Budowa zęba

Budowa ogólna

Ząb zbudowany jest z widocznej części zwanej koroną zęba oraz z niewidocznej, schowanej pod błoną śluzową w zębodole zwaną korzeniem. Na granicy korony oraz korzenia wyróżnia się szyjkę zęba. Na szczycie korzenia znajduje się otwór wierzchołkowy, przez który wnikają naczynia i nerwy do kanału miazgi. Kanał miazgi może oddawać kanały boczne, a przy samym ujściu najczęściej się dzieli na 3 gałęzie tworząc deltę korzeniową inaczej zwaną ramifikacjami Preisswerka-Fishera

Zęby mają powierzchnię żującą, lub brzeg sieczny, powierzchnię przedsionkową (wargową w zębach przednich, lub policzkową w zębach bocznych), powierzchnię podniebienną (w zębach górnych) lub językową (w zębach dolnych), powierzchnię bliższą (mezjalną) i dalszą (dystalną)

Korona pokryta jest szkliwem , które jest najtwardszą tkanką w organizmie (9 w skali Mohsa). Jest wytworem ameloblastów , które po wytworzeniu szkliwa ulegają unieczynnieniu. Dlatego też szkliwo jest tkanką nieodnawialną. Ameloblasty są tworem narządu szkliwotwórczego pochodzenia ektodermalnego .

Korzeń pokryty jest cementem, który swą budową przypomina tkankę kostną. Szyjka zęba wyznacza granicę pomiędzy szkliwem, a korzeniem.

Do szyjki zęba przyczepia się przyczep nabłonkowy, który jest połączeniem pomiędzy szkliwem, a dziąsłem. W ciągu upływu wieku następuje fizjologiczne obniżanie się przyczepu nabłonkowego, co powoduje obnażanie korzeni.

Pod warstwą szkliwa i cementu znajduje się zębina, stanowiąca zrąb zęba. Zębina wytworzona jest przez odontoblasty leżące na powierzchni miazgi . W zębinie znajdują się kanaliki zębinowe. Przebiegają w nich przebiegają wypustki odontoblastów - Włókna Tomesa. Odontoblasty wytwarzają 3 rodzaje wypustek.

Pod odontoblastami znajduje się miazga wypełniająca komorę zęba oraz kanały korzeniowe. W miazdze wyróżnia się warstwę bogatokomórkową (wewnętrzną) i skąpokomórkową (zewnętrzną) tzw. Warstwę Weila. W warstwie Weila mają początek naczynia chłonne, które opuszczają ząb przez otwór wierzchołkowy wraz z deltą korzeniową, oraz kanały miazgi. W miazdze występują sploty naczyniowe i nerwowe.

Liczba, wzór zębowy, grupy zębów

Zęby żuchwy : 2 siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowce i 3 trzonowce

Prawe zęby człowieka z widoczną zatoką szczękową

Zębów stałych u człowieka jest 32.
Zęby zostały podzielone na 4 grupy:

• siekacze -2
• kły -1
• przedtrzonowce -2
• trzonowce -3

Siekacze odgryzają kęsy
Kły rozrywają pokarm oraz pomagają innym zębom w ich funkcjach
Przedtrzonowce i trzonowce mielą pokarm ułatwiając kontakt α-amylazy z pokarmem.

Wzór uzębienia człowieka
|2123
Jest to jedna połówka uzębienia.

Okresy wyrzynania (erupcji)

Pierwsze zęby stałe pojawiają się w jamie ustnej około 6 roku życia. Wyrzynanie zębów stałych poprzedza resorpcja korzeni zębów mlecznych rozpoczynające się około 4 roku życia. Za ostatnimi w łuku zębami mlecznymi ("piątki") znajdują się szerokie pola dla wyrznięcia się pierwszych stałych trzonowców ("szóstek"), które zwykle wyrzynają się jako pierwsze.^[1]:

r.ż. – rok życia

Anatomia poszczególnych zębów

• SIEKACZE
  • SIEKACZE GÓRNE PRZYŚRODKOWE (11,21)

Największe zęby sieczne człowieka. Na brzegu siecznym znajdują się 3 guzki, które niedługo po wyrżnięciu ulegają ścieraniu. Między guzkami znajdują się przełęcze, które w postaci rowków przechodzą na powierzchnię wargową. Na powierzchni podniebiennej guzek zębowy. Zęby sieczne wykazują wszystkie cechy Mühlreitera. Powierzchnie styczne trójkątne. Komora spłaszczona w wymiarze podniebienno-wargowym.
Liczba korzeni- 1 spłaszczony mezjalno-dystalnie, zakrzywiony w kierunku zęba bocznego
Liczba kanałów- 1 okrągły

• • SIEKACZE GÓRNE BOCZNE (12,22)

Są one mniejsze od jedynek, bardziej zmienne i mniej charakterystyczne. Na powierzchni podniebienej znajduje się guzek zębowym, w którego dnie często umiejscowiony jest otwór ślepy (foramen cecum). W otworze ślepym bardzo często dochodzi do postępu zmian próchnicowych. Powierzchnie styczne trójkątne. Komora podobna do komory w zębie siecznym przyśrodkowym.
Liczba korzeni- 1 spłaszczony mezjalno-dystalnie
Liczba kanałów- 1

• • SIEKACZE DOLNE PRZYŚRODKOWE (31,41)

Najmniejszy ząb człowieka. Kształt dłutowaty. Brzeg sieczny zarówno po stronie mezjalnej jak i dystalnej pod ostrym kątem przechodzą w brzegi styczne. Ząb ten nie wykazuje cech Müchlreitera. Komora spłaszczona w wymiarze wargowo-podniebiennym.
Liczba korzeni- 1
Liczba kanałów- 1

• • SIEKACZE DOLNE BOCZNE (32,42)

Siekacz dolny boczny jest większy od siekacza dolnego przyśrodkowego. Jest zębem również mało charakterystycznym, który może być podobny do jedynki, jak i do kła. Podobnie jak siekacz dolny przyśrodkowy nie wykazuje cech Muchlreitera.
Liczba korzeni- 1
Liczba kanałów- 1

Zęby sieczne górne są większe od dolnych. Ząb sieczny górny przyśrodkowy jest większy od bocznego. Ząb sieczny dolny przyśrodkowy jest mniejszy od bocznego. W warunkach prawidłowego zgryzu, nagryz pionowy zębów górnych wynosi 1/3 wysokości zębów dolnych. W spoczynkowym położeniu żuchwy występuje szpara spoczynkowa - odległość pomiędzy brzegami siecznymi górnych i dolnych siekaczy, która waha się pomiędzy 2-4 mm.

• KŁY
  • KIEŁ GÓRNY (13,23)

Jest to najdłuższy ząb człowieka mierzący ok. 33mm. Korona stożkowata, zakończona wydatnym guzkiem. Brzeg sieczny składa się z dwóch części: krótszej mezjalnej i dłuższej dystalnej. Powierzchnia wargowa podzielona grzebieniem, który schodzi od szczytu guzka na krawędzi siecznej. Komora miazgi jest najszersza na granicy korony i korzenia. Wysyła ku szczytowi uchyłek odpowiadający guzkowi. Korzeń w stosunku do korony jest dłuższy. Powierzchnie styczne trójkątne. Na powierzchni podniebiennej czasem wydatny guzek zębowy.
Liczba korzeni- 1
Liczba kanałów- 1 owalny

• • KIEŁ DOLNY (33,43)

Podobny do kła górnego. Korzeń w stosunku do korony jest krótszy. Brzeg sieczny składający się z dwóch części. Komora podobna do komory kła górnego.
Liczba korzeni- 1
Liczba kanałów- 1

Kły są zębami, które rozdzierają dostarczany pokarm. Pomagają również innym zębom w pełnieniu ich funkcji.

• PRZEDTRZONOWCE
  • PRZEDTRZONOWIEC GÓRNY PIERWSZY (14,24)

Ząb dwuguzgowy, posiadający powierzchnie żującą. Guzki podniebienny i policzkowy, z których policzkowy jest zdecydowanie większy. Guzki oddzielone są bruzdą międzyguzkową biegnącą w kierunku mezjalno-dystalnym, która może posiadać odgałęzienia i niekiedy tworzyć guzki dodatkowe. Powierzchnie styczne są trapezoidalne. Komora w wymiarze mezjalno-dystalnym jest szeroka, a w wymiarze podniebienno-policzkowym wąska. Wysyła 2 uchyłki odpowiadające guzkom, z których wyższy jest policzkowy.
Liczba korzeni- 2 (podniebienny i policzkowy) w 20% 1 korzeń
Liczba kanałów- 2 nawet, gdy jest jeden korzeń

• • PRZEDTRZONOWIEC GÓRNY DRUGI (15,25)

Ząb również dwuguzkowy, którego guzek policzkowy nie jest wybitnie wykształcony. Bruzda międzyguzkowa w kierunku mezjalno-dystalnym - może mieć odgałęzienia. Komora podobna do przedtrzonowca pierwszego.
Liczba korzeni- 1
Liczba kanałów- 1 lub 2 (50%)

• • PRZEDTRZONOWIEC DOLNY PIERWSZY (34,44)

Ząb dwuguzkowy, podobny do przedtrzonowców górnych. Komora jest obszerna, spłaszczona mezjalno-dystalnie. Wysyła uchyłki odpowiadające guzkom. Powierzchnia policzkowa jest pochylona dojęzykowo.
Liczba korzeni- 1
Liczba kanałów- 1

• • PRZEDTRZONOWIEC DOLNY DRUGI (35,45)

Ząb dwuguzkowy, którego guzek językowy jest wybitnie wyeksponowany, równający się guzkowi policzkowemu. Poza tym ząb ten jest podobny do przedtrzonowca dolnego pierwszego. .
Liczba korzeni- 1
Liczba kanałów- 1

Zawiązki przedtrzonowców stałych znajdują się pomiędzy odpowiadającymi im korzeniami zębów trzonowych mlecznych. W miejsce zębów trzonowych mlecznych wyrzyna się grupa zębów przedtrzonowych, których brak w uzębieniu mlecznym.

• ZĘBY TRZONOWE
  • TRZONOWIEC GÓRNY PIERWSZY (16,26)

Korona w kształcie rombu. Posiada 4 guzki (podniebienny bliższy i dalszy, policzkowy bliższy i dalszy). Guzek podniebienny bliższy jest największy, podniebienny dalszy najmniejszy. Bardzo często występuje tzw. guzek Carabellego na podniebiennej powierzchni guzka podniebiennego bliższego. Powierzchnie styczne są wypukłe, czworokątne. Komora obszerna 2/3 w części bliższej i 1/3 w części dalszej. Pomiędzy tymi częściami znajduje się przewężenie.
Liczba korzeni- 3 (podniebienny, policzkowy bliższy i policzkowy dalszy)
Liczba kanałów- 3 (podniebienny, policzkowy bliższy i policzkowy dalszy) lub 4 (kanał policzkowy bliższy dodatkowy)

• • TRZONOWIEC GÓRNY DRUGI (17,27)

Klinicznie spotykane 3 odmiany:
*bez guzka Carabellego
*kształt trójkąta, którego wierzchołkami są dwa guzki policzkowe i jeden podniebienny (najczęstsza odmiana)
*kształt owalny, lub elipsoidalny
Liczba korzeni- 3 (podniebienny, policzkowy bliższy i policzkowy dalszy)
Liczba kanałów- 3 (podniebienny, policzkowy bliższy i policzkowy dalszy) lub 4 (kanał policzkowy bliższy dodatkowy)

• • TRZONOWIEC GÓRNY TRZECI (18,28)

Ząb wykazujący bardzo dużą zmienność, od dobrze wykształconego z wyeksponowanymi guzkami do zaczątka zęba przypominającego czop. Czasami zęby trzonowe trzecie w ogóle nie występują.
Liczba korzeni- 1 (zlany - najczęściej)
Liczba kanałów- 2 lub 3 lub 4

Ząb trzonowy dolny pierwszy (36,46)

• • TRZONOWIEC DOLNY PIERWSZY (36, 46)

Powierzchnia żująca jest pięciokątna. Ząb trzonowy dolny pierwszy charakteryzuje się obecnością 5 guzków. Występują 3 guzki policzkowe, tworzące łuk wypukły na zewnątrz, oraz 2 językowe. Komora jest trójkątna, dłuższa mezjalno-dystalnie.
Liczba korzeni- 2 (mezjalny i dystalny)
Liczba kanałów- 3 (2 w korzeniu mezjalnym - policzkowy bliższy i językowy bliższy, 1 w dystalnym)

• • TRZONOWIEC DOLNY DRUGI (37, 47)

Ząb najczęściej czteroguzkowy, podzielony bruzdą międzyguzkową w kształcie krzyża. Jest nieznacznie mniejszy od trzonowca dolnego pierwszego.
Liczba korzeni- 2 (mezjalny i dystalny)
Liczba kanałów- 3 (2 w korzeniu mezjalnym - policzkowy bliższy i językowy bliższy, 1 w dystalnym)

• • TRZONOWIEC DOLNY TRZECI (38, 48)

Ząb najczęściej pięcioguzkowy (3 językowe, 2 policzkowe) o niewyraźnym zarysie. Występują nieregularne bruzdy.
Liczba korzeni- 1 (zlany)
Liczba kanałów- 2 (bliższy i dalszy)

W prawidłowym zgryzie, w zwarciu centralnym guzki zęba trzonowego pierwszego górnego powinny wchodzić w bruzdę między guzkową trzonowca pierwszego dolnego. Opisuje to I klasa Angle'a, która mówi, że guzek policzkowy bliższy szóstki górnej znajdować powinna się pomiędzy guzkiem policzkowym bliższym a środkowym szóstki dolnej. Zęby trzonowe trzecie zwane są zębami mądrości.

Unaczynienie

Naczynia, które wnikają przez otwór wierzchołkowy i otwory boczne do jamy zęba są gałązkami splotów zębowych, zarówno w szczęce i żuchwie utworzone przez:

• w szczęce
  • gałązki zębodołowe górne środkowe i przednie
    • od tętnicy podoczodołowej - jednej z końcowych gałęzi tętnicy szczękowej
  • gałązki zębodołowe górne tylne - bezpośrednio od tętnicy szczękowej przebiegającej w okolicach guza szczękowego

• żuchwie
  • gałązki zębodołowe przednie i tylne utworzone przez gałęzie tętnicy zębodołowej dolnej, gałęzi I odcinka tętnicy szczękowej

Tętniczki wnikające do miazgi dzielą się na naczynia przedwłosowate a następnie na naczynia włosowate . Tworzą one splot w okolicy odontoblastów.

Pomiędzy naczyniami znajdują się w miazdze anastomozy:

• tętniczo-tętnicze
• tętniczo-żylne
• żylno-żylne

Mają one znaczenie dla równomiernego odżywienia tkanki, gdy może dojść do zaczopowania jednego z głównych naczyń.

Unerwienie

Do jamy zęba wnikają dwa rodzaje włókien:

Włókna czuciowe - przewodzą uczucie bólu.
Pochodzą z 2 i 3 gałęzi nerwu trójdzielnego czyli dla szczęki od nerwu szczękowego a dla żuchwy od nerwu żuchwowego.

• Szczęka

Nerw szczękowy dzieli się na 3 gałęzie, z których nerw podoczodołowy przechodzi przez szczelinę oczodołową dolną , następnie w bruździe podoczodołowej, po czym w kanale podoczodołowym, gdzie oddaje kolejno gałązki zębodołowe górne tylne, środkowe i przednie tworząc splot zębowy. Gałązki zębowe splotu zębowego kierują się ku otworom wierzchołkowym zębów.

• Żuchwa

Nerw żuchwowy dzieli się na 3 gałęzie, z których nerw zębodołowy dolny kieruje się ku dołowi, pomiędzy mięśniami skrzydłowymi w kierunku otworu żuchwy by osiągnąć kanał żuchwy. Nerw ten oddaje gałązki zębodołowe, tworząc splot zębowy, którego gałązki zębowe odżywiają zęby.

W kanale korzeniowym włókna rozpadają się tworząc gęsty splot pododontoblastyczny (Splot Raschkowa).

Nerwy mielinowe klasyfikowane są jako , A-β, A-δ. Podział klasyfikacji zależny jest od średnicy aksonu i szybkości przewodzenia. Większość włókien w miazdze A-α, które odpowiedzialne są za krótki, ostry, dobrze zlokalizowany ból. Mają niski próg pobudliwości .

Włókna współczulne - regulują przepływ krwi w naczyniach krwionośnych. Są to wypustki neuronów

znajdujących się w zwoju szyjnym górnym .
Nerwy bezmielinowe - włókna typu C, odpowiedzialne za tępy, słabo zlokalizowany, tępy ból.

Galeria zdjęć

Schemat jamy ustnej

Lewa kość szczękowa (maxilla)

Podstawa czaszki

Bibliografia

Wiesław Łasiński: Anatomia głowy dla stomatologów. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1993. . 

Błąd w : Istnieje znacznik <ref>, ale nie odnaleziono znacznika <references/>