Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

Język słowacki (słow. slovenský jazyk, też slovenčina) należy do zachodniosłowiańskiej grupy językowej . Językiem tym posługuje się ponad 6 mln osób - przede wszystkim na Słowacji i w należącej do Serbii Wojwodinie , gdzie jest językiem urzędowym . Używają go także Słowacy mieszkający w Polsce , Rumunii , na Węgrzech , w USA i Kanadzie . W Polsce język słowacki mógł być zdawany na maturze jako jeden z języków nowożytnych.

Język słowacki jest bardzo blisko spokrewniony z językiem czeskim . Dialekty słowackie znacznie różnią się między sobą, w ich obrębie wyróżnia się 3 zespoły:

• wschodniosłowacki,
• środkowosłowacki (posiadający wiele cech wspólnych z językami południowosłowiańskimi ),
• zachodniosłowacki (najbliższy językowi czeskiemu ).

Historia i piśmiennictwo

Zob. alfabet słowacki .

Współczesny słowacki język literacki powstał w połowie XIX wieku . Do jego zapisu stosuje się zmodyfikowany alfabet łaciński , który składa się z 46 liter ^[1]:

a á ä b c č d ď dz dž e é f g h ch i í j k l ĺ ľ m n ň o ó ô p q r ŕ s š t ť u ú v w x y ý z ž^[2]

Używa się trzech dwuznaków : dz dž ch.

Fonetyka i fonologia

Język słowacki zachował w fonetyce pewne elementy starego języka słowiańskiego, które w polskim już zanikły. Jednym z nich jest iloczas , tj. występowanie samogłosek długich i krótkich. Te pierwsze są w piśmie wyróżnione kreseczką umieszczoną nad literą, tzw. znak długości (dĺžeň). Dla przykładu, słowackie a wymawia się podobnie jak w języku polskim przy dosyć szybkim wypowiadaniu słów, natomiast á wymawia się długo, mniej więcej tak, jak polskie aa. Iloczas posiada w języku słowackim funkcję dystynktywną (czasami przesądza o znaczeniu wyrazu), np. krik/krík ("krzyk/krzak"). Ponadto w języku słowackim głoski l i r mogą być zgłoskotwórcze, a wtedy funkcjonują w identyczny sposób, jak samogłoski, to znaczy może padać na nie akcent wyrazowy (np. w dwusylabowych wbrew pozorom słowach vlhký, štvrtok "wilgotny, czwartek") i posiadają iloczas (krótkie l, r i długie ĺ, ŕ). Ta właściwość umożliwia tworzenie zdań, w których nie ma ani jednej samogłoski, takich jak słynne, choć mało sensowne " strč prst skrz krk , srsť, krv" ("włóż palec przez szyję, sierść, krew"). Zanikła w języku słowackim samogłoska y, która jest już od wielu wieków wymawiana jak i (choć nadal zapisywana przy pomocy litery y). Istnieje natomiast rozróżnienie między dźwięcznym laryngalnym h a bezdźwięcznym welarnym ch (to pierwsze dla Polaków brzmi jak dźwięk pośredni między ch a g - odpowiada dialektalnej, kresowej wymowie h).

Akcent w języku słowackim jest dynamiczny , stały i zawsze pada na pierwszą sylabę wyrazu (również w słowach obcego pochodzenia). Jeśli wyraz poprzedzony jest przyimkiem , akcent pada zawsze na przyimek, np. na Slovensku ("na Słowacji"). Dotyczy to również przeczenia ne- ("nie") przed czasownikiem , które po słowacku zapisujemy łącznie z czasownikiem, np.: nečítať (nie czytać), nepracovať ("nie pracować"), nepísať ("nie pisać"). Wyjątek stanowi tylko oddzielna pisownia przeczenia z czasownikiem byť ("być"), np.: nie som ("nie jestem"), nie si ("nie jesteś"), nie ste ("nie jesteście"), nie sú ("nie są").

Gramatyka

Gramatyka języka słowackiego bardzo przypomina polską. Również jeśli chodzi o jej złożoność - podobnie jak w języku polskim rzeczowniki i czasowniki ze względu na typ odmiany dzieli się na kilkanaście grup. Rzeczownik odmienia się przez liczby (liczba pojedyncza i mnoga) oraz przypadki . Zazwyczaj przyjmuje się, że przypadków jest sześć, ponieważ nie rozdziela się mianownika i wołacza , które poza bardzo nielicznymi wyjątkami posiadają identyczne formy. W liczbie pojedynczej występują trzy rodzaje : męski, żeński i nijaki. W liczbie mnogiej to rozróżnienie zanika, a jego miejsce zajmuje inne: między formą żywotną a nieżywotną. W odmianie czasownika występują te same tryby (z wyjątkiem formy bezosobowej) i czasy co w języku polskim, jednak w nieco inny sposób tworzy się formy czasu przeszłego i trybu przypuszczającego - nie używa się tak jak w polskim ruchomych końcówek, lecz odpowiedniej osoby czasu teraźniejszego czasownika byť ("być"), np.:

som = jestem
sme = jesteśmy
ste = jesteście
dal som = dałem
dala som = dałam
dali sme = daliśmy/dałyśmy
dali ste = daliście/dałyście
dal by som = dałbym
dala by som = dałabym
dali by sme = dalibyśmy/dałybyśmy

Zdradliwe słowa

Przykład zdradliwego słowa polsko-słowackiego (w południowej części województwa podkarpackiego "czerstwy" gwarowo znaczy tyle co "zdrowy", "krzepki")

W języku słowackim, jak w każdym języku słowiańskim , są dla innych Słowian zdradliwe słowa , których niepełna lista jest dostępna na Wikibooks .

Zobacz też

• języki słowiańskie
• lingwistyka

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Deklinacja w języku słowackim