Wisła
Panorama miasta Widok z szlaku prowadzącego z Wisły Głębce na Stożek
Herb Herb Wisły
Województwo	śląskie
Powiat	cieszyński
Gmina • rodzaj	Wisła miejska
Założono	XVII wiek
Prawa miejskie	1962
Burmistrz	Andrzej Molin
Powierzchnia	110,26 km²
Wysokość	430 m n.p.m.
Ludność (2008) •  liczba •  gęstość •  aglomeracja	11 299[1] 102,4 os./km² bielska
Strefa numeracyjna	+48 33
Kod pocztowy	43-460
Tablice rejestracyjne	SCI
Położenie na mapie Polski Wisła
49°38'50″N 18°52'03″E / 49.64722, 18.8675 Na mapach: 49°38'50″N 18°52'03″E / 49.64722, 18.8675
TERC ( TERYT )	2243203031
Miasta partnerskie	Hukvaldy , Czechy
Urząd miejski pl. B. Hoffa 3 43-460 Wisła
Strona internetowa miasta

Skocznia w Wiśle Malince

Budowana skocznia w Wiśle Malince (widok z góry)

Wisła (cz. Visla, niem. Weichsel, 1941-45 Weichsel O.S., 1945 Hohenweichsel) – miasto i gmina w województwie śląskim , w powiecie cieszyńskim na południe od Ustronia i na zachód od Szczyrku . Położone jest w głębi Beskidu Śląskiego , w pobliżu granicy z Czechami . Znany ośrodek wypoczynkowy, turystyczny i sportowy. Na terenie miasta swoje źródła ma największa polska rzeka o tej samej nazwie – Wisła . Ze źródeł na Baraniej Górze wypływają potoki Czarna i Biała Wisełka, które po połączeniu się i przyjęciu wód potoku Malinka tworzą rzekę Wisłę.

Centrum Wisły położone jest na wysokości 430 m n.p.m. Otaczające je grzbietowiska przewyższają doliny o 300 do 600 m.

Najwyższe wzniesienia:

• Barania Góra (1220 m n.p.m.),
• Stożek (978 m n.p.m.).

Do 1954 roku była siedzibą gminy Wisła . W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego .

Według danych z 31 grudnia 2006^[2] miasto miało 11 450 mieszkańców.

Wisła jest jednocześnie jednym z największych ośrodków luterańskich w Polsce i jedynym miastem, w którym ludność tego wyznania stanowi większość. Prócz luteran miasto zamieszkują katolicy oraz wyznawcy kościołów ewangelicznych . Działalność kaznodziejską prowadzą także Świadkowie Jehowy , zbierający się w swojej Sali Królestwa .

W Wiśle podczas IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży "Śląsk-Beskidy 2009" odbywały się zawody w biegach narciarskich i biathlonie , tu też odbyła się ceremonia zamknięcia.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[3] Wisła ma obszar 110,26 km², w tym:

• użytki rolne: 19%
• użytki leśne: 74%

Miasto stanowi 15,1% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2006^[4]:

Według danych z roku 2002^[5] średni dochód na mieszkańca wynosił 1407,09 zł.

Historia wsi

Historia dzisiejszej Wisły sięga przełomu XVI i XVII wieku, kiedy to pojawili się tu pierwsi osadnicy. Byli to drwale pracujący na rzecz książąt cieszyńskich , dostarczający drewna opałowego i gontów na potrzeby zamku w Cieszynie . Prawie równocześnie osiedlali się tu Wołosi (zwani tutaj Wałachami), przynosząc ze sobą kulturę pasterską, a szałaśnictwo stało się wkrótce podstawą życia miejscowej ludności. Wisła od chwili ukształtowania się jako wieś feudalna związana była z Cieszynem. Pierwszy dokument wspominający wieś pochodzi z 1615 roku. Nakazuje on wójtowi z Cisownicy , by dostarczył od młynarza z Wisły 32 kopy gontów na folwark w Bobrku koło Cieszyna.

W 1643 r., z polecenia księżnej Elżbiety Lukrecji Cieszyńskiej , nowa wieś została wpisana do urbarza Księstwa Cieszyńskiego . Liczyła wtedy 30 osadników, którym określono powinności na rzecz dworu w Cieszynie. Najstarsza księga gruntowa Wisły z 1644 r. przynosi informację o zamknięciu drewnianego kościoła ewangelickiego , co świadczyć może o tym, że od samego początku Wisła była wsią protestancką .

W połowie XVII wieku szybko wzrastała liczba osadników, szukających tu schronienia przed prześladowaniami religijnymi kontrreformacji i uciskiem ekonomicznym, który wzmagał się na nizinnych terenach Księstwa Cieszyńskiego od momentu przejęcia tych ziem przez Habsburgów w 1653 r. Pewną ulgę przyniósł dopiero tzw. patent urbarialny cesarzowej Marii Teresy Habsburg z 1771 r., który ograniczył pańszczyznę i poprawił pozycję prawną chłopów. Patent religijny cesarza Józefa II z 1783 r. nadał równe prawa religijne protestantom , co w późniejszym okresie pozwoliło im na wystawienie kościoła. W tymże 1783 r. powstała pierwsza szkoła we wsi; pierwszym nauczycielem został Paweł Welszar.

W tym okresie działało w Wiśle 15 spółek sałaszniczych, zajmujących się wypasem (głównie owiec). Jednak najbliższe półwiecze miało przynieść praktycznie całkowity upadek sałasznictwa w Beskidzie Śląskim. XIX wiek to stopniowy rozwój Wisły. W 1824 r. wzniesiono nowy, już murowany budynek szkolny, istniejący do dnia dzisiejszego. Wybudowano drogę łączącą Wisłę z Ustroniem ( 1837 r.). W 1838 r. oddano do użytku murowany kościół ewangelicki, do którego w latach 1861 -1863 dobudowano wieżę. W roku 1856 r. swój kościół otworzyli także katolicy .

Już od początku wieku zjeżdżali się w okolicę miłośnicy wypraw turystycznych, udający się do źródeł rzeki Wisły. W 1810 r.14 sierpnia pierwszą udokumentowaną wycieczkę na szczyt Baraniej Góry odbył późniejszy książę pszczyński Ludwik Anhalt-Coethen. W 1843 r. źródła Wisły zwiedził Wincenty Pol – geograf i poeta w jednej osobie. Wycieczki tego typu stały się jeszcze bardziej popularne w drugiej połowie wieku.

W tym samym czasie postępował upadek gospodarki pasterskiej w Beskidach. Wiązało się to z uruchomieniem pod koniec XVIII wieku hut na terenie Śląska Cieszyńskiego , które potrzebowały do swej produkcji wielkich ilości drewna. Książę Albert Sasko-Cieszyński zapoczątkował nowy okres gospodarki leśnej w Beskidzie Śląskim. Z Saksonii sprowadził służbę leśną oraz rozpoczął ograniczanie dotychczasowych swobód góralskich. Stopniowo usuwano górali ze śródleśnych łąk i rozpoczęto proces zalesiania, co w konsekwencji doprowadziło do całkowitego upadku pasterstwa. Dotrwało ono tylko w formie szczątkowej do połowy XX wieku .

Wisła jako miejscowość wypoczynkowa

Od drugiej połowy XIX wieku , okolice Wisły odwiedzane są przez coraz większą liczbę podróżników. Za odkrywcę Wisły na szeroką skalę trzeba uznać pochodzącego z Radomia Bogumiła Hoffa . Ten badacz kultury ludowej, współpracownik Oskara Kolberga, odwiedził wieś w 1882 r. i zachwycony jej urokiem zaczął propagować jej walory w prasie i wśród przyjaciół. W 1885 r. na gruncie, który ze względu na niską cenę, za jaką go nabył, nazwał "Bożym Darem", wybudował pierwszą willę wypoczynkową "Warszawa". Wkrótce dzieło Hoffa przejął znany warszawski uczony, filozof i parapsycholog – dr Julian Ochorowicz . Wybudował on kilka następnych drewnianych pensjonatów, np.: "Sokół", "Placówka", które zaprojektował syn Bogumiła Hoffa – Bogdan .

Do Wisły zaczęli zjeżdżać letnicy. W lipcu 1896 r. odwiedziła Wisłę – prawdopodobnie tylko na jeden dzień – Maria Konopnicka , która zatrzymała się wówczas w Jaworzu szukając pokoju na dłuższy pobyt. Zniechęciły ją jednak prymitywne warunki, jakie panowały ówcześnie, skoro w liście do córki z 17 lipca pisała: "...pierwsza rzecz, mimo wszystko, do Wisły, bo tania. I prawda, tania zupełnie, ale pokoiki zupełnie pod dachem, bez podbitek, tak że żywica od gorąca topnieje na belkach (...)". Kilka lat później, w 1902 r., Konopnicka, zauroczona beskidzkim krajobrazem, zaakceptowała projekt ofiarowania jej przez naród polski domu właśnie w Wiśle. Jednak willa Ochorowicza , którą planowano zakupić dla poetki, nie spełniła przyjętych wymagań.

W czerwcu i lipcu 1900 r. przebywał w Wiśle Bolesław Prus , który zamieszkał w drewnianej willi Ochorowicza, nazwanej na pamiątkę tego wydarzenia "Placówką". Rok później, jesienią 1901 r., bawił tu Władysław Reymont , który w willi Ochorowicza (w "Placówce" lub "Jaskółce") pisał fragmenty swoich "Chłopów". Sam Ochorowicz osiadł w Wiśle w 1899 r. i mieszkał z przerwami do 1913 r., prowadząc tu m.in. swe eksperymenty parapsychologiczne . W latach 1909 – 1912 mieszkała tu również Stanisława Tomczykówna – słynne "medium" Ochorowicza.

W 1911 r. dzięki zabiegom Bogdana Hoffa uruchomiono w centrum wsi nowoczesny zakład kąpielowy. Latem 1911 r. przebywało w Wiśle około 300 gości i z tego względu Rząd Krajowy w Opawie oficjalnie uznał wieś za letnisko. Wkrótce oddano do użytku wodociąg samociśnieniowy i kanalizację, a przeprowadzone badania wykazały niezwykłą czystość miejscowego powietrza i wody.

Rok 1938, woźnica czekający z bryczką na turystów

W 1914 Mieczysław Orłowicz w swoim słynnym przewodniku tak opisywał Wisłę: Doliną rzeki Wisły wiedzie stąd [z Ustronia] droga do wsi Wisły, liczącej 4000 m. polskich górali wyznania ewangelickiego, popierających Ślązakowców . Jest to największe polskie letnisko Śląska, przybywa tu ok. 600 gości z całej Polski. Istnieje hotel Piast z restauracyą i Zakładem hydropatycznym, pensyonat p. Wiśniewskiej w willi Dziechcinka, nadto szereg innych pensyonatów i will, przeważnie stawianych w stylu zakopiańskim. Okolica bardzo ładna, wycieczki w dolinę i do źródeł Wisły na Baraniej Górze i na Czantoryę^[6].

Zakrojony na szeroką skalę rozwój miejscowości nastąpił w okresie międzywojennym i wtedy też Wisła nabrała cech uzdrowiska . Wzniesiono istniejące do dziś budynki Urzędu Gminy z pocztą, Dom Zdrojowy z salą kinową, czy nową szkołę. Zbudowano basen kąpielowy i skocznię narciarską w Głębcach oraz około 100 nowych willi. W 1927 r. otwarto nową drogę z Cieszyna do Wisły, a Jan Molin uruchomił przewozy autobusowe z Wisły do Cieszyna i Katowic. W 1929 r. do centrum Wisły dotarła linia kolejowa. W 1931 r. władze wojewódzkie przekazały prezydentowi RP wraz z honorowym obywatelstwem Wisły rezydencję na Zadnim Groniu (tzw. Zameczek Prezydencki ). Wybudowano ją ze składek społeczeństwa śląskiego. W 1932 r. przedłużono linię kolejową do Głębiec oraz oddano do użytku drogę z Wisły do Istebnej . Jako ośrodek letniskowy Wisła wyprzedziła pobliski Ustroń i była jedną z najpopularniejszych miejscowości tego typu w Polsce. Jako ośrodek narciarski ustępowała tylko Zakopanemu .

Wisła – Zameczek

Okres okupacji hitlerowskiej należy do najtragiczniejszych w historii Wisły. Większość pensjonatów zajęło wojsko, a wiele rodzin deportowano w głąb Rzeszy lub do Generalnego Gubernatorstwa . 3 maja 1946 grupa żołnierzy NSZ pod dowództwem Henryka Flame w celu zademonstrowania swojej siły zajęła miasto i urządziła w nim defiladę ^[7].

Po 1945 r. większość przedwojennych pensjonatów upaństwowiono, przekazując je m.in. FWP , a Wisła stałą się najpopularniejszym ośrodkiem wypoczynkowym dla mieszkańców Górnego Śląska. Dalszy rozwój miejscowości nastąpił w latach 60. W 1962 r. Wisła otrzymała prawa miejskie, a równocześnie zaczęły powstawać pierwsze branżowe i zakładowe domy wypoczynkowe oraz ośrodki campingowe w Kopydle, Głębcach i Malince. Następne lata to sukcesywne otwieranie kolejnych kompleksów domów wczasowych: na stokach Jarzębatej (1971 r.), ośrodka wypoczynkowego "Partecznik" na stokach Czerhli (1975 r.), a w latach 80. domów wypoczynkowych na południowych stokach Bukowej .

Równocześnie postępowały liczne inwestycje komunalne. W 1968 r. oddano do użytku drogę do Szczyrku przez Salmopol , w 1972 r. oczyszczalnię ścieków, a w 1977 r. nowoczesny ośrodek zdrowia. W latach 90. powstało wiele prywatnych pensjonatów, a w Jaworniku otwarto hotel "Stok". W 2003 r. do bazy hotelowej liczącej obecnie około 9 tysięcy miejsc noclegowych, dołączył hotel "Gołębiewski" z 320 pokojami.

Turyści wypoczywający w Wiśle mają do dyspozycji kilkadziesiąt kilometrów szlaków pieszych, 16 wyciągów narciarskich z 15 km tras zjazdowych. Sportowcy, np. kadra polskich piłkarzy, wykorzystują Ośrodek Przygotowań Olimpijskich, a we wrześniu 2008 r. została oddana do użytku nowa skocznia narciarska w Malince .

Podczas IX Zimowego Europejskiego Festiwalu Młodzieży "Śląsk-Beskidy 2009" ( 15 – 20 lutego 2009 ) odbywały się zawody w biegach narciarskich i biathlonie , tu też odbyła się ceremonia zamknięcia.

Piesze szlaki turystyczne

• Wisła dw. PKP – Jawornik – Czupel – Schronisko na Soszowie Wielkim (dojście do Głównego Szlaku Beskidzkiego )
• Wisła Jawornik – Przełęcz Beskidek (dojście do Głównego Szlaku Beskidzkiego )
• Wisła Obłaziec – Dobka – Orłowa – Ustroń Polana
• Wisła Dziechcinka – Jurzyków – Schronisko PTTK na Stożku – Kiczory – Jasnowice – Jaworzynka
• Wisła Dziechcinka – Kobyla – dojście do szlaku jw.
• Istebna Bucznik – Schronisko PTTK na Stożku – Łabajów – Wisła Głębce – Przełęcz Kubalonka – Wisła Nowa Osada – Smerekowiec – dojście do szlaku z Trzech Kopców Wiślańskich na Przełęcz Salmopolską
• Wisła Głębce – Przełęcz Łączecko – Schronisko PTTK na Stożku
• Wisła Głębce – Wisła Nowa Osada (Dom Turysty PTTK "Nad Zaporą")
• Wisła dw. PKP – Kamienny – Trzy Kopce Wiślańskie – Jawierzny – Przełęcz Salmopolska
• Wisła Gościejów – dojście do szlaku jw.

Ludzie pochodzący z Wisły

• Adam Małysz – skoczek narciarski
• Jerzy Pilch – pisarz
• Apoloniusz Tajner – trener skoczków narciarskich

Współpraca

Wisła posiada formalne kontakty z gminą Hukvaldy ( Czechy ), co zostało stwierdzone uchwałą Rady Miasta XXXIX/228/98 r.

W roku 2002 miasta Daliat el Carmel ( Izrael ) i Vatra Dornei ( Rumunia ) oraz w roku 2003 Bully-les-Mines ( Francja ) wystąpiły z inicjatywą nawiązania współpracy z miastem Wisła.

Prowadzone są również wstępne rozmowy z niemieckim miastem Willingen .

Dzielnice/Doliny Wisły

• Centrum
• Cieńków
• Czarne
• Dziechcinka
• Gahura
• Głębce
• Gościejów
• Jawornik
• Kopydło
• Łabajów
• Malinka
• Nowa Osada
• Obłaziec
• Partecznik

Sąsiednie gminy

Brenna , Istebna , Lipowa , Milówka , Radziechowy-Wieprz , Szczyrk , Ustroń . Miasto sąsiaduje z Czechami .

Zabytki

Muzeum Beskidzkie w Wiśle

Wśród ciekawych zabytków można wymienić:

• karczma z 1794 r., obecnie Muzeum Beskidzkie im. Andrzeja Podżorskiego (ul. Stellera). Muzeum to jest oddziałem Muzeum Śląska Cieszyńskiego .
• enklawa starego budownictwa drewnianego (obok muzeum) – stoją tam: drewniana stara szkoła z 1891 r. (obecnie siedziba organizacji społecznych z terenu Wisły) oraz przeniesiona tu z Jonidła chałupa góralska z początku XX w. Obiekty te znajdują się na szlaku architektury drewnianej woj. śląskiego .
• kościół ewangelicki wybudowany w 1838 r. – przykład architektury klasycystycznej.
• wieża kościelna z XVI w. na kościele p.w. Znalezienia Krzyża Świętego w Wiśle Łabajowie, przeniesiona w 1983 r. z Połomi koło Wodzisławia Śląskiego . Kościół ten znajduje się na szlaku architektury drewnianej woj. śląskiego .
• stara szkoła (vis a vis kościoła ewangelickiego) wzniesiona w 1824 r., na niej tablica poświęcona kompozytorowi Janowi Sztwiertni.
• hotel Piast, pierwszy hotel w Wiśle wybudowany około 1885 r.
• 110-letni pałacyk myśliwski Habsburgów z lat 1897 - 1898 r. obecnie - po przeniesieniu spod Baraniej Góry do centrum miasta - od 1987 r. siedziba wiślańskiego Koła PTTK (ul. Lipowa).
• kościół katolicki z 1855 r., przebudowany i rozbudowany w 1970 r. (ul. Lipowa).
• drewniane wille z początku XX w. (np. "Zacisze" i "Dąbrówka" przy al. Burschego).
• Zamek Prezydenta na Zadnim Groniu wybudowany w 1930 r. według projektu architekta prof. Adolfa Szyszko-Bohusza .

Zobacz też

• Nowa Osada
• Wisła Czarne
• Skocznia narciarska w Wiśle Malince
• Kompleks skoczni narciarskich "Centrum" w Wiśle

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Wisła - praktyczne informacje turystyczne
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
• Wisła w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom XIII (Warmbrun – Worowo) z 1893 r.