14

Matthias Grünewald, właśc. Mathis Gothard-Neithard (ur. ok. 1480 w Würzburgu , zm. 31 sierpnia 1528 w Halle ) – niemiecki malarz, architekt i inżynier (budowniczy urządzeń wodnych).

Biografia

Niewiele wiadomo o jego pochodzeniu i dzieciństwie^[1]. Od 1500 roku mieszkał w Saligenstad nad Menem. Wiadomo, iż od 1504 roku pracował jako malarz dla dostojników kościelnych z Aschaffenburga. Dla mogunckiego arcybiskupa Uriela z Gemmingen przebudował rezydencję w tym mieście w 1508. Pracował także jako malarz przy ołtarzu frankfurckiego klasztoru dominikanów. Namalowane wówczas Przemienienie na Górze Tabor znamy tylko z rysunków, (tablica ołtarzowa zaginęła).

W roku 1512 – Grünewald rozpoczyna pracę nad najważniejszym dziełem malarskim swojego życia; Ołtarzem kościoła w Isenheim. Był to kościół klasztoru antonitów , zajmujących się pielęgnowaniem chorych. Praca ta zajęła mu cztery lata. Od 1514 roku przebywał na dworze Albrechta z Brandenburgi, księcia-elektora i arcybiskupa Magdeburga i Moguncji, (który był jednym z najpotężniejszych ludzi epoki). Na dworze księcia zajmował wysoką pozycję. W ok. 1517 namalował obraz Święty Erazm i Święty Maurycy . Było to zlecenie Albrechta Brandenburskiego; obraz miał ozdobić kościół kolegiacki w Halle. Święty Erazm miał na obrazie rysy fundatora dzieła. W 1519 namalował Madonnę ze Stuppach środkową tablicę Ołtarza Matki Boskiej Śnieżnej z kolegiaty w Aschaffenburgu. Kolejne ważne dzieło Grünewalda to Ukrzyżowanie, część Ołtarza z Tauberbischofsheim, powstałe w latach 1523–1524.

Grünewald w swoim malarstwie rozwijał tradycje średniowieczne, którym nadał najbardziej ekspresjonistyczny charakter – jak na owe czasy. Zlekceważył nowatorski wówczas renesans i jego staranie o anatomiczną poprawność, charakterystyczną w Niemczech np. dla Dürera .

Grünewald był zwolennikiem Marcina Lutra i był wrażliwy na ludzkie cierpienie. Widać to w jego obrazach; postacie ludzkie przepełnione są cierpieniem, a cierpienie Jezusa pokazane jest niemal dosłownie, poprzez szaro-zielony kolor ciała pokrytego bolesnymi krwisto-fioletowymi ranami powstałymi w trakcie biczowania i drogi krzyżowej. (Jak różna jest to tradycja widać choćby w porównaniu do Caravaggia , na obrazie którego Jezus nawet po biczowaniu jest bez skazy). Postać Jezusa to u Grünewalda postać chłopska, rysy twarzy także. "Nigdy żadnego człowieka nie przestawiono tak okropnie i brzydko" mawiali krytycy. Jednak to przedstawienie oddawało rzeczywistość; tę biblijną i tę współczesną Grünewaldowi: cierpienie ludu.

Ołtarz z Isenheim (widok drugi), skrzydło lewe: Zwiastowanie, 269 × 141, część środkowa: Narodziny dzieciątka Jezus z koncertem Aniołów, 265 × 304, skrzydło prawe: Zmartwychwstanie Jezusa 269 × 141 cm

Rok 1525 to przełom w Niemczech i życiu malarza. Wojny chłopskie wywołane nastrojami rewolucyjnymi, jakie niosła ze sobą reformacja , zmieniły życie Grünewalda. Był on znany jako zwolennik Lutra i po rozruchach musiał się ukrywać. Nie wiadomo, czy odgrywał aktywną rolę w czasie zamieszek w Moguncji, ale chłopskie sztandary z Jezusem powiewały nad rezydencją w Aschaffenburgu. Luter natomiast wyklął zbuntowanych chłopów i odciął się od chłopskich powstań, chociaż odbywały się one pod hasłem: "Sprawiedliwość Boża i Ewangelia" Powstania te zostały krwawo stłumione, przywódcy torturowani i ćwiartowani a sympatycy powstańców pozbawiani stanowisk lub likwidowani.

W roku 1526 Grünewald dostał ostatnią zapłatę z książęcego skarbca. Wyjechał do Frankfurtu nad Menem , gdzie pracował prawdopodobnie jako mydlarz i handlarz farb, a później w Halle jako inżynier przy budowie młynów wodnych. W lecie 1527 roku sporządził testament. Przekazał opiekę nad swoim pięcioletnim adoptowanym synem Endresem i pięć skrzyń swojego majątku Hansowi von Saarbrücken. 1 września 1528 roku rada miasta Halle dostała wiadomość o śmierci Grünewalda. W skrzyniach, oprócz dworskich ubrań, narzędzi i farb znaleziono 12 artykułów o bitwach chłopskich, 27 kazań Marcina Lutra i jego Nowy Testament (wydany w języku niemieckim).

Ołtarz z Isenheim (fragment widoku trzeciego; bez części środkowej, rzeźbionej w drewnie lipowym), skrzydło lewe: Wizyta Świętego Antoniego u Świętego Pawła, 265 × 141, skrzydło prawe: Kuszenie Świętego Antoniego, 165 × 141 cm

Kuszenie św. Antoniego, prawe skrzydło Ołtarza z Isenheim, 1512-16

Trójjednia zła,
(The Triple Face). 1525.
Kreda na papierze, 272 × 199 mm,
Staatliche Museen, Berlin

Oprócz ołtarzy Grünewalda dobrze znany jest także jego jeden, mały rysunek Trójjednia zła. Badacze traktują ten rysunek jako wyraz napiętnowania fanatyzmu, głupoty i brutalności. Matthias Grünewald jeden z najwybitniejszych artystów niemieckich, prekursor ekspresjonizmu, wizjoner obdarzony niezwykłym talentem, najprawdopodobniej padł ofiarą religijnych prześladowań i restrykcji po chłopskich powstaniach.

Dzieło Matthiasa Grünewalda jest wciąż żywe i nadal inspiruje artystów. Współczesny amerykański rzeźbiarz Tom Morandi wykonał rzeźbę z brązu: California Crucifixion according to Grünewald, Muzeum Sztuki Współczesnej w Dunkierce, ( Francja ).

Obok Albrechta Dürera najwybitniejszy malarz niemiecki początków renesansu . Obaj umarli w tym samym roku.

Dzieła artysty

• ~ 1511 – Przemienienie na Górze Tabor (zachowały się tylko rysunki)
• 1512–1515 – Ołtarz z Isenheim
• 1515–1516 – Zmartwychwstanie z poliptyku z Isenheim – Musee d'Unterlinden, Colmar
• ~ 1517 – Święty Erazm i Święty Maurycy
• 1517–1519 – Madonna ze Stuppach
• 1517–1519 – Cud Matki Boskiej Śnieżnej
• 1523–1524 – Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa z Ołtarza z Tauberbischofsheim
• 1525 – Trójjednia zła, rysunek

Przypisy

Bibliografia