Cyrena,
gr.
Κυρήνη – Kyrēnē,
starożytne
miasto położone w północnej
Libii
, w prowincji
Cyrenajka
, ok. 16 km od
Morza Śródziemnego
na
płaskowyżu
o wysokości 550 m n.p.m. Niedaleko miasta znajdował się
port
Apollonia
, początkowo również samodzielne miasto, od końca
VII wieku p.n.e.
traktowane jako port Cyreny. Apollonię z Cyreną łączyła tzw. droga królewska, zbudowana przez legionistów rzymskich ok. 100, w miejscu której dziś biegnie nowoczesna droga asfaltowa.
Okres grecki
Cyrena została założona między rokiem
675
a
650 p.n.e.
(wiele źródeł podaje rok
630 p.n.e.
) przez
Dorów
z
Santorynu
, a następnie sama była
metropolią
dla wielu kolonii. Szczegóły opisujące założenie miasta podaje
Herodot
w IV księdze swych Historii. Była największym i najważniejszym z
greckich
pentapolis
w
północnej Afryce
. Początkowo panowali tu królowie z rodu Battiadów, około roku
460 p.n.e.
[1] zaprowadzono
ustrój
republikański
. Podczas ateńskiego
najazdu na Sycylię
(
415
-
413 p.n.e.
), epizodu
wojny peoloponeskiej
, miasto udzieliło pomocy obu stronom.[2] W
401 p.n.e.
w Cyrenie na krótko zapanowała tyrania, wybuchła też wojna domowa.[3] Odkrycia archeologiczne wskazują na dużą zamożność mieszkańców i sugerują rozmyślne trzymanie się z dala od greckiej polityki (brak też widocznych wpływów egipskich).[4] Po śmierci
Aleksandra Wielkiego
Cyrena znalazła się w rękach dynastii
Ptolemeuszy
, a następnie przeszła w ręce
Rzymian
i została stolicą prowincji
Cyrenajka
obejmującej również
Kretę
.
Z Cyreny pochodzili tacy słynni
filozofowie
i uczeni
starożytności
jak:
Arystyp
,
Karneades
,
Eratostenes
i
poeta
Kallimach
oraz późniejszy
biskup
Ptolemaidy
Synezjusz
.
Okres rzymski
W czasach
Sulli
mieszkańcy miasta zostali podzieleni na cztery grupy: obywatele, rolnicy, obcy i Żydzi. Ci ostatni zostali pozbawieni równych praw, jakie mieli w stosunku do pozostałych grup za czasów Ptolemeuszy. W połączeniu z aspektami religijnymi wywoływało to rozruchy. Do powstań doszło między innymi w roku
73
n.e.
za czasów
Wespazjana
i ponownie w latach
115
-
117
za panowania cesarza
Trajana
. Bunty zostały stłumione, ale jak podaje
Kasjusz Dion
(LXVIII 32), w drugim z nich, obejmującym również
Egipt
i
Cypr
, około 200 000 Greków i Rzymian poniosło śmierć. W wyniku
pacyfikacji
Libia została tak wyludniona, że kilka lat później trzeba było zakładać nowe osiedla – tak przynajmniej podaje
Euzebiusz z Cezarei
.
Cyrena pozostawała ważnym ośrodkiem handlowym i morskim aż do
trzęsienia ziemi
, które zniszczyło miasto w roku
365
.
Ammianus Marcellinus
opisał je jako opuszczone, a urodzony w Cyrenie około roku
373
Synezjusz
podaje, że miasto było rumowiskiem wydanym na pastwę
koczowników
. Upadek Cyreny przypieczętowały najazdy
arabskie
w
VII wieku
.
Cyrena w Biblii
Stąd pochodził również
Szymon Cyrenejczyk
, który według
Nowego Testamentu
pomagał nieść
krzyż
Chrystusowi
. 51 dni później, na
żydowskim
święcie
Pięćdziesiątnicy
, była obecna spora liczba osób m.in. z różnych "części Libii, które leżą blisko Cyreny" (
Dz
2:10). Początki
chrześcijaństwa
w
Antiochii Syryjskiej
zapoczątkowali również osoby pochodzące z Cyreny (Dz 12:20). W okresie gdy
święty Paweł
rozpoczynał swą pierwszą podróż misjonarską ok. 47 r. n.e., wśród
proroków
i nauczycieli w Antiochii wymieniono Lucjusza Cyrenejczyka (Dz 13:1). W Dziejach Apostolskich 6:9 mowa jest o Cyrenejczykach, którzy toczyli spór ze
Szczepanem
w
Jerozolimie
.
Prace archeologiczne
Obecnie Cyrena jest stanowiskiem
archeologicznym
niedaleko wioski Szahhat. Najokazalszym zabytkiem są ruiny
świątyni
Apolla
pochodzące z
VII wieku p.n.e.
Inne to ruiny świątynie
Demeter
i częściowo odkopane ruiny świątynie
Zeusa
– zniszczone na rozkaz
Kadafiego
w lecie
1978
roku. Pomiędzy Cyreną a Apollonią znajduje się wielka (około 10 km2) i bardzo dobrze zachowana
nekropolia
.
Ostatnio odkryto również zespół 76 nienaruszonych
posągów
rzymskich pochodzący z
II wieku p.n.e.
Ocalały one dzięki przysypaniu przez zawaloną podczas trzęsienia ziemi z
376
roku ścianę budynku, w którym stały.
W latach 80. XX wieku w górach w okolicy Cyreny prowadzili wykopaliska archeolodzy włoscy i libijscy, badający groty skalne, w których ukrywali się chrześcijanie przed prześladowaniami Rzymian. Z tym regionem
Koptowie
łączą postać św.
Marka Ewangelisty
, który według ich tradycji poniósł śmierć męczeńską w
Aleksandrii
, a urodzić się miał właśnie w okolicy Cyreny.
Przypisy
- ↑ John Kenyon Davies: Demokracja w Grecji klasycznej. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 55. .
- ↑ Davies, s. 55 - na podstawie Tukidydesa i ateńskiej uchwały honoryfikacyjnej
- ↑ Davies, s. 55 - na podstawie
Diodora Sycylisjkiego
- ↑ Davies, s. 55
Linki zewnętrzne
Polskie wykopaliska w Libii