Rzeźba przedstawiająca Abraxas
Luwr
Abraxas –
bóstwo
w
mitologii perskiej
i gnostyckiej. Pisownia pierwotna: Abrasax; używana dzisiaj pisownia Abraxas powstała zapewne w wyniku pomyłki w przekładzie łacińskim.
Etymologia
Etymologia tego imienia niejasna; jedni sądzą, że słowo to pochodzi od
hbr.
ha-berak-hah, czyli „błogosławieństwo”; inni, wskazując na fakt, iż imię to złożone jest z dwóch hebrajskich wyrazów abh, bara oraz negatywnego a, sugerują, iż imię to mogłoby oznaczać „Ojciec Niestworzony”; jeszcze inni wywodzą to imię ze złożenia słów koptyjskich: abrak i sax, czyli „święte”, „czcigodne”, „błogosławione”.
Słowo "Abraxas" powstało zapewne w wyniku operacji numerologicznej wykonanej na literach alfabetu greckiego, którym przypisywano wartości liczbowe: a zatem greckie słowo αβραξας oznacza:
- α = 1; β = 2; ρ = 100; α = 1; ξ = 60; α = 1; σ = 200
A zatem::
- α + β + ρ + α + ξ + α + ς = 1 + 2 + 100 + 1 + 60 + 1 + 200 = 365.
Znaczenie imienia
Liczba 365 odpowiada liczbie dni roku słonecznego. Tym samym Abraxas, podbnie jak irański
Mitra
, oznacza skończony, cyrkularnie zamknięty obieg czasu, koło, po którym wędruje Słońce, przechodząc przez wszystkie znaki
zodiaku
. Abraxas oznacza też
eon
, czyli rok kosmiczny, obejmujący 365000 lat – czas trwania Kosmosu. Ten "boski rok" (rok kosmiczny) odpowiada 1000 latom ludzkim. Egipski gnostyk
Bazylides
określił tym mianem najwyższą istotę, która rodzi pięć sił pierwotnych: ducha (nous), słowo (logos), opatrzność (phronesis), mądrość (sophia) i potęgę (dynamis). Jego zwolennicy oddawali Abraxasowi cześć jako bogu najwyższemu, który zesłał na świat
Jezusa Chrystusa
(uważali, że jest on duchem bezcielesnym). Imię to pojawia się na hellenistycznych papirusach magicznych oraz na starożytnych
gemmach
– oznacza "Imię Boga". Pojawia się również Kodeksie z Nag Hamadi: w Ewangelii Egipcjan 52, 26 i w Apokalipsie Adama 75, 22.
Tertulian
pisze: "Później wystąpił
Bazylides
. Ten nauczał, że istnieje najwyższy Bóg, imieniem Abraksas. Z niego pochodzi stworzony Umysł, nazywany przez Greków nous, od tego zaś pochodzi Słowo, z niego zaś Opatrzność, z Opatrzności Moc i Mądrość. Z tych zaś następnie pochodzą wladze i aniołowie, a następnie nieskończone ilości aniołów i emanacji. Za przyczyną aniołów, ustanowionych w 365 niebiosach, powstał świat ku czci Abraksasa". (
Tertulian
, Przeciw wszystkim herezjom 1, przełożył ks.
Wincenty Myszor
, w: tegoż, Wybór pism, ATK, Warszawa 1983, t. 2, s. 220).
Abraxas to również symbol siedmiu (znanych w Starożytności) planet oraz siedmiu stopni oświecenie człowieka. W czasach wczesnego chrześcijaństwa słowo to było równoznaczne z "nasz Ojciec", "Pan zastępów", a zatem utożsamiane było z imieniami
Mitra
i
Jahwe
. Później chrześcijanie zaczęli widzieć w nim demona, albowiem Abraxas, jednocząc w sobie wszystkie aspekty świata, sprzyjał unifikowaniu opozycji (także moralnych).
Ikonografia
Abraxasa często przedstawia się jako istotę o ciele człowieka i głowie koguta; zamiast nóg ma węże oplatające gałąź tworzącą podwójny krzyż, przy czym:
- nogi w kształcie węży to odpowiedniki ducha i słowa (nous i logos)
- kogucia głowa (kogut, zapowiadając brzask i zachód, czuwa nad obiegiem czasu) to odpowiednik opatrzności (phronesis)
- trzymany w jednej dłoni bat (służący do wypędzania demonów) oznacza potęgę (dynamis);
- trzymana w drugiej dłoni tarcza oznacza mądrość (Sophia).
Od imienia "Abraxas" wywodzi się słowo abrakadabra.
Abraxas w literaturze
"Ptak wykluwa się z jajka. Jajkiem jest świat.
Kto chce się urodzić, musi świat zniszczyć.
Ptak leci do Boga. A imię Boga Abraxas."
- –
Hermann Hesse
, Demian
"Oto okropny Abraxas.
Jest najgwałtowniejszym ze Stworzeń, w nim Stworzenie napawa się trwogą przed samym sobą.
Jest on objawionym sprzeciwem Stworzenia wobec Pleromy i jej nicości.
Jest przerażeniem syna wobec matki.
Jest miłością syna do matki.
Jest zachwytem ziemi i okrucieństwem nieba".
- –
Carl Gustav Jung
, Septem sermones ad mortuos, w: tegoż,
Wspomnienia, sny, myśli
, przełożyli
Robert Reszke
i
Leszek Kolankiewicz
, Wrota, Warszawa 1999, s. 403.
Zobacz też
