"Dom na dołkach" w starosądeckim rynku
Stary Sącz –
miasto
w
woj. małopolskim
, w
powiecie nowosądeckim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Stary Sącz
. W
latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. nowosądeckiego
. Jedno z najstarszych miast w
Polsce
, uzyskało
prawa miejskie
w
XIII
w. Leży na
szlaku bursztynowym
. Stary Sącz zwany jest potocznie Bryjowem.
Położenie geograficzne
Stary Sącz położony jest w płaskim dnie
Kotliny Sądeckiej
, w widłach
rzek
Dunajca
i
Popradu
, na wysokości ok. 320 m
n.p.m.
Historia
Pierwsza wzmianka na temat Starego Sącza datowana jest na rok
1257
, kiedy to książę krakowsko-sandomierski
Bolesław Wstydliwy
zapisał[] księżniczce węgierskiej
Kindze
ziemię sądecką
obejmującą tereny w trójkącie:
Biecz
–
Limanowa
–
Podoliniec
(obecnie
Słowacja
) jako zastaw za posag wniesiony do
Polski
. Kinga uwłaszczyła otrzymanymi dobrami założony przez siebie starosądecki
klasztor klarysek
. W tym samym czasie przeniesiono do Starego Sącza z
Podegrodzia
siedzibę lokalnych władz.
W
1358
Kazimierz III Wielki
zezwolił na lokację Starego Sącza na
prawie magdeburskim
, jednocześnie zwolnił miasto od danin. W
1410
r. miasto zostało spalone przez wojska
Zygmunta Luksemburskiego
dowodzone przez
Ścibora ze Ściborzyc
.
W
1683
król
Jan III Sobieski
po stoczonej
bitwie pod Wiedniem
, w drodze powrotnej do
Warszawy
odwiedził miasto by pokłonić się szczątkom księżnej Kingi. Poparł wówczas starania o
beatyfikację
Kingi, a w
1690
papież
Aleksander VIII
ogłosił Kingę błogosławioną.
18 kwietnia
1770
roku, w czasie
Konfederacji barskiej
, w okolice miasta przybył marszałek łomżyński
Kazimierz Pułaski
w celu pomocy wojskom Tomasza Wilkowskiego oraz oddziałom rozstawionym między
Czarnym Dunajcem
i
Konieczną
. Pod Starym Sączem doszło do kilkugodzinnej potyczki. W
1770
cesarzowa austriacka
Maria Teresa
zajęła starostwa czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie wraz ze Starym Sączem. Jednak w dalszym ciągu w tych terenach trwały walki konfederatów.
Po
I rozbiorze Polski
Stary Sącz wszedł w skład
Galicji
. Do Polski wrócił w
1918
.
Miasto wielokrotnie nawiedzały pożary. Największy miał miejsce w
1795
, kiedy spaleniu uległo niemal całe miasto wraz z ratuszem (obecnie jego rekonstrukcja znajduje się w miasteczku galicyjskim w
Sądeckim Parku Etnograficznym
w
Nowym Sączu
). Z pożogi ocalał jedynie kamienny dom mieszczański z
XVII wieku
, zwany "Domem na Dołkach". Z biegiem lat miasto stopniowo traciło na znaczeniu na rzecz założonego w
1292
Nowego Sącza.
Zabytki
Zabudowa
rynku
to przykład
architektury
średniowiecznej
. Do
1795
na rynku stał
ratusz
, spłonął on jednak i nigdy nie został odbudowany. Zachowany z pożaru siedemnastowieczny dom mieszczański, zwany "Domem na Dołkach", mieści muzeum regionalne. Siedziba władz
gminy
mieści się w budynku
folwarcznym
dawnego
klasztoru
franciszkanów
. Ze względu na zachowaną średniowieczną zabudowę miasta, w
1954
Stary Sącz uznano za rezerwat urbanistyczny.
W Starym Sączu znajduje się
klasztor Klarysek
założony przez
księżną Kingę
, żonę
Bolesława Wstydliwego
. Księżna po śmierci męża sama wstąpiła do klasztoru w
1279
. Do tego klasztoru wstąpiła również
królowa Jadwiga
, żona
Władysława Łokietka
i matka
Kazimierza Wielkiego
, która zmarła w
1339
. W zbiorach bibliotecznych klasztoru zachowały się cenne rękopisy muzyczne z XIII w., świadczące o niezwykle wysokim poziomie ówczesnej kultury muzycznej regionu. Na jednym z manuskryptów znajduje się czterogłosowy
conductus
Omnia Beneficia, dzieło uważane za najstarszy zabytek polskiej muzyki wielogłosowej. W
1683
Jan III Sobieski
podarował klaryskom zdobyty na
Turkach
sztandar, który jest do dziś przechowywany w klasztorze.
Przy klasztorze funkcjonuje
gotycki
kościół pw.
św. Trójcy
i
św. Klary
. Wnętrze świątyni udekorowane jest
barokowymi
polichromiami
przedstawiającymi życie fundatorki. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest
ambona
z
1671
w kształcie drzewa
Jessego
.
Organy
kościelne mają dwie
klawiatury
: jedną w części dla osób świeckich i przeznaczoną dla świeckiego organisty, drugą w części zamkniętej i przeznaczoną dla siostry zakonnej.
Kultura i turystyka
Od
1974
w Starym Sączu odbywa się Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej. Jego twórcą i pierwszym dyrektorem był Stanisław Gałoński. Od 1998 dyrektorem artystycznym jest Stanisław Welanyk. Większość koncertów odbywa się w kościele
ss. klarysek
i parafialnym, a od
2004
r. również w kościele w
Barcicach
. Od 1998 festiwal trwa tydzień (po 2 koncerty dziennie). Poza wykonawcami polskimi brali w nim udział m.in. muzycy z Ukrainy, Francji, Niemiec, Gruzji, Czech, Szwajcarii, Szwecji i Finlandii.
W widłach Dunajca i Popradu rozciągają się tereny rekreacyjne z kilkoma zarybionymi stawami o łącznej powierzchni 16 ha. Wokół miasta rozciąga się
Popradzki Park Krajobrazowy
.
Na starosądeckich błoniach znajduje się ołtarz zbudowany z okazji wizyty
papieża
Jana Pawła II
. Podczas odprawionej w dniu
16 czerwca
1999
na nim mszy papież
kanonizował
świętą Kingę.
Przy
stacji PKP
w Starym Sączu rozpoczyna się szlak
, który biegnie do zachodniego zbocza
Wielkiej Przehyby
(czas przejścia – 4:50 h).
Sport
W mieście mecze rozgrywa MKS Sokół Stary Sącz, klub piłkarski występujący w nowosądeckiej
klasie okręgowej
.
Znane osoby związane ze Starym Sączem
Stary Sącz w sztuce
Stary Sącz od wieków dawał natchnienie artystom. Dawny dworzec kolejowy w Starym Sączu został przedstawiony na obrazie
Nikifora Krynickiego
. W latach pięćdziesiątych
XX wieku
uliczki tego miasta przenosił na swe obrazy
Jan Cybis
. W roku
1983
film fabularny
Wakacje z Madonną
zrealizował w plenerach Starego Sącza Jerzy Kołodziejczyk. Akcja filmu jest ściśle związana z miastem. Na początku
XXI wieku
miasto fotografował
Adam Bujak
. Zdjęcia zostały opublikowane w albumie Pieśń o Starym Sączu. W
2007
roku, nakładem wydawnictwa Biały Kruk, wydany został album Gród św. Kingi.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
