckiej, na rzecz tradycji romańskiej, stając się niekwestionowanym współtwórcą neoklasycyzmu w muzyce światowej, obok Strawińskiego, Hindemitha, Poulenca i Caselli. Twórczość Tansmana jest niezwykle obfita i wszechstronna. Jest cenionym kompozytorem muzyki orkiestrowej, fortepianowej oraz gitarowej. Czerpał z polskiej i żydowskiej tradycji, z silnymi wpływami francuskimi oraz amerykańskimi.

W latach 1932–1933 Tansman odbył artystyczne tournee dookoła świata, podczas którego honorowany był osobiście, m.in. przez Mahatmę Gandhiego czy cesarza Japonii, który nadal mu medal "za wkład w rozwój kultury światowej".

W 1945 roku muzyka Tansmana, do filmu "Paris Underground" Gregory Ratoffa, otrzymała nominację do Oscara .

W 1977 roku, w dowód uznania jego wkładu w kulturę muzyczną Europy, jako pierwszy polski artysta, Tansman otrzymał po Dymitrze Szostakowiczu fotel Królewskiej Akademii Nauk, Literatury i Sztuki w Brukseli, w którym wcześniej zasiadali Brahms, Verdi, Liszt, Ravel.

Kompozycje zamawiali u niego m.in. UNESCO, Królowa Belgii. Jednym z przejawów uznania dla twórczości kompozytora były bliskie stosunki, jakie twórca utrzymywał z Charliem Chaplinem , George'em Gershwinem , Albertem Einsteinem , Tomaszem Mannem , Stefanem Zweigiem czy Pablem Picassem . Owocem przyjaźni ze Strawińskim była książka autorstwa Tansmana – jedno z najcenniejszych i najbardziej wiarygodnych źródeł o twórczości i estetyce Strawińskiego – "Igor Stravinsky", Paris 1948.

Dzieła Tansmana wykonywali najwięksi artyści świata, m.in. w Ameryce – Sergiusz Kusewicki, Tulio Serafin, Arturo Toscanini, Leopold Stokowski, Willem Mengelberg. W Europie – Pierre Monteux, Jasha Horenstien, Herman Abendroth, Walter Straram, Erich Kleiber, Otto Klemperer, Emil Młynarski i Grzegorz Fitelberg.

Jego utwory kameralne grały najsławniejsze kwartety smyczkowe, utwory solowe wprowadzali na estrady pianiści: Walter Gieseking, José Iturbi, Henri Gil-Marchex, Jan Smeterlin, Mieczysław Horszowski, Henryk Sztompka, Zbigniew Drzewiecki. Śpiewali je: Maria Freud, Jane Bathori, Stanisława Korwin-Szymanowska.

Popisywali się nimi skrzypkowie: Bronisław Huberman, József Szigeti, Hélčne Jourdan-Morhange i Irena Dubiska oraz wiolonczeliści: Pablo Casals, Grigori Piatigorski, Maurice Marechal, Enrico Mainardi i Kazimierz Wiłkomirski.

Wybrane utwory

Bibliografia

• I. Schwerke, Alexandre Tansman, compositeur polonais, Paris 1931.
• Tenże, Alexander Tansman. The Polish Composer, New York 1931.
• J. Waldorff, Z Paryża, "Świat" 14 V 1967, s. 10.
• J. Cegiełła, Szkice do autoportretu polskiej muzyki współczesnej, Kraków 1976.
• T. A. Zieliński, Klasyk polskiej muzyki współczesnej, "Ruch Muzyczny" 1977, nr 13, ss. 3-4.
• Z. Helman, Estetyka twórczości A. Tansmana, "Ruch Muzyczny" 1977, nr 13, ss. 4-5.
• T. Kaczyński, Między Polską a Francją, "Ruch Muzyczny" 1977, nr 13, ss. 5-6.
• Z. Sierpiński, Kariera, jakiej nie było. Polskie dni muzyki Tansmana, "Życie Warszawy" 1980, nr 235, ss. 1,7.
• Z. Kałużyński, Dziecko szczęścia, "Polityka" 31 V 1986, nr 22.
• J. Janyst, Dość było milczenia, "Dziennik Łódzki" 1986, nr 234, ss. 4.
• J. Cegiełła, Dziecko szczęścia. Aleksander Tansman i jego czasy. Warszawa 1986 (ss.518)
• M. Fuks, Muzyka ocalona, Warszawa 1989 (ss. 271)
• A. Granat-Janki, Forma w twórczości instrumentalnej Aleksandra Tansmana, Wrocław 1995 (ss. 224)
• G. Hugon (ed.), Alexandre Tansman (1897-1986). Catalogue de l'oeuvre, Paris 1995 (ss.124)
• A. Wendland, Gitara w twórczości Aleksandra Tansmana, Łódź 1996 (ss. 236)
• J. Cegiełła, Dziecko szczęścia. Aleksander Tansman i jego czasy, t.1 (ss.418), t.2 (ss. 466), Łódź 1996.
• Aleksander Tansman 1897-1986. Materiały z ogólnopolskiej sesji naukowej, Łódź 1997 (ss. 138)