Herb Warszawy Żoliborz dzielnica Warszawy
Podział MSI Żoliborza
Status	dzielnica
Burmistrz	Janusz Warakomski
Powierzchnia	8,5 km²
Ludność ( 2009 )  - liczba ludności  - gęstość	48 060 ▼ 5674 os./km²
Tablice rejestracyjne	WX
Położenie na planie Warszawy Położenie na planie Warszawy
Strona internetowa

Ratusz dzielnicy Żoliborz

Żoliborz – dzielnica Warszawy położona w północno-zachodniej części miasta na lewym brzegu Wisły . Po podziale administracyjnym z 2002 roku Żoliborz graniczy z dzielnicami: Bielany , Bemowo , Wola i Śródmieście . W latach 1951-1994 w skład Żoliborza wchodziły Bielany , obecnie będące odrębną dzielnicą (w latach 1994-2000 samorządną gminą). Jest najmniejszą warszawską dzielnicą pod względem powierzchni.

Wg danych GUS z dnia 31.12.2009 r dzielnica posiada powierzchnię 8,5 km² i liczy 48 060 mieszkańców.^[1]

Osiedla dzielnicy

Wg MSI Żoliborz można podzielić na 3 rejony:

• Marymont-Potok
• Stary Żoliborz
• Sady Żoliborskie

Przy czym Stary Żoliborz składa się z kilku części:

• Żoliborz Oficerski (okolice placu Słonecznego i placu Inwalidów) zamieszkiwany przed wojną przez wysokiej rangi wojskowych.
• Żoliborz Urzędniczy (okolice alei Wojska Polskiego i kościoła św. Stanisława Kostki) pierwotnie zamieszkiwany przez rodziny urzędników państwowych.

• Żoliborz Dziennikarski (okolice Dziennikarskiej, Promyka i Bohomolca), mieszkało tu wielu literatów.
• Żoliborz Spółdzielczy (obszar Warszawskiej Społdzielni Mieszkaniowej, dominuje modernistyczna zabudowa wielorodzinna, okolice ul. Słowackiego)
• Żoliborz Centralny (okolice placu Wilsona)
• Żoliborz Dolny (pomiędzy Krasińskiego, Gwiaździstą, Potocką i Mickiewicza)

Historia

Współczesny Żoliborz jaki znamy powstał w latach 20. XX wieku. Po odzyskaniu niepodległości niezabudowane tereny wokół Cytadeli dawały możliwość budowy miejskiej tkanki zupełnie od zera. Dzielnicę zaprojektowano według koncepcji stworzonej przez Tony Garniera – osiowych założeń urbanistycznych i monumentalnych obiektów przy głównych ulicach. Założenie urbanistyczne stworzył Antoni Jawornicki, nadając dzielnicy kształt trapezu zawarty pomiędzy Wisłą, ulicą Potocką, Zajączka i Popiełuszki. Głównymi osiami tego układu stały się Mickiewicza z owalnym Placem Inwalidów u zbiegu z Aleją Wojska Polskiego i z następnym placem – Wilsona , u zbiegu z Krasińskiego, będąca poprzeczną osią założenia.

Etymologia nazwy

Nazwa Żoliborz pojawia się w XVIII wieku. Wcześniej używano nazw Polikowo, Polików, Polków i Fawory. Obecna nazwa dzielnicy pochodzi od francuskiej nazwy Joli Bord (wym. żoli bor) - Piękny Brzeg, ogrodów założonych przez konwikt księży pijarów wokół letniej siedziby Collegium Nobilium, którą zbudowano w latach 1774-1775 w południowej, najwyższej, malowniczo położonej części skarpy wiślanej. Po 1831 teren zajęto pod budowę cytadeli . Przed II wojną światową na Żoliborzu powstała nowoczesna dzielnica mieszkaniowa.

Na Żoliborzu, w rejonie ul. Suzina, stoczono pierwsze walki powstania warszawskiego .

Ważniejsze miejsca i zabytki

Stacja metra A-18 Plac Wilsona

Mury cytadeli warszawskiej w parku Hibnera na Żoliborzu

Przyroda

Duża część Żoliborza to tereny zielone (250 z 830 ha powierzchni), m.in.

• Park Kaskada
• Park Kępa Potocka
  • w parku odbywają się seanse w ramach festiwalu filmowego (kino letnie),
• Park im. Stefana Żeromskiego
  • ma powierzchnię prawie 6 ha. Powstał w 1932 r. na przedpolu Cytadeli, w miejscu dawnych umocnień fortu Sokolnickiego. Cały park przecięty jest na dwie części wysokim wałem. Projektantami parku byli Leon Danielewicz i Stanisław Zadora-Żeleński. Na skwerze zaraz za głównym wejściem – od pl. Wilsona – ustawiono fontannę z rzeźbą "Dziewczyna z dzbanem" dłuta Henryka Kuny. Otaczał ją zadbany okrągły trawnik i kuliste krzewy cisów
• Sady Żoliborskie ,
• Park im. Żołnierzy Żywiciela ,
• Park "Fosa i stoki Cytadeli "

Zabytki

Kościół parafialny MB Królowej Polski na Marymoncie

Groby członków Szarych Szeregów na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Pomnik przy Pl. Inwalidów

Odbudowana kaponiera cytadeli

Obiektami godnymi zobaczenia są:

• kościoły i świątynie:
  • klasztor i szkoła Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego 31
  • kościół pw. Matki Boskiej Królowej Polski przy ul. Gdańskiej 6A
  • Kościół pw. św. Stanisława Kostki przy ul. Hozjusza 2
  • kościół pw. Dzieciątka Jezus przy ul. Czarnieckiego 15
  • kościół pw. św. Jana Kantego przy ul. Krasińskiego 31
• cmentarze:
  • Cmentarz Wojskowy na Powązkach
• pomniki:
  • pomnik 1 Dywizji Pancernej gen. St. Maczka na placu Inwalidów
  • pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej Dyw. gen. Józefa Hallera (upamiętnia Żołnierzy Błękitnej Armii]) na placu Grunwaldzkim
  • 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK Al. Armii Krajowej(róg ul. Gdańskiej)
  • księdza Jerzego Popiełuszki ul. Krasińskiego (róg Popiełuszki). Napis na pomniku: "Ksiądz Jerzy Popiełuszko 1947 - 1984 oddał życie za wiarę i niepodległość Polski, zło dobrem zwyciężył".
  • żołnierzy " Żywiciela " ul. Ks. Jerzego Popiełuszki; skwer "Żywiciela" przy Teatrze Komedia (upamiętnia żołnierzy XXII Obwodu AK walczących w czasie Powstania Warszawskiego na Żoliborzu w zgrupowaniach " Żaglowiec ", " Żmija ", " Żbik ", " Żubr ", " Żyrafa ", " Żniwiarz "i symbolizuje cały wysiłek powstańczy).
• płyta, głaz, rzeźba
  • ul. Mickiewicza; róg Gen. Zajączka (upamiętnia miejsce największych walk AK o Dworzec Gdański gdzie w dniach 20-22 VIII 1944 r. poległo ponad 500 żołnierzy oddziałów powstańczych "Kampinos" i "Żoliborz")
  • Głaz Pamiątkowy poświęcony J. Kuroniowi w Parku Żeromskiego
  • Płyta "DESANTOWA" ul. Wybrzeże Gdyńskie – Upamiętnia żołnierzy II Warszawskiej Dywizji Piechoty I Armii Wojska Polskiego, którzy dokonując desantu polegli przy niesieniu pomocy Powstańcom Warszawskim .
• inne:
  • Twierdza Warszawa i jej forty:
    • Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej (fortyfikacji wzniesionej przez Mikołaja I po powstaniu listopadowym )
    • Fort Legionów
    • Fort Siergieja (Sokolnickiego) przekształcono w element parku Żeromskiego; Fort Gieorgija (Hauke-Bosaka) , Fort Pawła (Mierosławskiego) ; Bateria Nadbrzeżna (obecnie nie istnieją)
    • Cytadela: Brama Straceń; Mauzoleum Szubienica; Pomnik Kasztanowiec; Gablota Cmentarz symboliczny – 140 krzyży u podnóża CW – upamiętnia miejsce kaźni i walki kilku pokoleń bojowników o Niepodległość Polski.
  • Galeria Autorska i Teatr "Well-Art" przy al. Wojska Polskiego 10
  • Bar "Fawory" (obecnie nie istnieje [jest tam klinika medyczna])
  • Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie (Centrum Olimpijskie im. JPII) ul. Wybrzeże Gdyńskie 4
  • Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa
  • Teatr Komedia przy ul. Próchnika 8 w budynku Społecznego Domu Kultury WSM
  • szkoła specjalna przy ul. Czarnieckiego 49
  • zabudowania Miejskich Zakładów Autobusowych przy ul. Włościańskiej 52 – teren byłej fabryki "Opla" – rejon walk w czasie Powstania Warszawskiego

Komunikacja miejska

Plac Wilsona

Na Żoliborz docierają następujące środki komunikacji miejskiej (stan na dzień 2 lutego 2009 r.):

• metro : A-17 Dworzec Gdański , A-18 Plac Wilsona , A-19 Marymont ;
• linie tramwajowe : 17, 22, 27, 28, 33, 35, 41;
• linie autobusowe
  • zwykłe: 103, 110, 112, 114, 116, 118, 122, 132, 156, 157, 180, 181, 185, 186, 197;
  • mikrobusowe: 205;
  • przyśpieszone okresowe: 409, 414;
  • przyśpieszone stałe: 506, 508, 510, 511;
  • ekspresowe okresowe: E4, E8;
  • nocne: N01, N02, N41, N44, N46, N91;
  • komunikacji Łomianek: Ł, Ł-bis.

Edukacja

• Szkoła Główna Służby Pożarniczej przy ul. Słowackiego 52/54 (u zbiegu ulic Słowackiego i Potockiej)
• I Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi im. Bolesława Limanowskiego przy ul. Felińskiego 15 w siedzibie dawnego V Państwowego Liceum i Gimnazjum im. Księcia Józefa Poniatowskiego, budynek z roku 1931
• XVI Liceum Ogólnokształcące im. Stefanii Sempołowskiej przy ul. Popiełuszki 5
• LXIV Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Ignacego Witkiewicza przy ul. Elbląskiej 51
• LXXI Liceum Ogólnokształcące im. Ignacego Jana Paderewskiego przy ul. Włościańska 35
• CXIV Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kilińskiego przy ul. Felińskiego 13
• Prywatne Liceum Ogólnokształcące im. bł. Matki Celiny Borzęckiej sióstr Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego 31
• Gimnazjum nr 54 im. Adama Kazimierza księcia Czartoryskiego przy ul. Elbląskiej 51
• Gimnazjum nr 55 im. Jana Bytnara przy al. Wojska Polskiego 1a
• Gimnazjum nr 56 im. Aleksego Dawidowskiego ps. "ALEK" przy ul. Filareckiej
• Prywatne Gimnazjum nr 23 im. bł. Alicji Kotowskiej sióstr Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego 31
• Gimnazjum Specjalne nr 66 przy ul. Stefana Czarnieckiego 49
• SP nr 68 im. Artura Oppmana przy ul. Or-Ota 5
• SP nr 65 im. Władysława Orkana przy ul. Mścisławskiej 1
• SP nr 92 im. Jana Brzechwy (do czerwca 2004 Ernesto Che Guevary ) przy ul. Przasnyskiej 18A
• SP nr 267 im. Juliusza Słowackiego przy ul. Braci Załuskich 1
• SP Specjalna nr 123 przy ul. Stefana Czarnieckiego 49

Bezpieczeństwo

• Komisariat Policji Warszawa Żoliborz, ul. Rydygiera 3A

Kultura i sztuka

Teatr Komedia

• Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy przy ul. Próchnika 8a (z filią przy ul. Broniewskiego 9a)
• Teatr Komedia przy ul. Słowackiego 19 a
• Kino Wisła pl.Wilsona 2

Organizacje

związane z dzielnicą / obecnie i w przeszłości:

• Fundusz Kwaterunku Wojskowego – instytucja zagospodarowująca Żoliborz oficerski po I wojnie światowej
• Komitet Obrony Robotników KOR
• Partia PPS
• Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci RTPD
• Robotniczy Klub Sportowy "Marymont" Warszawa
• Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane SPB
• Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego
• Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa WSM
• Warszawska Spółdzielnia Spożywców Społem
• Związek Harcerstwa Polskiego ZHP
• Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej ZHR
• Żoliborskie Towarzystwo im. F.Bambozy ŻTB

Ciekawostki

• "Zielony Żoliborz, pieprzony Żoliborz, rozkwita na drzewach na krzewach." – tak o Żoliborzu w piosence "Warszawa" śpiewa T.Love (i jest to prawdopodobnie najbardziej znany cytat dotyczący dzielnicy).
• O Żoliborzu śpiewa też zespół Trawnik , którego wokalista Krzysztof Bień wychował się w tej dzielnicy.
• "Chcemy Żoliborza od morza do morza" – takie hasło pojawiało się na murach żoliborskich domów w latach 90. i stało się inspiracją do malowidła zamieszczonego w 2008 na stacji metra Marymont .
• Pochodząca z płyty "Autorytet" piosenka "Oda do Żoliborza" była drugim singlem promującym debiutancki album warszawskiego rapera Funky Filona w 2000 roku. Kompozytorem muzyki jest również mieszkający na Żoliborzu, sąsiad Funky Filona – Michał Grymuza .
• O Żoliborzu pisał też Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu Deszcz oraz Jerzy Zagórski w wierszu Żoliborz.

Zobacz też

• gmina Warszawa-Żoliborz

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Pawłowski, Jarosław Zieliński, Żoliborz. Przewodnik historyczny, Warszawa, Rosner&Wspólnicy, 2008 .

Linki zewnętrzne

• Dzielnica Warszawa – Żoliborz – Oficjalna strona dzielnicy
• historia dzielnic, wspomnienia
• Żoliborz na Warszawikii
• Informator Żoliborza bieżące informacje -czasopismo, dwutygodnik
• Telewizja Informatora filmy i galerie fotograficzne
• www.zoliborz.eu miesięcznik internetowy dotyczący Żoliborza
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi