Sofiści
SofiściSofiści – szkoła filozoficzna w
Atenach
o orientacji humanistycznej i relatywistycznej. Powstała w
V wieku p.n.e.
; także określenie wędrownych nauczycieli przygotowujących uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie
retoryki
,
polityki
,
filozofii
, oraz
etyki
. Rola sofistów w życiu intelektualnym
Grecji
była doniosła.
Badaniom naukowym
nadali oni kierunek humanistyczny. Poprzednio filozofia badała przede wszystkim przyrodę, sofiści położyli nacisk na człowieka (
antropocentryzm
filozoficzny) i społeczeństwo.
Metody
badań oparli na
empiryzmie
, a nie jak poprzednio na
dedukcji
. Mieli również inny niż poprzedni filozofowie pogląd na naturę poznania. Uważali, że wiedza może spełnić tylko minimalne wymagania, gdyż umysł ludzki nie może ogarnąć
absolutu
. Pisma filozoficzne sofistów nie zachowały się, a ich poglądy znane są z krytyk Platona, Arystotelesa. Byli oni krytykowani przez konserwatystów za to, że sprzedawali wiedzę (wiedza towarem), sprzeciwiali się religii i oligarchii, tradycyjnemu systemowi wartości głosząc wolność ducha. Twierdzili np., że wartość człowieka opiera się na wiedzy, a nie na szlachectwie krwi. "Sofista" oznaczał początkowo "uczonego", później nabrał pejoratywnego znaczenia ("pseudouczony"). Przedstawiciele Pierwszy etap sofistyki-
Protagoras
z Abdery (ur. ok.
481
, zm.
411 p.n.e.
) – jeden z najsłynniejszych sofistów. Głosił relatywizm poznawczy –
Człowiek jest miarą wszechrzeczy
, to znaczy, że nie ma żadnej rzeczywistości samej w sobie, a wszystko co istnieje, jest zawsze rzeczywistością ze względu na jakąś istotę i dla niej; nauczał "sztuki przekonywania"; sensualista;
agnostyk
; "O bogach", "Rozprawa polemiczna o prawdzie i bycie", prace gramatyczne, etyczno-społeczne, techniczne
-
Gorgiasz
z Leontinoi (ur. ok.
483
, zm.
375 p.n.e.
) – teoretyk wymowy, prekursor teorii sztuki. Uważał, że Nie ma nic. Gdyby nawet coś było, to byłoby to niepoznawalne. Ale, gdyby nawet było poznawalne, to i tak wiedzy o tym nie udałoby się przekazać. Dyskurs był dla niego jedynie środkiem służącym do wpływania na ludzi i ich namiętności, pozwalający osiągnąć zamierzony cel.
-
Prodikos z Keos
(ur. ok. 465-460 p.n.e., zm. nie wiadomo) - synonimika (bardzo dokładne poznanie słów, w celu wykazania błędu przeciwnika).
Nurt naturalistyczny w sofistyce-
Hippiasz
z Elidy (V-IV w. p.n.e.) – erudyta, poeta, polityk, technik i rzemieślnik, uważany za twórcę idei
umowy społecznej
, dzięki której powstaje prawo i sprawiedliwość. Głosił tezę, że prawo zmusza ludzi do postępowania wbrew naturze.
-
Antyfont
(ur. ok.
480
, zm.
411 p.n.e.
)
-
Alkidamas
(IV w. p.n.e.)
- Lykofron (prawdopodobnie IV w. p.n.e.)
Sofiści-politycy-
Krycjasz
- głosił, że obowiązujące prawo jest wytworem słabych dla samoobrony przed silnymi, religia natomiast jest wytworem silnego władcy dla opanowania tłumu.
-
Trazymach
z Chalcedonu - egoizm jest prawem.
- Kalikles - postać literacka znana z Gorgiasza
Platona
, jest ucieleśnieniem charakterystycznych poglądów dla sofistów-polityków.
Poglądy filozoficzne sofistów-
sensualizm
– pogląd filozoficzny głoszący, że wiedzę prawdziwą poznajemy tylko za pomocą zmysłów (
empiryzmu
);
-
relatywizm
poznawczy,
subiektywizm
– prawda jest zależna od punktu widzenia, każdy widzi wszystko inaczej, więc każdy będzie postrzegał inną prawdę (obiektywnej);
-
pragmatyzm
(praktycyzm) – ważna jest ta prawda która jest praktyczna, nawet jeśli wydaje się absurdem. Praktyczność jest kryterium prawdziwości twierdzeń.
-
konwencjonalizm
– nie ma prawd powszechnych, są tylko umowy, że jakaś prawda jest powszechna.
-
izostenia
- koncepcja równosilności sądów, każdemu twierdzeniu można przeciwstawić inne twierdzenie z nim równosilne.
Prawo naturyProblem istnienia
prawa natury
i jego stosunku do prawa stanowionego pojawia się u sofistów z tzw. nurtu naturalistycznego, czyli u Hippiasza i Antyfont[1]. W ich filozofii istotną rolę odgrywało przeciwstawienie natury (φύσις, physis) i prawa (νόμος, nomos). Dla Hippiasza naturą było to, co ludzi łączy i zgodnie z nią ludzie byli sobie równi. Prawo natury to prawo oparte o tą pierwotną, wspólną dla wszystkich ludzi naturę. Prawo ludzkie natomiast przeciwstawia się tej równości, dzieląc ludzi i odróżniając ich od siebie. Sprzeciwiając się naturze, prawo ludzkie staje się "tyranem ludzi". Prawo natury jest wieczne i niezmienne. Prawo ludzkie natomiast jest przygodne i Hippiasz odmawia mu wartości. Tezy te miały istotne konsekwencje dla starożytnej filozofii politycznej. Prawo ludzkie stało się prawem opartym wyłącznie na społecznej konwencji, którą można zmieniać i dowolnie kształtować. Tym samym doprowadzono do desakralizacji praw ludzkich[2]. Jedność natury ludzkiej stała się także podstawą
kosmopolityzmu
, dzięki niej bowiem wszyscy ludzie są sobie braćmi, niezależnie od tego do jakiej polis należą, czy jakim językiem mówią. Przeciwstawienie prawa i natury zostaje zradykalizowane w filozofii Antyfonta [3]. Podobnie jak u Hippiasza wszyscy ludzie są dla Antyfonta równi wobec prawa natury. Wszelkie podziały i wyróżnienia uznane zostały za nieuzasadnione. Prawo natury jest wszystkim znane i wszystkich zobowiązuje, a podstawowym jego nakazem jest zachowanie życia, oraz dążenie do tego, co przyjemne i co przynosi mu korzyści. Natura jest prawdą, natomiast prawa ludzkie są jedynie mniemaniem. Dlatego też należy łamać prawo pozytywne, gdy stoi ono w sprzeczności z prawem natury i jeśli nie spotka się to z karą. Prawo tworzone przez człowieka opiera się więc wyłącznie na sile i dlatego roztropność nakazuje aby go przestrzegać.Postępowanie zgodne z prawem ludzkim jest postępowaniem sprawiedliwym. Człowiek łamiący nakazy prawa natury nie jest niesprawiedliwy, lecz popełnia zło. Pojęcia dobra i zła mogą być odnoszone jedynie do prawdziwej rzeczywistości, a nie do mniemania jakim jest prawo ludzkie. Doktryny prawnonaturalne Hippiasza i Antyfonta zostały przejęte i rozwinięte przez sofistów-polityków, takich jak Krycjasz, Trazymach czy Kalikles. Ich celem nie była czysta refleksja filozoficzna, lecz przede wszystkim zwycięstwo w politycznych dysputach. Doprowadzili do radykalnych konsekwencji tezy o konwencjonalnym charakterze porządku społecznego. Sensualna przyjemność stała się jedyną autentyczną wartością. Siła i skuteczność stały się głównym celem polityki. Dla Hippiasza i Antyfonta wspólna sensualna natura ludzka była podstawą
egalitaryzmu
. Sofiści-politycy natomiast widzieli w niej źródło nierówności. Ludzie różnią się bowiem pod względem siły. Z tego powodu prawo natury oznacza więc panowanie silniejszych nad słabszymi. Dla Krycjasza zarówno prawo jak i bogowie zostali wymyśleni, aby zapanować nad przemocą, panującą pierwotnie między ludźmi[4]. Prawo powstrzymywało ludzi jedynie od jawnego stosowania przemocy, dlatego też wymyślono wszystkowiedzących bogów, karzących i osądzających ludzi. To strach przed bogami i siła stojąca za prawem są więc podstawą społeczeństwa. Są to jednak mniemania, przeznaczone dla ludzi słabych, a które filozof powinien odrzucić. Jedynym prawem, które człowiek powinien przestrzegać jest prawo natury, oparte na jego instynktach i potrzebach. Jeszcze wyraźniejsza gloryfikacja siły pojawia się w
platońskiej
postaci Kaliklesa[5]. Prawo natury to w jego filozofii prawo silnych, przeciwstawiane prawu stanowionemu, będącemu prawem słabych. Jest rzeczą sprawiedliwą, by silniejsi mieli więcej niż słabsi, i aby to oni rządzili w polis. Prawa ludzkie są prawami wymyślonymi przez słabych, aby poskromić mocnych. Równość jest jednak przeciwna naturze. Jednostki silne powinny zrzucić to jarzmo i zapanować nad słabymi. Poglądy na temat religiiWedług sofistów
religia
to wymysł człowieka. Jednak filozofowie sofiści byli podzieleni w zdaniach odnośnie jej pochodzenia: -
Krycjasz
twierdził, że "strach przed bogami" został wymyślony, aby zmusić ludzi do moralnego postępowania także w ukryciu i kiedy ich czyny nie mogłyby być ukarane.
- Diagoras uznawał, że przyczyną rozważań o "boskiej sprawiedliwości" jest niesprawiedliwość, jaka panuje w rzeczywistym świecie.
Nauka o wychowaniuZa
Protagorasem
sofiści przyjmowali następujące poglądy: - nauczanie potrzebuje przyrodzonych zdolności i ćwiczenia;
- teoretyczne nauczanie powinno iść w parze z ćwiczeniem i na odwrót;
- kształcenie dziecka powinno rozpoczynać się w jak najwcześniejszym wieku;
- wcześnie rozpoczęte kształcenie trzeba prowadzić do późnych lat. Najpierw elementarne nauki, później specjalne – muzykę, matematykę, astronomię – a następnie ekonomię i politykę. Celem ma być doskonała indywidualność, której życie będzie zgodne z prawem i moralnością;
- tylko charakter moralny jednostek, czyli eubulia – jasność myśli i stałość woli – może zapewnić szczęście zbiorowości i jednostek.
Sofiści za nauczanie pobierali opłaty. Jako pierwsi opracowali metody wychowania polegające na bezpośrednim kontakcie z młodzieżą. Analizowali czynniki wychowania: zadatki wrodzone, środowisko, ćwiczenie, uczenie się, własna aktywność jednostki. Przypisy- ↑ Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008, s. 279. .
- ↑ Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008, s. 281. .
- ↑ Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008, s. 282. .
- ↑ Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008, s. 290. .
- ↑ Poglądy Kaliklesa opisane są w platońskim Gorgiaszu. On sam był prawdopodobnie postacią literacką. Por. Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008, s. 2291. .
Bibliografia- Janina Gajda: Sofiści. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1989. .
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Sofiści":
Filologia klasyczna
...
Sokrates
...
Filozofia przedsokratejska
...
Łukasz Górnicki
...
Historia nauki
...
Tragedia
przypuszczenia, same mają jednak charakter przypuszczeń, choć nieraz wysoce prawdopodobnych - np. Sofiści obszernie zajmowali się formami literackimi, a skoro tak, prawdopodobnie zajmowali się ...
Antropocentryzm
...
Ontologia
...
Izokrates
...
Gorgiasz
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Sofiści":
004. Podstawowe działy filozofii. (plansza 18)
(subiektywizm emocjonalny), doznania popędowe (subiektywizm woluntarystyczny) bądź przeżycia poznawcze (subiektywizm intelektualistyczny).
/np. Sofiści - Dobro i zło są każdorazowym tworem funkcji oceniania, stanowią projekty ...
013a. Kultura, religia i nauka starożytnej Grecji (plansza 12)
Kultura, religia i nauka starożytnej Grecji
Drugi okres filozofii opanowali Sofiści (szkoła filozoficzna w Atenach o orientacji humanistycznej i relatywistycznej), którzy źródłem ...
008. Eleaci i paradoksy (plansza 25)
1831
Poglądy eleatów wywarły wpływ na całą filozofię grecką. Dialektyką posługiwali się i Sofiści i Platon, filozofowie epoki klasycznej, jak i hellenistycznej. Argumenty Zenona były ...
|