Zdjęcie satelitarne archipelagu Nowa Ziemia.
Nowa Ziemia (
ros.
Новая Земля) – grupa wysp na
Oceanie Arktycznym
administracyjnie należąca do
Rosji
. Leży w strefie klimatów okołobiegunowych.
Geografia
Położenie
Nowa Ziemia leży na północno-wschodnim krańcu Europy. Otaczają go wody
Morza Barentsa
z zachodu i
Morza Karskiego
ze wschodu.
Od
kontynentu
(ściślej: od wyspy
Wajgacz
) archipelag oddzielony jest cieśniną
Karskie Wrota
.
Wschodnim wybrzeżem Nowej Ziemi przebiega
umowna granica między Europą a Azją
, zaś północno-wschodni cypel –
przylądek Flissingski
stanowi wysuniętą najdalej na wschód część
Europy
.
Powierzchnia
Powierzchnia wysp wynosi ponad 82,6 tys. km². Wyspy z północy na południe ciągną się na długości 925 km, zaś w najszerszym miejscu Wyspa Południowa w linii
wschód
-
zachód
ma szerokość 143 km.
Administracyjnie należą one do
obwodu archangielskiego
i stanowią odrębny
rejon
w jego ramach. Archipelag składa się z wielu wysp, wśród których największe to
Wyspa Północna
i
Wyspa Południowa
rozdzielone cieśniną
Matoczkin Szar
.
Około 25% powierzchni pokrywają
lodowce
. Ich średnia miąższość to 300 m. Główny lodowiec wysp ciągnie się na długości ok. 400 km i ma szerokość 70-75 km. W niektórych miejscach lodowiec kończy się dopiero na brzegu morza.
Z
geologicznego
punktu widzenia archipelag stanowi przedłużenie gór
Ural
, zatem powierzchnia wysp jest w większości górzysta (wys. do 1547 m
n.p.m.
).
Roślinność
Niepokryte lodem tereny Nowej Ziemi porasta roślinność
tundrowa
. Flora regionu jest dość bogata pod względem liczby występujących gatunków, zaś największe zróżnicowanie występuje w rejonie półwyspu Gusinyj Nos. W tamtej okolicy rośnie 197 gatunków i podgatunków roślin, spośród których 3 nie występują w żadnym innym miejscu na wyspach.
Miejscowa roślinność składa się z gatunków występujących w tundrach położonych na południu, gdzie
klimat
jest nieco łagodniejszy; większość to gatunki lubiące obszary podmokłe i silnie zabagnione.
Rosną tutaj liczne gatunki
mchów
i
porostów
,
trawy
i niewielkie
krzewinki
(znaczenie dla ludzkiej gospodarki mają m.in.
moroszki
i
borówki brusznice
). Rośnie tutaj także pewna liczba
gatunków
roślin kwiatowych, spośród których wymienić można np.
siedmiopalecznik błotny
. Brak jest natomiast drzew, pomijając formy karłowate (np.
brzozy
).
Fauna
Świat zwierzęcy wysp reprezentują głównie
ptaki
, zarówno pod względem liczby gatunków, jak i liczebności osobników. Wszystkie gatunki żyją tutaj jedynie w ciepłej połowie roku i na zimę odlatują na południe, zaś na Nowej Ziemi przylatują w końcu
maja
i czerwcu na okres lęgowy. Żyją tutaj w dużej liczbie m.in.
rybitwy
,
wydrzyki
(
tęposterny
,
ostrosterny
i
długosterny
),
sowa śnieżna
,
pardwa mszarna
,
nury
,
kaczki
,
gęsi
(m.in.
białoczelna
i
zbożowa
,
edredony
,
myszołów włochaty
, oraz drobne
wróblowe
, wśród których można wymienić np.
śniegułę
. Spotyka się tutaj także
łabędzie
. Większość spośród wymienionych ptaków gnieździ się w okolicach podmokłych i zabagnionych, gdzie znajduje się obfitość pokarmu: ryb, bezkręgowców i roślinności wodnej.
Ze ssaków żyją tutaj m.in.
lisy polarne (pieśce)
,
niedźwiedzie polarne
i
lemingi
.
W przybrzeżnych wodach żyją morskie
ssaki
: różne gatunki
fok
(np.
foka wąsata
),
białuchy
. Niegdyś liczba występujących tutaj gatunków fok była większa, jednak zostały one wytępione przez myśliwych. Także populacja
morsów
zachowała się tylko w północnej części archipelagu. Wody te obfitują także w rozmaite gatunki
ryb
.
W okresie wiosenno-letnim na lądzie występują także liczne gatunki owadów i innych bezkręgowców.
Klimat
Na wyspach panuje surowy,
polarny
klimat
, jedynie na południowych skrawkach wysp występuje klimat typu
subpolarnego
. Lokalny klimat charakteryzuje się długą i chłodną
zimą
, z silnymi
wiatrami
, dochodzącymi do 50
m/s
i burzami śnieżnymi oraz
zamieciami
. Zimą
temperatury
spadają do −40 °C. Dzięki opływającemu wyspy od zachodu ciepłemu
prądowi morskiemu
-
Golfsztromowi
temperatury powietrza w zimie są dużo wyższe, niżby wynikało to z położenia geograficznego archipelagu i wynoszą do ok. -14 °C (na południu) do ok. -22 °C (na północnym wschodzie).
Lato
jest krótkie i chłodne. Średnia temperatura najcieplejszego
miesiąca
–
sierpnia
waha się 2,5 °C na północy do 6,5 °C w południowej części wysp.
diagram pokazujący klimat wysp na przykładzie wielkości opadów i temperatur w stacji meteorologicznej Małyje Karmakuły, położonej na południowym zachodzie wysp
Umowne granice
pór roku
to:
Średnio spada tutaj ok. 317 mm
opadów
, których maksimum przypada na okres od
sierpnia
do
października
.
Bogactwa naturalne
Na wyspach znajdują się złoża
rud
miedzi
,
cynku
i
ołowiu
. Znajdują się tutaj także złoża
węgla kamiennego
.
Ludność
Stałą ludność wysp stanowi 2.716 osób (2002; dane spisowe).
Stali mieszkańcy zamieszkują wyłącznie
Wyspę Południową
. Największą i jedyną obecnie stale zamieszkiwaną osadą jest
osiedle typu miejskiego
Biełuszja Guba, liczące 2,6 tys. mieszkańców (2006). Administracyjnie w jej skład wchodzi też Rogaczowo, położone ok. 12 km od Biełuszjej Guby, gdzie znajduje się lotnisko wojskowe. Niegdyś ok. 350 km na
północ
istniała także jeszcze jedna osada, wykorzystywana przez badaczy poszukujących surowców mineralnych.
Biełuszja Guba została założona w 1954 w związku z powstaniem poligonu atomowego. Obecnie osada przypomina inne rosyjskie miasteczka: jest tutaj
cerkiew
,
szkoła
,
przedszkole
,
szpital
(wojskowy), kilka
sklepów
i punktów
usługowych
(m.in.
fryzjer
i studio
fotograficzne
),
basen
, 3
hotele
itd. Część z tej infrastruktury służy głównie przebywającym tutaj czasowo wojskowym. Ewenementem miasta jest nierównowaga demograficzna stałej populacji: mężczyźni stanowią aż 75,7%.
Stałymi mieszkańcami wysp jest też niespełna 100-osobowa populacja
Nieńców
, prowadząca półkoczownicze życie myśliwych i rybaków.
Ponadto przebywa tutaj czasowo zmienna liczba osób z personelu wojskowego i badawczego.
Historia
Do południowych części wysp jako pierwsi dotarli na przełomie
XI
i
XII wieku
ruscy kupcy z
Nowogrodu
, jednak odkrycie to nie pociągnęło za sobą żadnych konsekwencji, jako iż
arktyczny
archipelag
nie przedstawiał wartości ani jako miejsce osadnictwa, ani z gospodarczego punktu widzenia. Pierwsza prawdziwie badawcza ekspedycja dotarła tutaj w
1553
r. Kierował nią
Hugh Willoughby
, szukający tzw.
Przejścia Północno-Wschodniego
. W
1591
Willem Barents
jako pierwszy dotarł do północnego krańca archipelagu i przezimował na jego wschodnim wybrzeżu.
Aż do
XIX wieku
Nowa Ziemia pozostawała bezludna i jedynymi ludźmi, jacy się na niej pojawiali, byli lądujący tu niekiedy norwescy i rosyjscy rybacy oraz myśliwi polujący na morskie
ssaki
, operujący na okolicznych wodach. Jakkolwiek wyspy nie przedstawiały żadnego znaczenia i były niezamieszkane, to jednak
imperium rosyjskie
uważało je za część terytorium państwa; na tym tle pojawiały się niekiedy konflikty
dyplomatyczne
z
Norwegią
.
Dopiero w 2. połowie XIX w., w związku z ociepleniem się klimatu osiadło tutaj kilka rodzin
nienieckich
. Pierwsi osadnicy pojawili się w
1872
, kolejna grupa 6 rodzin (24 osoby) została osadzona tutaj w
1877
. W latach 80. XIX wieku ta niewielka kolonia stanowiła już stałą ludność regionu.
W
1905
przybył na Nową Ziemię z Archangielska polski geolog, zesłaniec polityczny
Adam Marceli Piwowar
, który podczas krótkiej wyprawy opisał wysoczyznę pokrytą lodowcami typu alpejskiego (Centralne Plateau Heima), liczne jeziora, które nazwał jeziorami Ekstama oraz wypływającą z tych jezior rzekę o długości 30 km, nazwaną przez niego rzeką Nałkowskiego. Ponadto ustalił dyslokacyjne pochodzenie cieśniny
Matoczkin Szar
oraz odkrył złoża węgla kamiennego i rud metali.
Poligon atomowy i skażenie radioaktywne
miejsce detonacji największej w historii bomby atomowej -
car-bomby
Poligony atomowe na Nowej Ziemi
W dniu
7 września
1954
ZSRR
założył tutaj swój
poligon nuklearny
. Pierwszą bombę zdetonowano w
1955
,
30 października
1961
zdetonowano tam największy jak do tej pory
ładunek nuklearny
na świecie – "
Car Bombę
" (ros. Царь-бомба) o mocy 58
megaton
. Od
1963
, kiedy to zawarto porozumienie ze
Stanami Zjednoczonymi
o ograniczeniu prób nuklearnych, przeprowadzano tutaj tylko wybuchy podziemne, o znacznie mniejszej mocy ładunków. W sumie od
21 września
1955
r. do
24 października
1990
na poligonie tym przeprowadzono 135 prób atomowych, z czego nad powierzchnią ziemi 87, 1 – naziemny, 2 – nadwodne, 3 – podwodne i 42 podziemne.
Poligony atomowe:
Ponadto doświadczenia z
bronią nuklearną
przeprowadzano też innych miejscach archipelagu, gdyż oficjalnie
poligon atomowy
zajmował ponad połowę obszaru Nowej Ziemi.
W wyniku tych doświadczeń w niektórych częściach wysp panuje
skażenie radioaktywne
.
Wokół Nowej Ziemi znajdują się największe składowiska
odpadów radioaktywnych
na świecie.
Zobacz też
Źródła
- Ciuk E., 1949, Adam Piwowar 1874-1939, Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, t. XIX, s. 237-240.
Linki zewnętrzne