Muzyka barokowa –
muzyka
epoki, której początek w historii muzyki wyznacza data skomponowania w roku
1597
przez
Jacopo Periego
pierwszej opery zatytułowanej
Dafne
, a koniec – połowa
XVIII
w., kiedy to powstawały kompozycje ostatnich twórców
baroku
, między innymi:
Antonio Vivaldi
,
Johann Sebastian Bach
(jego śmierć w 1750 r. uważa się za symboliczną datę zakończenia tego okresu),
Georg Friedrich Händel
,
Jean-Philippe Rameau
czy
Domenico Scarlatti
.
Szczególną rolę odgrywały w tym czasie
Włochy
, gdzie narodziły się dwa podstawowe style kompozytorskie XVII wieku:
Teoria muzyki barokowej
Założenia teoretyczne
monodii
akompaniowanej zostały stworzone przez grupę zwaną
Cameratą Florencką
; w jej skład wchodzili poeci, muzycy i uczeni. Opiekunem grupy był Giovanni Bardi, który udzielał komnat swojego pałacu na spotkania jej członków. Do Cameraty należeli m.in.: Ottavio Rinuccini,
Emilio de Cavalieri
,
Giulio Caccini
i
Jacopo Peri
.
Charakterystyczną cechą muzyki barokowej jest kontrast pomiędzy wysokim a niskim rejestrem, a także silnie zarysowana podstawa harmoniczna w formie tzw.
basso continuo
(basu cyfrowanego lub generałbasu) realizowanego najczęściej na instrumencie umożliwiającym grę akordów, np. na
klawesynie
,
organach
, regale,
lutni
lub teorbie, oraz na instrumencie melodycznym, np. na
violi da gamba
,
wiolonczeli
,
fagocie
. Sekcja basu cyfrowanego jest w utworach barokowych często bardzo rozbudowana i może składać się z wielu instrumentów grających jednocześnie lub na zmianę w zależności od żądanego efektu kolorystycznego i dynamicznego.
Niezwykle ważnym elementem w muzyce epoki baroku jest kompozycja i forma utworu. Muzyka ma za zadanie uczyć i cel ten realizowany jest poprzez zastosowanie wszelkiego rodzaju figur retorycznych i konstrukcji formalnych analogicznych do używanych w nauce retoryki słownej (w kwestii formalnej: prezentacja tematu, rozwój narracji, punkt kulminacyjny, podsumowanie, a jako figury retoryczne: wykrzyknienia, zawieszenie narracji, wprowadzanie ruchu, westchnienia, pytania retoryczne, powtórzenia itd.)
Inną cechą charakterystyczną dla tego okresu jest muzyka uproszczona do modelu harmonicznego, który jednak stanowił podstawę wielu nowych gatunków muzycznych z
operą
na czele. Zasługą twórców barokowych jest m.in. przeniesienie koncepcji kontrapunktycznych z muzyki wokalnej do instrumentalnej, która zaczęła się lawinowo rozwijać w nowych i samodzielnych formach (
suita
,
sonata
,
concerto grosso
) o krystalizującej się formie, obowiązującej przez następne trzy stulecia.
Wreszcie barok to czas rozkwitu muzyki polifonicznej, przede wszystkim formy zwanej
fugą
(z łac. "ucieczka"). Nazwa pochodzi od przechodzenia tematu głównego przez wszystkie głosy utworu (zazwyczaj od dwóch do pięciu), co daje wrażenie pogoni. Do doskonałości doprowadził formę tę J. S. Bach; po jego śmierci nigdy nie odzyskała ona dawnej popularności.
Style narodowe
W muzyce baroku dają się wyróżnić następujące style narodowe:
- włoski (główni reprezentanci:
Claudio Monteverdi
,
Antonio Vivaldi
,
Arcangelo Corelli
,
Giovanni Battista Pergolesi
,
Alessandro Scarlatti
,
Johann Adolf Hasse
,
Giacomo Carissimi
,
Tomaso Albinoni
,
Domenico Scarlatti
)
- francuski (
François Couperin
,
Jean-Baptiste Lully
,
Andre Campra
,
Jean-Philippe Rameau
,
Marc-Antoine Charpentier
)
- niemiecki (
Johann Sebastian Bach
,
Georg Philipp Telemann
,
Dietrich Buxtehude
)
- angielski (
John Blow
,
Henry Purcell
,
William Boyce
,
Georg Friedrich Händel
)
- polski (Opisując go, teoretycy zachodni odnosili się polskiej muzyki ludowej. Zwracali szczególną uwagę na jej żywy, fantazyjny i oryginalny charakter. Elementy stylu polskiego spotykane są w twórczości przede wszystkim G. P. Telemanna, ale także J. S. Bacha).
Styl Galant
Końcowa faza epoki baroku w muzyce to styl zwany galant (z fr. wytworny) – styl elegancki, stojący w opozycji do skomplikowanego i ciężkiego stylu barokowego. Rozwijał się już od około 1700 roku (
Alessandro Scarlatti
, operowa szkoła neapolitańska). Stanowił on podwalinę stylu klasycznego i pomost pomiędzy nim a stylem barokowym w muzyce.
Nowe formy i gatunki muzyczne
W epoce baroku powstaje kilka nowych form i gatunków wokalno-instrumentalnych:
opera
,
oratorium
,
kantata
. Powstają też nowe formy i gatunki instrumentalne:
suita
,
partita
,
sonata
,
koncert solowy
,
concerto grosso
,
fuga
,
toccata
, cykl polifoniczny, msza organowa.
Literatura
- M. Bukofzer Muzyka w epoce baroku. Od Monteverdiego do Bacha, Warszawa (PWN) 1970
- D.Szlagowska Muzyka baroku, Gdańsk (Akademia Muzyczna) 1998
- N. Harnoncourt Muzyka mową dźwięków, Warszawa (Fundacja Ruchu Muzycznego) 1982
- B. Przybyszewska-Jarmińska Barok, cz. I 1595-1696, Warszawa (Sutkowski Edition, seria Historia muzyki polskiej), 2007
- Historia muzyki XVII wieku. Muzyka we Włoszech, pod red. Z. M. Szweykowskiego, Kraków (Musica lagellonica) 2000
- D. Gwizdalanka Historia muzyki 1 (opera), Kraków (PWM) 2005 i cz. 2 (oratorium i muzyka instrumentalna) Kraków 2006
- M. Kowalska ABC historii muzyki, Kraków (Musica Iagellonica) 2001, s. 199-308