Wojsko najemne (także: najemnicy,
żołnierze
najemni,
kondotierzy
, żołnierze fortuny) – formacja wojskowa składająca się z ochotników walczących za pieniądze, najczęściej w służbie obcego wojska dla danego państwa, miasta, władcy, księcia lub jakiejś organizacji, a nawet osoby prywatnej. Wojska te można wynająć do walki, praktycznie, w dowolnej sprawie, ponieważ te formacje nie kierują się
idealizmem
. W tym kontekście najemnicy to ludzie, dla których wojna jest zawodem, z którego czerpią środki do życia (
żołd
) i wzbogacenia się. Ważną rzeczą jest, aby daną formację określić mianem najemników, zasada dobrowolności służby i pobierania żołdu przez żołnierzy służących w takich oddziałach.
Historia
W historii świata wojska najemne niejednokrotnie odgrywały istotną rolę w kształtowaniu obrazu politycznego różnych epok – począwszy od starożytności, aż po czasy współczesne – będąc często podstawowymi formacjami wojskowymi na militarnej scenie zmagań między państwami, a jednocześnie tylko narzędziem w realizacji celów politycznych władców lub państw.
Grecki
hoplita
(IV w. p.n.e.). Oddziały hoplitów tworzyli wolni, mniej zamożni obywatele miast greckich. Ich sukcesy w walkach z wojskami
perskimi
spowodowały, że po
wojnach perskich
władcy tego kraju chętnie najmowali
Greków
do swoich armii (w wojskach perskich walczących z
Aleksandrem Macedońskim
było do 30 000 najemnych Greków). W ten sposób rozpoczęło się przechodzenie od armii obywatelskich do
najemnych
, które rozpowszechniły się w świecie
hellenistycznym
za panowania
Diadochów
.
Typowe wojska najemne pojawiają się już w służbie faraonów egipskich w I tysiącleciu p.n.e., a konkretnie za czasów dynastii saickiej (
664
-
525 p.n.e.
), która to korzystała z usług
najemników greckich
. Od czasów mniej więcej
V w. p.n.e.
greckie wojska najemne były główną siłą militarną nie tylko greckich miast-państw (które w znacznym stopniu opierały się na armii obywatelskiej, znacznie jednak ustępującej jakościowo najemnikom), ale także i innych władców w basenie
Morza Śródziemnego
. Najemnikami dowodzonymi przez
Memnona z Rodos
posługiwał się
król perski
w początkowej fazie wojny przeciwko wyprawie
Aleksandra Wielkiego
na Wschód. W armii Aleksandra również służyli najemnicy greccy, chociaż nie byli zasadniczą częścią składową korpusu Aleksandra. W
okresie hellenistycznym
najemnicy byli istotnym czynnikiem militarnym armii potęg królów syryjskich, egipskich (w nieco mniejszym stopniu) macedońskich i wielu innych pomniejszych władców i tyranów miast. Epoka greckich najemników skończyła się wraz ze wzrostem potęgi
rzymskiej
w basenie Morza Śródziemnego, kiedy to pola bitwy zdominowały
legiony
.
Średniowiecze i nowożytność
W
średniowieczu
największe liczebnie wojska najemne wystawiały
kantony
dzisiejszej
Szwajcarii
- byli to głównie
pikinierzy
,
halabardnicy
i
kusznicy
; dopiero
kongres wiedeński
ograniczył możliwość ich zaciągu - mogą służyć jedynie w
Gwardii Szwajcarskiej
. Słynne były również oddziały
kondotierów
włoskich - pisał o nich m.in.
Niccolò Machiavelli
w swoim
Księciu
, ganiąc władców korzystających z ich usług. Opisywał on tych najemników jako wojsko "ambitne, niekarne, niewierne, odważne wobec przyjaciół, tchórzliwe wobec nieprzyjaciół, nie boi się Boga ani dotrzymuje wiary ludziom". Wśród wyróżniających się formacji najemnych byli także
lancknechci
, charakteryzujący się ekstrawaganckimi strojami. W walce używali m.in. dwuręcznych mieczy zwanych
flambergami
.
Wojska najemne w epoce nowożytnej z czasem przechodziły na margines, zastępowane przez coraz liczniejsze i profesjonalne armie narodowe, choć ich schyłek rozpoczął się już od momentu popularyzacji skutecznej broni palnej. Było to spowodowane spadkiem wartości co prawda doświadczonego, ale drogiego żołnierza najemnego, który w ostatecznym rozrachunku nie był znacząco skuteczniejszy od coraz lepiej szkolonych żołnierzy zaciężnych. W XVIII w. i XIX w. występowali już sporadycznie.
Współczesność
Współcześni najemnicy - były żołnierz armii
amerykańskiej
, później
rodezyjskiego
SAS
,
RPA
i Republiki
Transkei
jeszcze później "żołnierz fortuny" a także korespondent magazynu "
Soldier of Fortune
" (
Mozambik
,
Ameryka Łacińska
,
Chorwacja
,
Bośnia
,
Rosja
,
Tajlandia
,
Surinam
,
Taiwan
,
Kambodża
,
Sierra Leone
)
porucznik
(Lt. Col.)
Robert C. MacKenzie
(z wąsem, w kapeluszu, stoi w ostatnim rzędzie) z częścią "
Sierra Leone
Commando Unit", który trenował razem z "
Gurkha
Security Guards". Drugi z lewej (klęczący) to
podporucznik
(Lt.) Andy Myers.
W czasach współczesnych nastąpiła reaktywacja tego zawodu przede wszystkim w trakcie konfliktów postkolonialnych w
Afryce
(
Demokratyczna Republika Konga
,
Katanga
,
Biafra
,
Angola
) w drugiej połowie
XX wieku
. Najsłynniejszym najemnikiem tych czasów był
Bob Denard
, zaś z Polaków
Jan Zumbach
i
Rafał Gan-Ganowicz
. Najemnicy od tamtego czasu pojawiali i pojawiają się w konfliktach zbrojnych na całym świecie - przykładami mogą być np. wojna w byłej
Jugosławii
, wojny w
Czeczenii
i inne.
W ostatnich latach następuje komercjalizacja rynku wojsk najemnych. Chodzi o PMC (Private Military Company) – firmy, które wprowadziły na rynek usług wojskowych standardy wielkich korporacji. W ich ofercie można znaleźć zarówno wspomaganie wojsk działających na terytorium obcego państwa (logistyka, ochrona cywilów i zajętych obiektów strategicznych), jak również "usługi", które dotychczas oficjalnie były dostarczane jedynie przez armię (doradcy wojskowi, specjaliści – np. piloci samolotów).
Ciekawostki
- Jednym z najbardziej znanych fikcyjnych oddziałów najemnych jest
Czarna Kompania
z powieści
Glena Cooka
.
- Powszechnie za najemników zwykło się uważać francuską
Legię Cudzoziemską
, co jednak nie jest prawdą - jest to formacja złożona z cudzoziemców w wojsku zawodowym.
Zobacz też