Rozmieszczenie plemion berberyjskich w Afryce:

      Tuaregowie

     Zajanowie

      Rifenowie

     Chenwi

      Kabylowie

     Chaoui

     Berberowie saharyjscy (Zenaga, Mozabici, Siwi)

      Chleuh

Berberowie (Berberzy) – rdzenna ludność północnej Afryki i Sahary pochodzenia chamito-semickiego.

Stanowią w większości odrębny typ somatyczny w ramach rasy białej , nazywany w nauce berberyjskim. Wielu ma do dziś niebieskie oczy, rude, bądź jasne włosy. Wyróżnić można kilka grup Berberów m.in.:

• w górach Rif (północne Maroko) – Rifenowie , mają oni zazwyczaj ciemne włosy i ciemne oczy,
• w górach Atlasu Średniego – niebieskie lub zielone oczy i jasne włosy,
• w górach Atlasu Wysokiego – czarne, proste włosy (w odróżnieniu od Arabów, którzy maja zazwyczaj włosy kręcone) i ciemne oczy,
• na wybrzeżu Morza Śródziemnego – Kabylowie ,
• na środkowej Saharze – Tuaregowie .

Berberowie są uważani za rdzenną ludność Północnej Afryki . Obecnie spotykamy plemiona i związki berberyjskie na obszarach od Oazy Siwa w Egipcie aż po wybrzeża Oceanu Atlantyckiego i od brzegów Morza Śródziemnego po południowe granice Sahary . Oblicza się, że językami berberyjskimi mówi dzisiaj jeszcze od 6 do 7 mln ludzi; najwięcej w Maroku i Algierii . Najdalej stwierdzony zasięg Berberów dotyczy Wysp Kanaryjskich , gdzie byli znani pod nazwą Guanczów .

Nazwa Berber pochodzi od łacińskiego barbarus – barbarzyńca . Do języków europejskich weszło za pośrednictwem arabskiego barbar (بربر), choć Arabowie nie zdawali sobie sprawy z jego pogardliwego znaczenia – Ibn Chaldun uważał słowo barbar za imię praojca tego ludu. Sami siebie Berberowie nazywają Amazigh (l.mn. Imazighen) – "ludzie wolni".

Historia

Prawdopodobnie Berberowie na wspomnianych wyżej terytoriach byli obecni od starożytności . Spotykali ich już starożytni Grecy i Kartagińczycy kolonizując południowe wybrzeża Morza Śródziemnego. Powszechnie uznaje się, że przodkami Berberów są twórcy cywilizacji kapskiej. Starożytni pisarze i geografowie nazywali Berberów różnie, w zależności od miejsc zamieszkiwania. Mieszkańców Cyrenajki nazywali Nasamonami i Psyllami, z Fezzanu – Garamantami, z Tunezji – Makalami, Getulami z Sahary, Maurami z obecnych terenów Algierii i Maroka, Numidami ze wsch. części płn. Afryki. W starożytnym Egipcie określano ich mianem Libijczyków, którzy najeżdżali ten kraj od zachodu. Ich wizerunki utrwalone na starożytnych obrazach i stelach egipskich prezentują ich jako jasnowłosych bądź rudowłosych ludzi. Wielu służyło w armii faraonów jako najemnicy. Zajmowali się wówczas pasterstwem , łowiectwem oraz rolnictwem. Terytoria, które zamieszkiwali określały charakter mieszkańców. Byli twardzi, nieustępliwi, wojowniczy. Berberowie przez stulecia ulegali wpływom punickim (starożytna Kartagina), a później wpływom rzymskim. W okresie wojen punickich powstały pierwsze państwa berberyjskie Massylów i Masalesylów (pierwsze znane państwo berberyjskie – Numidia istniało już w III wieku p.n.e.) które wsparły Rzymian w walce z Kartagińczykami. Później zostały one włączone przez Rzymian do północno-afrykańskich prowincji Cesarstwa rzymskiego. Zostało ono zwasalizowane przez antyczny Rzym a jego mieszkańcy poddani zostali romanizacji, wzmacniając Imperium. W V–VI wieku n.e. tereny zamieszkiwane przez Berberów stały się obiektem wędrówki ludów . Na terytorium dzisiejszej Tunezji osiedlili się Wandalowie , których resztki niewyniszczone przez bizantyjskiego wodza Belizariusza w VI wieku n.e. schroniły się w górach Auresu wzmacniając istniejące tam skupiska ludności o silnym procencie jasnych oczu i włosów, określanych dzisiaj mianem Kabylów . Do VII wieku większość Berberów wyznawała chrześcijaństwo lub politeizm. W VII wieku po ekspansji arabskiej zaczęło się to stopniowo zmieniać, gdyż większość ludności przyjęła islam , mimo prób oporu (utworzenie państwa Berghuata i założenie własnej religii przez Saliha ibn Tarifa ). Pozostały jednakże wyraźne różnice w obyczajowości. Między innymi charakterystyczny szacunek do kobiet wyrażający się monogamią oraz prawem współdecydowania o ważniejszych sprawach rodziny wspólnie z mężem.

Część Berberów, mieszkańców Wysp Kanaryjskich pozostała poganami do XIV wieku, do czasu kiedy przybyli tam Hiszpanie i Portugalczycy . Hiszpanie dokonali aneksji wysp, połączonej z podbojem miejscowej ludności, która w większej części zginęła w walce a częściowo się zasymilowała. Pozostały po niej tylko stare miejsca grzebalne, gdzie odkrywa się rudowłose mumie o szkieletach przypominających typy śródziemnomorskie Corded lub kromaniońskie , charakteryzujące się jasną pigmentacją. Plemiona berberyjskie miały w przypadku terenów dzisiejszej Algierii i Maroka sporą autonomię i poczucie własnej odrębności, której nie mogli wykorzenić Arabowie.

W latach 1921–26 na terenie obecnego Maroka istniała berberyjska Republika Rif . Po procesie dekolonizacji wielu Berberów migrowało do Francji. W nowych krajach po dekolonizacji z trudem odnajdywali się w nowej rzeczywistości stając się obywatelami drugiej kategorii po Arabach. Na emigracji wnieśli szczególnie ważny wkład w kulturę francuską. Przykładem jest tu cała plejada aktorów, piosenkarzy, na przykład Isabelle Adjani , piłkarz Zinedine Zidane .

Współcześnie w krajach istniejących na ojczystych ziemiach Berberów, szczególnie w Algierii (8–15% Berberów) czy Maroku (30%), arabskie władze prowadzą politykę ich wynaradawiania i asymilacji.

Berberyjka z Tunezji (1910)

Berberowie podczas święta

Wioska berberyjska w Maroku

Tuaregowie