Zofia Nałkowska (ur.
10 listopada
1884
w
Warszawie
, zm.
17 grudnia
1954
w Warszawie) – polska pisarka, publicystka i dramatopisarka, posłanka do Krajowej Rady Narodowej oraz
na Sejm Ustawodawczy
oraz na
Sejm PRL
I kadencji
[1], do śmierci w 1954.
Ukończyła pensję w
Warszawie
. Studiowała
historię
,
geografię
,
ekonomię
i
językoznawstwo
na tajnym
"Uniwersytecie Latającym"
. Działaczka organizacji kobiecych. Od 1933 członkini
Polskiej Akademii Literatury
, działaczka
PEN Clubu
i
ZZLP
, Towarzystwa Opieki nad Więźniami "Patronat", współzałożycielka i członkini
grupy literackiej
"
Przedmieście
" (1933–1937). W 1936 dostała Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury. W latach 1939–1944 współdziałała z podziemiem kulturalnym. W latach 1945–1947 posłanka do
Krajowej Rady Narodowej
, w latach 1947–1952 posłanka do
Sejmu Ustawodawczego
(bezpartyjna), działaczka
Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce
Oddział
Łódzki
,
redaktorka
tygodnika
"
Kuźnica
".
Zadebiutowała w 1898 na łamach "
Przeglądu Tygodniowego
" jako poetka. W 1906 ogłosiła
powieść
Kobiety.
Nagrody i odznaczenia
- 1929 – Nagroda miasta Łodzi
- 1936 – nagroda państwowa za "Granicę"
- 1953 – nagroda państwowa I stopnia za całokształt twórczości
Biografia
Jej pełne nazwisko to Zofia Gorzechowska, Rygier, z domu Nałkowska. Urodziła się w 1884 w Warszawie. Jej ojciec
Wacław Nałkowski
był znanym uczonym-geografem, jej matka Anna (z domu Šafránková) pochodziła z
Moraw
. Ukończyła prywatną pensję i tajny
Uniwersytet Latający
. Największą część swojej szerokiej wiedzy zyskała dzięki samokształceniu.
Zofia Nałkowska była dwukrotnie zamężna. Jej pierwszym mężem był publicysta i pedagog Leon Rygier (1875–1948). Poślubiła go w 1904, przy czym oboje państwo młodzi, chcąc ułatwić sobie na wszelki wypadek rozwód w przyszłości, przeszli na
kalwinizm
. Małżeństwo rozpadło się około 1909, choć rozwód przeprowadzili dopiero w 1918. Jej drugim mężem był
Jan Jur-Gorzechowski
, bojownik
OB PPS
, w okresie międzywojennym pułkownik WP – dowódca
żandarmerii
, następnie dowódca
Straży Granicznej
i generał. Nałkowska mieszkała w okolicy Warszawy (
Wołomin
), w
Kielcach
,
Krakowie
,
Grodnie
i niedaleko
Wilna
. W okresie międzywojennym pracowała dla polskiego rządu, w Biurze Propagandy Zagranicznej. Przez lata była wiceprezesem polskiego
PEN-Clubu
, działała w Zarządzie Głównym
Związku Literatów Polskich
, była posłanką na Sejm Ustawodawczy.
Brała udział w pracach Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskiej w Polsce – efektem tej działalności były "
Medaliony
" – zbiór opowiadań dokumentujących czas II wojny światowej. Pisarka zmarła 17 grudnia 1954 o godzinie 18:00 na skutek wylewu krwi do mózgu. Ostatnie chwile spędziła w lecznicy przy ul. Emilii Plater.
Nałkowska debiutowała jako poetka – mając 14 lat w "
Przeglądzie tygodniowym
" z 1898 wierszem "Pamiętam". Wiersze swoje zamieszczała w warszawskich czasopismach, m.in. w modernistycznej "
Chimerze
". Szybko jednak porzuciła poezję dla prozy. Jej debiut prozatorski przypada na rok 1904, kiedy to ukazuje się jej powieść "Lodowe pola" (pierwsza z trylogii "Kobiety") drukowana w "Prawdzie". Od połowy pierwszej dekady XX wieku publikowała swoje powieści – "Kobiety", "Książę". Ich tematyka była silnie związana z nurtem młodopolskim – było to najczęściej teoretyzowanie na tematy niemające bliższych związków z rzeczywistym życiem. Z czasem jednak autorka zaczęła coraz większą wagę przywiązywać do strony psychologicznej człowieka, do ludzkich uczuć w różnych sytuacjach życiowych. Momentem zwrotnym w twórczości pisarki był czas pierwszej wojny światowej.
Szczególne dążenie do poznania psychiki ludzkiej ujawniła Nałkowska w "Charakterach" – cyklu szkiców, które kontynuowane były przez wiele lat – pierwsze ukazały się w 1922, kolejne – w 1948.
Autorka została nagrodzona wieloma wyróżnieniami. Za swoje najsłynniejsze dzieło okresu międzywojennego – "
Granicę
" otrzymała w 1936 Państwową Nagrodę Literacką. Powtórnie przyznano jej tę nagrodę w 1953. Otrzymała też Złoty Wawrzyn
Polskiej Akademii Literatury
.
Ciekawostki
Decyzją
Międzynarodowej Unii Astronomicznej
jeden z
kraterów
na
Wenus
został nazwany
Nalkowska
na cześć Zofii Nałkowskiej, a w
Lublinie
(w dzielnicy
Wrotków
) upamiętniono jej nazwisko w nazwie spółdzielni mieszkaniowej (Spółdzielnia Mieszkaniowa im.
Wacława
i Zofii Nałkowskich), w nazwie osiedla mieszkaniowego (Osiedle Nałkowskich) i ulicy (ul. Nałkowskich), natomiast w nazwie innej ulicy w tej samej dzielnicy upamiętniono jej ważne dzieło
Medaliony
(ul. Medalionów). W różnych miastach i wsiach Polski znajdują się ulice nazwane jej imieniem i nazwiskiem.
Twórczość
Powieści
-
1906
: Kobiety (pierwsza część, Lodowe pola, ukazała się już w
1904
)
-
1907
: Książę (powieść będąca dalszym ciągiem Kobiet)
-
1909
: Rówieśnice
-
1911
: Narcyza
- 1911: Noc podniebna (nowela, ale wydana osobno)
-
1914
: Węże i róże
-
1920
: Hrabia Emil
-
1922
: Na torfowiskach – pierwsza, niepełna wersja Domu nad łąkami
-
1923
: Romans Teresy Hennert
-
1925
: Dom nad łąkami (powieść autobiograficzna, opisująca dom dzieciństwa pisarki w Wołominie koło Warszawy)
-
1927
: Choucas
-
1928
: Niedobra miłość
-
1935
:
Granica
-
1938
: Niecierpliwi
-
1948
: Węzły życia
-
1953
:
Mój ojciec
Dramaty
-
1930
:
Dom kobiet
-
1931
: Dzień jego powrotu
- 1935: Renata Słuczańska (na podstawie powieści Niedobra miłość)
Zbiory nowel, opowiadań i szkiców
- 1909: Koteczka czyli białe tulipany
- 1914: Lustra
-
1915
: Między zwierzętami
-
1917
: Tajemnice krwi
- 1922: Charaktery
- 1925: Małżeństwo
- 1927: Księga o przyjaciołach (wraz z M. J. Wielopolską)
- 1931: Ściany świata
-
1946
:
Medaliony
- 1948: Charaktery dawne i ostatnie
-
1957
: Widzenie bliskie i dalekie
Dzienniki
- "Dzienniki czasu wojny" – pisane w latach II wojny światowej, wydane w 1970. Wydanie II poprawione i uzupełnione: wyd.: Czytelnik, Warszawa 1972 (Wstęp, opracowanie i przypisy Hanna Kirchner)
- Tom 1 – pisane w latach 1899–1905, wydane w 1975
- Tom 2 – pisane w latach 1909–1917, wydane w 1976
- Tom 3 – pisane w latach 1918–1929, wydane w 1980
- Tom 4 – pisane w latach 1930–1939, wydane w 1988
- Tom 5 – pisane w latach 1940–1944
- Tom 6 – pisane w latach 1945–1954, wydane w 2000
Linki zewnętrzne
Przypisy