Pomnik Władysława Raczkiewicza w Toruniu
Władysław Raczkiewicz (ur.
28 stycznia
1885
w
Kutaisi
w
Gruzji
, zm.
6 czerwca
1947
w
Ruthin
w
Walii
) – polski działacz polityczny, społeczny i wojskowy, uczestnik
I wojny światowej
i
walk z bolszewikami
, minister spraw wewnętrznych w czterech rządach
II RP
(w latach 1921, 1925–1926, i 1935–1936), senator (z list
BBWR
) i
marszałek Senatu
III kadencji (1930–1935),
wojewoda
nowogródzki
(1921–1924),
wileński
(1926–1931),
krakowski
(1935),
pomorski
(1936–1939), prezes
Światowego Związku Polaków z Zagranicy
(1934–1939),
Prezydent RP
na uchodźstwie (1939–1947).
Młodość i wykształcenie
Był synem Józefa sędziego i Ludwiki z Łukaszewiczów. W 1903 ukończył gimnazjum w
Twerze
. Studiował następnie prawo i matematykę na
Uniwersytecie Petersburskim
. Działał w jawnych i konspiracyjnych organizacjach młodzieżowych: nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej i
Związku Młodzieży Polskiej "Zet"
. By uciec przed represjami politycznymi przeniósł się do
Dorpatu
, gdzie w 1911 ukończył miejscowy
uniwersytet
[1].
Z wykształcenia prawnik, przed
I wojną światową
pracował jako adwokat w
Mińsku
.
I wojna światowa
W czasie wojny służył w armii rosyjskiej, w stopniu chorążego (najniższy stopień oficerski w armii rosyjskiej). Po
rewolucji lutowej
organizował jednostki polskie w Rosji[2]. W 1917 roku należał do organizatorów
Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego
(Naczpol), którego został przewodniczącym na I Ogólnym Zjeździe Wojskowych Polaków w Piotrogradzie w dniach 8–22 czerwca 1917. Był przedstawicielem nurtu związanego z
endecją
i zwolennikiem tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie
Rosji
. W 1918 sprawował funkcję prezesa Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej z siedzibą w
Kijowie
. Został kierownikiem Wydziału Wojskowego powstałego w
Warszawie
Komitetu Obrony Kresów Wschodnich. Walczył, jako
porucznik
, w
Dywizji Litewsko-Białoruskiej
. Powołany na stanowisko zastępcy komisarza generalnego Ziem Wschodnich[3]. W 1918 brał udział w obronie Mińska przed
bolszewikami
, w 1920 dowodził ochotniczym oddziałem kresowym walczącym o
Wilno
.
Działalność polityczna w II RP
W listopadzie 1920 został mianowany szefem
Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych
. Od grudnia 1920 do czerwca 1921 działał jako delegat przy rządzie
Litwy Środkowej
w
Wilnie
. Od czerwca do listopada 1921 był ministrem spraw wewnętrznych w rządzie
Wincentego Witosa
. Od października 1921 do sierpnia 1924 piastował urząd
wojewody nowogródzkiego
. Od sierpnia 1924 do maja 1925 roku, jako delegat rządu, przebywał w Wilnie. Od czerwca 1925 do maja 1926 roku ponownie był ministrem spraw wewnętrznych. Po
przewrocie majowym
, od maja 1926 do grudnia 1930 roku, pełnił funkcję
wojewody wileńskiego
. Od listopada 1930 był senatorem z listy BBWR. W grudniu 1930 roku został marszałkiem
Senatu
. Od października 1935 do czerwca 1936 zasiadał w rządzie jako minister spraw wewnętrznych. Od lipca 1936 był
wojewodą pomorskim
. Był członkiem tzw. grupy zamkowej prezydenta
Ignacego Mościckiego
[2].
Początkowo zbliżony do
endecji
, w latach trzydziestych XX wieku związał się z
sanacją
. Od 1934 prezes
Światowego Związku Polaków z Zagranicy
.
12 września 1939 rząd powierzył mu misję zorganizowania w
Stanach Zjednoczonych
pomocy tamtejszej
Polonii
dla ludności okupowanego kraju. 17 września przekroczył granicę
rumuńską
w
Kutach
. 27 września znalazł się w
Paryżu
[2].
Prezydent RP na uchodźstwie
Po
klęsce wrześniowej
, na podstawie artykułu 13 i 24
Konstytucji kwietniowej
z 1935[4], został mianowany następcą na stanowisku prezydenta przez
Ignacego Mościckiego
i objął urząd 30 września. Na początku pełnienia tego urzędu zrezygnował z części uprawnień prezydenckich na rzecz premiera rządu, Władysława Sikorskiego (tzw.
umowa paryska
).
Na początku grudnia 1939, wraz z całym rządem, przeniósł się do
Angers
. Opuścił
Francję
jeszcze przed kapitulacją i udał się do
Wielkiej Brytanii
.
Po przybyciu z okupowanego kraju kuriera,
Jana Karskiego
, na prośbę
żydowskiego podziemia
wystosował 18 grudnia 1942 dramatyczny list do
papieża Piusa XII
, błagając go o publiczną obronę mordowanych
Polaków
i
Żydów
[2].
Przeciwny
układowi Sikorski-Majski
z 30 lipca 1941 roku, zagroził ustąpieniem z urzędu. Pod presją Anglików odwołał ze stanowiska Naczelnego Wodza generała
Kazimierza Sosnkowskiego
wobec jego nieprzejednanej postawy w sprawie granic wschodnich.
Wbrew wcześniej dokonanym ustaleniom, przed śmiercią w swoim politycznym testamencie następcą mianował
Augusta Zaleskiego
. Odrzucenie uzgodnionego wcześniej kandydata,
Tomasza Arciszewskiego
z
PPS
, doprowadziło do secesji tej partii z rządu i spowodowało długotrwałe rozbicie emigracji polskiej w okresie powojennym, gdy wszystkie rządy alianckie odmówiły uznania polskim władzom wychodźczym na rzecz prokomunistycznego rządu w Warszawie.
Zmarł 6 czerwca 1947 roku w
Ruthin
w
Walii
. Pochowany został na Cmentarzu Lotników Polskich w
Newark
w
Wielkiej Brytanii
, gdzie spoczął obok generała
Władysława Sikorskiego
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Zofia Nałkowska
, Dzienniki 1939-1944, Opracowanie, wstęp i komentarz Hanna Kirchner, t. V Warszawa 1996, s. 109
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Ibidem
- ↑ Ibidem, s. 109–110
- ↑ Po wymuszonej przez aliantów rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego
Linki zewnętrzne
