Powiat grodzki (w Polsce) – potoczna nazwa miasta na prawach powiatu .

Miasto na prawach powiatu

Powiat grodzki (miasto na prawach powiatu) jest gminą o statusie miasta, wykonującą zadania powiatu. We wszystkich miastach na prawach powiatu władzę wykonawczą sprawuje prezydent miasta . Są jednostkami samorządu terytorialnego (podziału terytorialnego). Ustawodawca w tekście pierwotnym ustawy powiatowej (Dz.U.z 1998 r.nr91,poz.578) stanowił w art.3: "Powiat jako jednostka zasadniczego podziału terytorialnego obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu", z czego można było wysnuć wniosek, iż miasto na prawach powiatu jest powiatem w znaczeniu terytorialnym. Obecnie, po nowelizacji z 2001 roku ustawa nie wydaje się uprawniać do takich wniosków. Ta sama tendencja widoczna jest w art.91 rzeczonej ustawy. W tekście pierwotnym (ustęp 5) ustawodawca stanowił, że każdorazowo przez powiat rozumie się także miasto na prawach powiatu. Po zmianach z 2001 roku artykuł 91 nadaje tzw. powiatom grodzkim jedynie prawa przysługujące powiatom sensu stricto. Należy więc przyjąć, iż miasta na prawach powiatu nie są powiatami, a jedynie gminami, którym ustawodawca, ze względu na swoją specyfikę, powierzył rozszerzony zakres zadań. Konsekwencje nadania miastom praw powiatu są następujące:

• organy w mieście na prawach powiatu (tj. rada miasta i prezydent miasta) wykonują kompetencje właściwe dla - odpowiednio - rady gminy i rady powiatu oraz wójta (burmistrza) i starosty,
• organ wykonawczy miasta na prawach powiatu jest organem monokratycznym,
• rada nie wybiera organu wykonawczego i nie może go odwołać,
• radni składają ślubowanie wg tekstu roty z art. 23a ustawy gminnej.

Poza tym w strukturze organizacyjnej miasta posiadającego prawa powiatu pojawia się organ nie funkcjonujący w "normalnej" gminie (komisja bezpieczeństwa i porządku). Co do zasady miasto na prawach powiatu jest gminą, jego organy podlegają przede wszystkim regulacjom ustawy o samorządzie gminnym.

Status ten, po wprowadzeniu w dniu 1 stycznia 1999 roku nowego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, otrzymały:

• miasta liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców,
• dawne stolice województw (poza Ciechanowem , Piłą i Sieradzem ; samorządy tych miast zrezygnowały ze statusu miast na prawach powiatu),
• niektóre miasta w dużych aglomeracjach miejskich: Jastrzębie-Zdrój , Jaworzno , Mysłowice , Piekary Śląskie , Siemianowice Śląskie , Sopot , Świętochłowice , Świnoujście , Żory .

Warszawa uzyskała status miasta na prawach powiatu w dniu 27 października 2002 r.; w latach 1999-2002 istniały równolegle: powiat warszawski i miasto stołeczne Warszawa (związek komunalny gmin, utworzony na podstawie ustawy warszawskiej ).

Wałbrzych w dniu 1 stycznia 2003 r. utracił prawa miasta na prawach powiatu i został włączony do powiatu wałbrzyskiego .

Wykaz powiatów grodzkich

Od 1 stycznia 2003 r. 65 miast ma status powiatów grodzkich:

• województwo dolnośląskie (3):
  • Jelenia Góra
  • Legnica
  • Wrocław
• województwo kujawsko-pomorskie (4):
  • Bydgoszcz
  • Grudziądz
  • Toruń
  • Włocławek
• województwo lubelskie (4):
  • Biała Podlaska
  • Chełm
  • Lublin
  • Zamość
• województwo lubuskie (2):
  • Gorzów Wielkopolski
  • Zielona Góra
• województwo łódzkie (3):
  • Łódź
  • Piotrków Trybunalski
  • Skierniewice
• województwo małopolskie (3):
  • Kraków
  • Nowy Sącz
  • Tarnów
• województwo mazowieckie (5):
  • Ostrołęka
  • Płock
  • Radom
  • Siedlce
  • Warszawa
• województwo opolskie (1):
  • Opole
• województwo podkarpackie (4):
  • Krosno
  • Przemyśl
  • Rzeszów
  • Tarnobrzeg
• województwo podlaskie (3):
  • Białystok
  • Łomża
  • Suwałki
• województwo pomorskie (4):
  • Gdańsk
  • Gdynia
  • Słupsk
  • Sopot
• województwo śląskie (19):
  • Bielsko-Biała
  • Bytom
  • Chorzów
  • Częstochowa
  • Dąbrowa Górnicza
  • Gliwice
  • Jastrzębie-Zdrój
  • Jaworzno
  • Katowice
  • Mysłowice
  • Piekary Śląskie
  • Ruda Śląska
  • Rybnik
  • Siemianowice Śląskie
  • Sosnowiec
  • Świętochłowice
  • Tychy
  • Zabrze
  • Żory
• województwo świętokrzyskie (1):
  • Kielce
• województwo warmińsko-mazurskie (2):
  • Elbląg
  • Olsztyn
• województwo wielkopolskie (4):
  • Kalisz
  • Konin
  • Leszno
  • Poznań
• województwo zachodniopomorskie (3):
  • Koszalin
  • Szczecin
  • Świnoujście .

Zobacz też

• Powiat ziemski
• Miasto statutarne