Dialektyka ( gr. : diálogos ' rozmowa ' i dialektikē 'dialektyka', z diálektos 'sposób mówienia) – w filozofii marksistowskiej to mechanizm ścierania się przeciwieństw naturalnie występujących w materii (także społecznej), stanowiący podstawowy motor rozwoju świata i postępu historycznego.

Dialektyka to także oparta na tym mechanizmie metoda poznawania i przekształcania świata.

Rys historyczny

W starożytności i średniowieczu mianem dialektyki określano głównie sztukę prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności w sposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez ( Sokrates , Platon , Arystoteles , Abelard ).

W czasach nowożytnych, dialektykę pojmowaną jako teorię bytu, ukazującą rozwój rzeczywistości w postaci procesu ścierania się i jednoczenia przeciwieństw, wyznawali Giordano Bruno oraz klasycy filozofii niemieckiej, jak Schelling i Hegel .

Dialektykę heglowską przejął i znacząco rozwinął Karol Marks , tworząc z niej teorię rozwoju rzeczywistości materialnej i społecznej oraz podstawę wszelkich projektów ich przekształcania.

Współcześnie

Dzisiaj słowo dialektyka ma trzy znaczenia:

1. w pierwotnym znaczeniu dialektyka była metodą prowadzenia dysputy filozoficznej , polegającą na "wyciąganiu" z ucznia przez nauczyciela prawdziwych znaczeń i definicji pojęć oraz relacji między nimi. "Wyciąganie" owo odbywało się dwiema technikami:
   • elenktyczną – czyli metodą zbijania twierdzeń przeciwnika poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym,
   • maieutyczną (położniczą) – polegającą na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już zna, poprzez umiejętne stawianie pytań. Metoda ta zakłada, iż każdy człowiek posiada intuicyjną wiedzę o ideach.
2. w znaczeniu heglowskim dialektyka była swoistym mechanizmem walki sprzecznych idei, będącym podstawowym motorem rozwoju świata i postępu historycznego. Mechanizm ten polegać miał na ciągłym i samoistnym procesie ścierania się sprzecznych idei wg tzw. praw dialektyki. Prawa te można w skrócie ująć w następujący schemat:
   • każda teza ( idea ) ma zawsze swoje przeciwieństwo zwane antytezą ,
   • mimo że przeciwne, tezy te można uzgodnić poprzez wygenerowanie tezy wyższego rzędu zwanej syntezą ,
   • dla syntezy można ponownie stworzyć jej antytezę i cały proces zaczyna się od początku.
3. w znaczeniu marksistowskim dialektyka była swoistym mechanizmem ścierania się przeciwieństw naturalnie występujących w materii . Przebieg tego ścierania można opisać podobnie do koncepcji dialektyki Hegla, ale wg Marksa mechanizm ten wynika z natury samych procesów materialnych, a ich opis w formie idei ma charakter wtórny. Mechanizm ten był jednak wg Marksa nieprzezwyciężalny, gdyż immanentnie jest wpisany w strukturę materii i będący jej integralną częścią.

Zobacz też

• Ironia sokratyczna

Linki zewnętrzne

• Lew Trocki "Abecadło materialistycznej dialektyki" . [dostęp 24 września 2008].